5η Μάρτη 1943 - Ο λαός με το ΕΑΜ νικητής στη μάχη της πολιτικής επιστράτευσης, αψηφώντας τα χιτλερικά θεριά

Τα θρυλικά χωνιά ξεσήκωσαν το λαό της Αθήνας για το συλλαλητήριο 

ενάντια στην πολιτική επιστράτευση στις 5-3-1943

Λαμπρή αλλά αδικαίωτη σελίδα του πολύδακρυ αγώνα. ΕΙΝΑΙ πλούσια σε διδαχές και εμπειρίες η μελέτη της εφημερίδας μας στη μακρόχρονη διαδρομή της. Είναι η βασανιστική πορεία του λαού μας, είναι η πρωτοπόρα δράση του ΚΚΕ, με σελίδες επικές για τη ζωή, για τη λευτεριά, την ειρήνη και την πρόοδο.

Συχνά στις σελίδες του έχουν καταγραφεί οι αγώνες των ναυτεργατών και σε πρωτοσέλιδά του δημοσιεύτηκαν ρεπορτάζ φωτογραφικά από τις πορείες τους και τις άγριες επιθέσεις που δέχονταν. Στις ίδιες αυτές σελίδες κι οι πρόσφατοι, οι νωποί μεγάλοι αγώνες της εργατικής τάξης, όπως είναι και η παλλαϊκή κινητοποίηση στις 5 του Μάρτη 1943 για τη ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης.

ΤΑ επετειακά της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης είναι πολλά. Κι είναι σωστό να τα θυμόμαστε. Κι όχι από χρέος μονάχα της μνήμης, από δική μας συγκινησιακή αναδρομή. Αλλά μέσα σ' αυτά τα μακρινά που έγιναν σ' αυτόν τον τόπο, συχνά αυτός, που τ' αντικρίζει ψύχραιμα, βλέπει πολλές φορές πολλά και χρήσιμα που τα έχει ανάγκη το σήμερα.

Μ' ΑΥΤΗΝ ακριβώς τη σκέψη ξαναφέρνουμε στη μνήμη τη μεγάλη μέρα 5 του Μάρτη 1943, που μία σκλάβα, υπόδουλη χώρα - η Ελλάδα της Αντίστασης - υψωνόταν και μέσα σε μία απίστευτη μάχη ματαίωνε οριστικά τα σχέδια των κατακτητών, αυτά που εκείνοι τα θεωρούσαν τετελεσμένα: Τη γνωστή πια πολιτική επιστράτευση. Οσοι συχνά με μοιρολατρική διάθεση αποδέχονται με σκυμμένο το κεφάλι τα αμέτρητα όσα καθημερινά εξοντωτικά γίνονται σε βάρος του λαού - πάνω στο ψωμί, πάνω στη ζωή του, στο αύριο αυτής της χώρας, στα δικαιώματά του - θα πρέπει να διαβάσουν πώς, εδώ και εξήντα τρία χρόνια, με τυπωμένα όλα αυτά τα διατάγματα, μ' έτοιμους τους καταλόγους, τελικά αναγκάστηκαν να τα πάρουν όλα πίσω. Και δημόσια να ανακοινώσουν οι εθνοπροδότες τη ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης.

ΑΣ τα ξαναθυμηθούμε όμως. Τέτοιες μέρες, εδώ και 63 χρόνια, ο φίρερ του Γ΄ Ράιχ μάς προσκαλούσε να μπούμε δίπλα του, να πάρουμε μέρος, να 'μαστε «συμπαραστάτες εις την ιστορικήν πορείαν, την οποίαν εχάραξε διά την δημιουργίαν ενός νέου κόσμου...». Και καθώς μας το ξεκαθάριζε, τότε, το διαβόητο γερμανικό Πρακτορείο «Τρανσόσεαν» ζητούσε βοήθεια, που θα εκδηλωνόταν «κατά τρόπον ενεργητικόν και θετικόν»...

Η ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ είχε αποσαφηνιστεί πρωτύτερα από τον Γκαίμπελς. Είχε τότε κι αυτός διακηρύξει πως ο «γερμανικός λαός δίνει το αίμα του. Η άλλη Ευρώπη ας δώσει εργασία...». Ηταν η ώρα που το τρομερό φασιστικό θεριό είχε δεχθεί από τον Κόκκινο Στρατό το φοβερό και ελπιδοφόρο χτύπημα με τη γιγαντομαχία στο Στάλινγκραντ. Τρομακτικές οι απώλειες. Οι χιτλερικοί αναζητούσαν χέρια. Είχαν ανάγκη μεγάλη για εργάτες στα εργοστάσια, στρατιώτες για το μέτωπο.

ΜΑΣ έβαλαν λοιπόν κι εμάς στον πίνακα, για να μας κουβαλήσουν στα εργοστάσιά τους. Να πάμε εργάτες στα ορυχεία τους. Να βρεθούμε κι εμείς «σταυροφόροι» στο ανατολικό μέτωπο. Καμία μεραρχία σαν κι εκείνες που είχαν στείλει ορισμένες άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Ρουμανία, Ιταλία, Ουγγαρία) με τις προδοτικές κουισλιγκικές κυβερνήσεις. Κι είχαν κιόλας μπει σε κίνηση όλοι οι μηχανισμοί της επιστράτευσης. Οι κατάλογοι έτοιμοι στο υπουργείο Εργασίας, ο προδοτικός μηχανισμός των ντόπιων κουίσλιγκ - η κυβέρνηση Λογοθετόπουλου - έδωσε τη βοήθειά της.

ΟΙ ΧΙΤΛΕΡΙΚΟΙ, χωρίς να χάσουν χρόνο, το βράδυ της 22 του Φλεβάρη 1943, στέλνουν στο Εθνικό Τυπογραφείο για δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης το διάταγμα που επέβαλε την πολιτική επιστράτευση. Σύμφωνα με όσα προέβλεπε, «...έκαστος κάτοικος της Ελλάδος ηλικίας 16 μέχρι 45 ετών είναι υποχρεωμένος, αν το απαιτήσουν οι περιστάσεις, να αναλάβει υποδεικνυομένην εις αυτόν εργασίαν, να παρέχει εις γερμανικάς ή ιταλικάς υπηρεσίας...». Και στη συνέχεια απαριθμεί όλες τις υποχρεώσεις που έχει ως εργαζόμενος για το ωράριο, ώρα προσέλευσης, κλπ. Το διάταγμα υπέγραφε ο στρατηγός Σπάιντελ.

Η ΚΟ Τυπογράφων

ΔΕΝ είναι λεπτομέρεια να αναφερθεί εδώ το γεγονός πως η ΚΟ Τυπογράφων, μόλις έφθασε το διάταγμα για δημοσίευση, χωρίς να χαθεί ούτε μία στιγμή, ενημέρωσε το Κόμμα και την ΕΑΜική ηγεσία κι άρχισαν συντονισμένες οι ετοιμασίες για την εκδήλωση. Από το τελευταίο δεκαήμερο του Φλεβάρη είχαν γίνει ολοφάνερα τα γερμανικά σχέδια. Ετσι, στις 24 του Φλεβάρη 1943, ύστερα από σοβαρή προετοιμασία και επιτελική μελέτη, κηρύχτηκε στην Αθήνα η μεγάλη απεργία. Οι διαδηλωτές έκαψαν τα αρχεία του υπουργείου Εργασίας, ενώ ο κουίσλιγκ υπουργός Καλύβας προσπαθούσε να διασκεδάσει τις ειδήσεις για την επιστράτευση. Οι απεργίες εκείνες του Φλεβάρη υπήρξαν μία πρόβα για τη μεγάλη κινητοποίηση του λαού, που θα ακολουθούσε στις 5 του Μάρτη και που ουσιαστικά θα επέφερε την απόσυρση του διατάγματος της επιστράτευσης.

ΕΙΝΑΙ αποκαλυπτική η μαρτυρία του ήρωα του κόμματος Νίκου Πλουμπίδη για το πώς οργανώθηκε η παλλαϊκή εκείνη κινητοποίηση της 5ης του Μάρτη 1943, ο οποίος ήταν τότε άμεσος καθοδηγητής. Ο μελετητής του ντοκουμέντου συνάζει αβίαστα ποιοι στάθηκαν άγρυπνοι, ποιοι κίνησαν το λαό και ποιοι πήραν πάνω τους τη μεγάλη ευθύνη της κινητοποίησης στην αναμέτρηση εκείνη με τα φουσάτα των χιτλεροφασιστών.

«Στις 4 του Μάρτη - γράφει ο Ν. Πλουμπίδης - πριν ακόμη φωτίσει, ήρθε ξαφνικά ο Κ. Χατζήμαλης και μου αναφέρει ότι απεφασίσθη η πολιτική επιστράτευση και ότι αύριο, στις 5 του μήνα, θα το αναγγείλει από το ραδιοφωνικό σταθμό ο πρωθυπουργός Λογοθετόπουλος. Η είδηση ήταν σοβαρότατη με εξαιρετική πολιτική σημασία. Επρεπε να προλάβουμε τον εχθρό προτού αναγγείλει την απόφασή του. Είπα να συγκληθεί αμέσως η Επιτροπή Πόλης και με συνδέσμους να ειδοποιηθούν τα στελέχη της ΚΟΑ να είναι σε επιφυλακή. Εβλεπα ότι το ΚΚΕ έπρεπε να φανεί. Τι έπρεπε να κάνω; Σύνδεση με τη Γραμματεία του Π.Γ. είχα μόνο στις 6 του μήνα, άλλος τρόπος να συνδεθώ και να ληφθεί υπεύθυνα κομματική απόφαση δεν υπήρχε. Είχα, βέβαια, τους Δ.Υ. έτοιμους για απεργία, τους εργατοϋπαλληλικούς κλάδους μπορούσα να τους κατεβάσω, το λαό των συνοικιών επίσης μπορούσα να κινητοποιήσω, αλλά το ζήτημα ήταν σοβαρότατο, ήταν γενικά πολιτικό ζήτημα. Αν περίμενα σύγκληση του Π.Γ. θα χανόταν η ευκαιρία και θα ήταν δύσκολο να ανατραπεί ειλημμένη απόφαση. Να παραμείνω αδρανής με τη δικαιολογία ότι δεν ήταν δική μου δουλιά να αποφασίσω, το θεώρησα προδοσία και απέναντι στο Κόμμα και απέναντι του λαού. Κατέληξα να αναλάβω την ευθύνη. Εβλεπα καθαρά την επιτυχία και τη νίκη, συναισθηματικά, αλλά και με τη μελέτη της κατάστασης και αποφάσισα να κατεβάσω στις 3 του Μάρτη τους εργατοϋπαλληλικούς κλάδους της Αθήνας σε Γενική Πολιτική Απεργία και το λαό της Αθήνας σε Παλλαϊκή Διαδήλωση με σύνθημα "Κάτω η πολιτική επιστράτευση. Ψωμί, δουλιά, ελευθερία".

Ολα τα γρανάζια του μηχανισμού μπήκαν σε κίνηση. Η 5ητου Μάρτη βρήκε όλες τις υπηρεσίες σταματημένες. Ολα είχαν νεκρωθεί. Η απεργία ήταν καθολική. Μία λαοθάλασσα είχε ξεχυθεί στους δρόμους. Για πρώτη φορά τόσο πυκνές μάζες κατέβηκαν στο πεζοδρόμιο για να διεκδικήσουν και να επιβάλουν το δίκιο τους. Και το κέρδισαν με τη λεβεντιά που έδειξαν ο λαός και τα φλογερά νιάτα, που ανάγκασαν την ανακοίνωση της ματαίωσης της πολιτικής επιστράτευσης».

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ επίσης ντοκουμέντο για τη μεγάλη αυτή μέρα είναι και η διαμαρτυρία που υπέγραψαν οι κορυφαίοι του πνευματικού τότε κόσμου της χώρας. Η διαμαρτυρία για τη σφαγή αθώων και άοπλων διαδηλωτών απευθύνεται στον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό κι είναι μια συγκλονιστική απεικόνιση της μεγάλης, της άνισης αναμέτρησης.

Το υπόμνημα - διαμαρτυρία ολοκληρώνει την εικόνα με τα παρακάτω: «...Μάχην εάν συνήπτε ο ελληνικός λαός προς εχθρούς του πραγματικούς δεν θα αριθμούσε τόσα θύματα. Η σκληροτέρα μάχη του αλβανικού μετώπου δεν έστειλε στον Αδη τόσα παλικάρια όσα η τραγική ημέρα της 5ης Μαρτίου. Το έγκλημα όμως αυτό, οι ομαδικές αυτές δολοφονίες αόπλων πολιτών, νομίζομε πως δεν είναι σωστό να μείνουν έτσι. Θα πρέπει να ζητηθούν ευθύναι και να επιβληθούν κυρώσεις εις τα όργανα εκείνα της τάξεως, τα οποία με το να έχουν όπλα νομίζουν ότι μπορούν και να τα χρησιμοποιούν εις βάρος της ζωής αθώων αόπλων πολιτών...».

Λίγες μέρες αργότερα η «Ελεύθερη Ελλάδα», δημοσιογραφικό όργανο της ΚΕ του ΕΑΜ, στο επετειακό φύλλο της, το αφιερωμένο στην 25η του Μάρτη του 1821, δημοσίευε πρωτοσέλιδα τη συγκλονιστική εκείνη διαδήλωση, που ματαίωσε την πολιτική επιστράτευση. Να σημειώσουμε πως το πανηγυρικό φύλλο τυπώθηκε στο μεγάλο παράνομο τυπογραφείο της οδού Σκρα στην Καλλιθέα, που οργάνωσε και λειτούργησε από το ΚΚΕ, με συνεχή παραγωγή αντιστασιακού υλικού, του «Ριζοσπάστη» καθώς και σειράς μεγάλης με αφίσες.

Και το υστερόγραφο: Συμπληρώνονται 22 χρόνια που το ΚΚΕ παρουσίασε το τυπογραφείο, ατόφιο, άθικτο, όπως το διαφύλαξαν αξέχαστοι σύντροφοι για να το διαμορφώσουν σε μουσείο του ΕΑΜικού Τύπου. Εκεί βρίσκεται και η θρυλική VICTORIA, το μεγάλο, το μεγαλύτερο παράνομο πιεστήριο, που δούλεψε, τότε, σε χώρα της κατεχόμενης Ευρώπης. Πέρασαν τόσα χρόνια, με υποσχέσεις, με συνεχή «θα» από ΠΑΣΟΚ και ΝΔ και το Μουσείο του Τύπου του ΕΑΜικού, το μεγάλο αυτό χρέος μένει πάντα ανεκπλήρωτο. Περίσσεψε ο χρόνος, καιρός είναι να τους ξυπνήσουμε.

Του Νίκου Καραντηνού στον Ριζοσπάστη