Η δολοφονία του Γιάννη Ζέβγου ήταν μια εκδήλωση μίσους της αστικής τάξης απέναντι στην κομμουνιστική προσωπικότητα και συνείδηση

Σαν σήμερα, τις 20 του Μάρτη 1947, δολοφονείται  στη Θεσσαλονίκη από τα όργανα του μοναρχοφασισμού, ο λαϊκός αγωνιστής, πρωτοπόρος κομμουνιστής, μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ,  ο δάσκαλος Γιάννης Ταλαγάνης – Ζέβγος. Στη μνήμη του μεταφέρουμε στο διαδίκτυο  ένα παλιότερο άρθρο της Δώρας Μόσχου (Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ).   

Η δολοφονία του Γιάννη Ζέβγου

Στις 20 Μαρτίου του 1947 και ενώ μαίνονται οι μάχες ανάμεσα στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας και τον αστικό στρατό, η Κεντρική Επιτροπή τον ΚΚΕ ενημερώνει, μέσω του «Ριζοσπάστη», με πραγματική οδύνη, τον ελληνικό λαό για τη δολοφονία του ηγετικού στελέχους του Κόμματος Γιάννη Ταλαγάνη-Ζέβγου. Ο Γιάννης Ζέβγος υπήρξε ένας από εκείνους τους διανοούμενους που, με την ακεραιότητα, την κομματικότητα, τη σεμνότητα, την ανθρωπιά τους, αλλά και τη φιλομάθεια και την καλλιέργειά τους, όχι μόνο ανταποκρίθηκαν στα πολλαπλά κομματικά καθήκοντα που κατά καιρούς ανέλαβαν, αλλά και συνετέλεσαν στο να διαμορφωθεί το πρότυπο του κομμουνιστή στη λαίκή συνείδηση.

«Η Κεντρική Επιτροπή τον Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας -ξεκινά η ανακοίνωση- με βαθύτατη θλίψη πληροφορεί τον ελληνικό λαό για τη δολοφονία στη Θεσσαλονίκη του σ. Γιάννη Ζέβγου, μέλους της Κεντρικής Επιτροπής και αναπληρωματικού μέλους του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, πρωτοπόρου κομμουνιστή και λαϊκού αγωνιστή. Ο σ. Γιάννης Ζέβγος έπεσε δολοφονημένος από το μοναρχοφασισμό και τους ξένους προστάτες, ενώ στεκότανε θαρραλέος μαχητής στις προφυλακές του αγώνα του λαού για τη λευτεριά, τη δημοκρατία και την ανεξαρτησία».

Ο Ζέβγος βρισκόταν από τον Ιανουάριο στη Θεσσαλονίκη, ως αντιπρόσωπος του ΕΑΜ στο κλιμάκιo του ΟΗΕ που είχε εκεί την έδρα του. «Μας αποχαιρέτησε με το "καλή αντάμωση"! Ποιος θα το 'λεγε ότι θα τον ανταμώναμε στο φέρετρο με μια σφαίρα στην καρδιά!», αφηγείται η αγαπημένη του συντρόφισσα, Καίτη. Στις 20 Μαρτίου, το στέλεχος του ΚΚΕ πυροβολήθηκε σχεδόν εξ επαφής και πισώπλατα από ένα λούμπεν στοιxείο, άνθρωπο της Ειδικής Ασφάλειας και της ΕΣΑ, κάποιον Βλάχο, που συνελήφθη από διερχόμενους πολίτες. Καθώς την εποχή της δολοφονίας ίσχυε ήδη το Γ Ψήφισμα, απαγορεύθηκε η μετακομιδή της σορού του στην Αθήνα, αλλά και η ταφή στο νεκροταφείο της Άνω Πόλης στη Θεσσαλονίκη. Η κηδεία έγινε σ' ένα απόμερο νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης «περικυκλωμένο από τανκς και καμιόνια γεμάτα χαφιέδες», όπως διεκτραγωδεί και πάλι η Καίτη Ζέβγου.

Ποιος ήταν όμως ο Γιάννης Ζέβγος; Ποιος ήταν αυτός ο σεμνός Τριπολιτσιώτης δάσκαλος, που εζήλωαε τη δόξα του «συντοπίτη» του ΠολύΒιου και που αναδείxθηκε σε σημαντικό θεωρητικό και οργανωτικό στέλεχος του ΚΚΕ; Γιατί άραγε η άρχουσα τάξη επέλεξε αυτόν τη δεδομένη ιστορική στιγμή και όχι κάποιο άλλο στέλεχος του ΚΚΕ;

Ο Ζέβγος γεννήθηκε ως Ταλαγάνης στο χωριό Δόριζα της ορεινής Αρκαδίας και ήταν παιδί πολύτεκνης και φτωχής αγροτικής οικογένειας. Αν η συλλογική μνήμη ενός τόπου αποτυπώνεται στη συνείδηση των ανθρώπων (και συντελεί στη συγκρότησή της), στην περίπτωση του Ζέβγου η συλλογική αυτή μνήμη περιλαμβάνει τις ιστορικές περιπέτειες του φτωχού, μικρού κλήρου, της κλεφτουριάς που παραδοσιακά τον υπερασπίστηκε, της μεγάλης εθνικοαπελευθερωτικής επανάστασης του 1821, που είχε γεωγραφικό κέντρο την ευρύτερη περιοχή της Αρκαδίας. Ο Γιάννης Ταλαγάνης σπούδασε στο Διδασκαλείο της Τρίπολης και άσκησε το επάγγελμα τον δασκάλου στην περιοχή του, αλλά και στη Μακεδονία, όπου ήρθε σε επαφή με το συνδικαλιστικό και το κομμουνιστικό κίνημα. Μέλος του ΚΚΕ έγινε το 1919, ενώ υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία. Υπήρξε από τους πρωτεργάτες της οργάνωσης των Ελλήνων στρατιωτών ενάντια στη Μικρασιατική εκστρατεία. Οι διώξεις που υπέστη εκείνη την περίοδο υπέσκαψαν, για πρώτη φορά, την υγεία του.

Η δικτατορία του Πάγκαλου τον εξορίζει στη Φολέγανδρο. Μετά την επιστροφή του, γίνεται μέλος του Γραφείου της Επιτροπής Πόλης της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας και υπεύθυνος του εκδοτικού οίκου του ΚΚΕ, «Λαϊκό Βιβλιοπωλείο». Ο Ζέβγος έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην επίλυση της εσωκομματικής διαπάλης που ταλάνισε το ΚΚΕ στα τέλη της δεκαετίας του 1920. Θεωρείται ένας από τους βασικούς συντελεστές της Απόφασης της 6ης Ολομέλειας του 1934, με την οποία το ΚΚΕ επιχείρησε μια πρώτη, ολοκληρωμένη μαρξιστική ανάλυση της ελληνικής κοινωνίας. Είναι αλήθεια δε ότι, παρά ορισμένες αδυναμίες, σε αυτή την Ολομέλεια στηρίχθηκαν οι μεταγενέστερες πολιτικές επιλογές του ΚΚΕ -ανάμεσά τους και αυτή της συγκρότησης του ΕΑΜ και της ανάληψης της πρωτοπορίας στον αντιφασιστικό-εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα.

Ακολούθησαν δύσκολα χρόνια: αλλεπάλληλες φυλακίσεις και εξορίες από τη δικτατορία Μεταξά, στην Ασφάλεια, στην Αίγινα, στην Κέρκυρα. Αλλά και χρόνια προσωπικής ολοκλήρωσης και ευτυχίας: παντρεύτηκε τη συνάδελφο και συναγωνίστριά του, Καίτη. Στην κοινή τους αρθρογραφία στον κομματικό Τύπο υπέγραφαν ως «ζεύγος», για συνωμοτικούς λόγους. Από τότε, το κοινό τους προσωνύμιο έγινε επώνυμο για τους δύο συντρόφους που μοιράζονταν εξίσου τη ζωή και τον αγώνα τους. Η έκρηξη του ελληνοϊταλικού πολέμου τον βρίσκει στην Κέρκυρα και από εκεί, το 1941, μεταφέρεται στην Ακροναυπλία. Η Καίτη ΖέΒγου χαρακτηρίζει τις συνθήκες διαβίωσης στην Ακροναυπλία «ιδιόρρυθμες». Πράγματι, στην Ακροναυπλία οι κρατούμενοι δεν ζούσαν σε απομόνωση, αλλά σε ομάδες, πράγμα που τους επέτρεπε να αναπτύσσουν συλλογικές δραστηριότητες. Στην Ακροναυπλία λειτουργούσε πραγματικό σχολείο οργανωμένο από τους ίδιους τους φυλακισμένους, με συγκροτημένο πρόγραμμα σπουδών.

Σε αυτό το σχολείο της φυλακής, ο δάσκαλος Γιάννης Ζέβγος, καθώς και ο Γληνός, προσέφεραν με τη γνώση και την εκπαιδευτική τους πείρα. Ο Ζέβγος μάλιστα συνέγραψε σειρά μαθημάτων φιλοσοφίας προς χρήση των κρατουμένων. Το 1943, ο Ζέβγος μεταφέρεται σε νοσοκομείο των Αθηνών, από όπου και δραπετεύει με μυθιστορηματικό τρόπο. Σε όλη τη διάρκεια ιης Κατοχής διετέλεσε μέλος της Γραμματείας του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ και «μετά από αυτό που συνηθίσαμε να ονομάζουμε απελευθέρωση», κατά την έκφραση του Άγγελου Σικελιανού, διετέλεσε υπουργός στην επιλεγόμενη «Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας». «Έμεινε πάντα ο ίδιος, απλός, προσιτός στους συντρόφους του», γράφει η Καίτη. Μέχρι εδώ -και μέχρι τον άδικο θάνατό του- η ζωή του Ζέβγου είναι η ζωή ενός συνεπούς αγωνιστή, ενός ικανού στελέχους του ΚΚΕ, που ανταποκρίνεται με επάρκεια στα καθήκοντα που τίθενται από το κόμμα του, αλλά και από την ιστορία. Ο Ζέβγος όμως ήταν και κάτι παραπάνω: ήταν το χαρακτηριστικό πρότυπο του κομμουνιστή διανοούμενού, με τη διαρκή μελέτη και την προσπάθεια να αποκτήσει βαθιά και πλατιά παιδεία.

Ο Ζέβγος -γράψαμε πριν- εζήλωσε τη δόξα του «συντοπίτη» του Πολύβιου. Έτρεφε βαθύτατη αγάπη για την ιστορία και θαύμαζε πραγματικά τον Πολύβιο τον Μεγαλοπολίτη, έναν από τους πιο γνωστούς ιστορικούς της αρχαιότητας, που επίσης καταγόταν από την Αρκαδία. Στα πρώτα του γραπτά μάλιστα χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο Πολύβιος. Χωρίς αντικειμενικά να έχει τις επιστημονικές προϋποθέσεις -δεν ήταν φιλόλογος ούτε ιστορικός- με βασικό εφόδιο την πίστη του στην ανθρώπινη εξέλιξη, καταπιάστηκε με ένα σπουδαίο έργο: τη συγγραφή της ιστορίας της μεγάλης εθνικοαπελευθερωτικής Επανάστασης του 1821  -έργο που εκπονήθηκε στην Ακροναυπλία και, δυστυχώς, χάθηκε- και, αργότερα, με τη συγγραφή μιας επιτομής της νεοελληνικής ιστορίας, που εκδόθηκε με τον τίτλο «Σύντομη Μελέτη της Νεοελληνικής Ιστορίας».

Παράλληλα, ασχολούνταν με την τρέxoυσα πολιτική αρθρογραφία, που δημοσιευόταν κατά  χρονικά διαστήματα στον κομματικό Τύπο, στον «Ριζοσπάστη» και την «ΚΟΜΕΠ». Ο Ζέβγος παρ' όλο που -όπως ήδη είπαμε- δεν είχε τις επιστημονικές προϋποθέσεις να καταπιαστεί με την ιστοριογραφία, ωστόσο το έργο του δεν είναι ιστοριοδιφικό, με την έννοια ότι δεν ερανίζει απλώς πληροφορίες. Αντίθετα, προσπαθεί να εμβαθύνει στην ελληνική ιστορία, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο τού ιστορικού υλισμού. Είναι αλήθεια ότι οι πρώτες μαρξιστικές ιστοριογραφικές απόπειρες (τόσο του Κορδάτου όσο και του Ζέβγου) κατατρύχονται από το σύνδρομο απάντησης στον Παπαρρηγόπουλο. Ο σπουδαίος ιστορικός της αστικής τάξης προσπάθησε να αποδείξει τη συνέχεια του ελληνικού έθνους και, μέσω αυτής της «συνέχειας», να παρέξει επιστημονικό-θεωρητικό υπόβαθρο στη «Μεγάλη Ιδέα». Ο Κορδάτος και ο Ζέβγος αντίθετα προσπαθούν να αναδείξουν τις κοινωνικές αντιθέσεις που συγκροτούν κάθε οικονομικό-κοινωνικό σχηματισμό στον ελλαδικό χώρο, να διερευνήσουν τις προϋποθέσεις διαμόρφωσης του ελληνικού έθνους, μέσα στο πλαίσιο της οθωμανικής και Βενετικής κυριαρχίας, κατά τους νεότερους χρόνους, να προβάλουν, τέλος, τη συμβολή των λαϊκών μαζών στο ιστορικό γίγνεσθαι και το ρόλο τόσο της άρχουσας τάξης όσο και των μεγάλων δυνάμεων στην κακοδαιμονία του σύγχρονου ελληνικού κράτους.

Ειδικότερα, ο Ζέβγος πιστεύει βαθιά στη λαϊκότητα της ιστορίας, στο διδακτικό και διαπαιδαγωγικό ρόλο που μπορεί να παίξει στην αφύπνιση της συνείδησης της εργατικής τάξης. Γράφει χαρακτηριστικά στον πρόλογο της «Ιστορίας» του: «Η θεωρία, η επιστήμη στάθηκε συμπύκνωμα της πείρας της πάλης του ανθρώπου και όπλο στους κατοπινούς του αγώνες. Η ιστορία είνε η επιστήμη, ίσως η πιο μαζική και η πιο πολιτική. Επηρεάζει τις πιο πλατειές λαϊκές μάζες. Μπορεί να αποτελέσει δύναμη προοδευτική μα και δύναμη αντιδραστική. Δεν είνε τυχαίο πράμα η μεγάλη ανάπτυξη της ιστοριογραφίας στην Ελλάδα. Χτες ακόμα ο μεταξικός φασισμός γύρευε να κάνει νεοελληνικό πολιτισμό με το Βυζαντινό θεοκρατικό απολυταρχισμό και τον αγροίκο ολιγαρχικό ασκητισμό του στρατώνα της παλιάς Σπάρτης. Η επιστημονική μελέτη, η σωστή γνώση της νεοελληνικής ιστορίας, η σωστή κατανόηση των συγκεκριμένων ιδιομορφιών της νεοελληνικής κοινωνίας, η γνώση των ιστορικών προβλημάτων της, της πορείας, της πάλης για τη λύση τους, του γιατί δε λύθηκαν και πώς θα λυθούν, είναι επιταχτική ανάγκη να γίνουν χτήμα των λαϊκών μαζών και σ' αυτό αποβλέπει τούτη η μελέτη. Δεν προορίζεται για τους "σοφούς", μα για το λαό. Να βοηθήσει τους εργάτες, όλο το λαό, να συνειδητοποιήσουν το αντικείμενο του αγώνα τους. Η γνώση της ελληνικής πραγματικότητας θ' αποτελέσει ένα δυνατό όπλο, κυρίως στον τορινό εθνικο-απελευθερωτικό αγώνα, που θα κρίνει για τη λευτεριά, την πρόοδο και τον πολιτισμό του εργαζόμενου έθνους. Για τον εθνικό και κοινωνικό λυτρωμό».

Στο απόσπασμα που παραθέσαμε, συναντάμε ορισμένους απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς για το Βυζάντιο και την κλασική Σπάρτη που καταδεικνύουν, μεταξύ άλλων, και τις δυσκολίες που συναντούσε η ανάπτυξη της μαρξιστικής σκέψης στην Ελλάδα —καθώς και τις «ευκολίες» με τις οποίες επέλυε τις πρώτες. Και οπωσδήποτε ο Ζέβγος δεν είναι Σβορώνος. Όμως η πεποίθησή του για την ανατρεπτική δύναμη της γνώσης και της ιστορίας είναι ό,τι σημαντικότερο έχει να καταθέσει στη σύγχρονη ελληνική πολιτική και ιστορική σκέψη, αν μάλιστα αναλογιστούμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες συνέγραφε τα πονήματά του. Καταφεύγουμε πάλι στην αφήγηση της Καίτης Ζέβγου: «(...) Η παρανομία ή μισοπαρανομία, που σχεδόν μόνιμα βρισκόταν το ΚΚΕ, τα περιορισμένα οικονομικά δημιουργούσαν εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες για πνευματική δουλειά. Μέσα σε κρύο ή παγωμένο δωμάτιο το χειμώνα, έγραφε ή μελετούσε κουλουριασμένος στο ντιβάνι, σ' ένα κόντρα πλακέ στα γόνατα, με γάντια στα χέρια, με το παλτό στις πλάτες. Με κλειστά παράθυρα το καλοκαίρι, στα ισόγεια ή ημιυπόγεια που νοικιάζαμε στα τοτινά μονώροφα λαϊκά σπίτια (...)».

Αυτός ο δάσκαλος, αυτός ο κομμουνιστής, πριν από τη δολοφονία του στη Θεσσαλονίκη είχε δεχτεί και άλλη δολοφονική απόπειρα, το 1946, στην Κόρινθο. Η προσωπικότητα και η πολλαπλή προσφορά του ερμηνεύουν, πιστεύουμε, τη βαθύτερη αντιπάθεια της αστικής τάξης και των μηχανισμών της στο πρόσωπό του -γι' αυτό και σταθήκαμε αναλυτικά, όσο τουλάχιστον μας επέτρεπε ο χώρος, στο λόγιο έργο του. Δολοφονώντας τον Γιάννη Ζέβγο, η αστική τάξη επιχείρησε να πλήξει όχι μόνο έναν άνθρωπο ούτε καν μόνο το μηχανισμό του ΚΚΕ, μέσα σε συνθήκες σκληρής ταξικής πάλης: επιχείρησε να πλήξει την ίδια τη συγκρότηση του κομμουνιστή, ως ανθρώπου πλήρους και επαρκούς, ως προσωπικότητας που έχει κληρονομήσει τα χαρακτηριστικά του «homo universalis» της Αναγέννησης και εμπεριέχει τα φύτρα του συνολικού ανθρώπου του μέλλοντος.

Από αυτή την άποψη -και χωρίς να αγιοποιούμε το πρόσωπο του, εξάλλου, συγκροτήθηκε ως τέτοιο μέσα από τη συμμετοχή του στην οργανωμένη πάλη, στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας- η δολοφονία Ζέβγου, πέρα από το να είναι μια πολιτική δολοφονία, ήταν και μια εκδήλωση μίσους της αστικής τάξης και των -αδαών και με ελλειμματική συνείδηση- οργάνων της, απέναντι στην κομμουνιστική προσωπικότητα και συνείδηση.

Σημειώσεις

1. Τα αποσπάσματα της Καίτης Ζέβγου που παραθέτουμε  προέρχονται από ομιλία που εκφώνησε στην Πράγα, το Μάρτιο του 1964, σε σύνοδο αγωνιστριών, συζύγων ανωτάτων  στελεχών Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων, που δολοφονήθηκαν από φασιστικά καθεστώτα.

2. Διατηρούμε την ορθογραφία του πρωτοτύπου.

Της Δώρας Μόσχου (Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ). Δημοσιεύτηκε στο ένθετο «Ε Ιστορικά», της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας, στις 22 του Γενάρη 2004. (Οι υπογραμμίσεις του Οικοδόμου).