ΧΑΪΔΑΡΙ - Στο κολαστήρι που αντρώθηκαν ήρωες του λαού

Η εκτέλεση των 200 στην Καισαριανή, χαρακτικό της εποχής

«Κι εγώ μαζί σας, αντρώθηκα, σύντροφοι,/ στις φυλακές, στα κρατητήρια, στα ξερονήσια,/ παιδί κι εγώ της Ελλάδας, παιδί του ΚΚΕ,/ πολεμώντας μαζί και τραγουδώντας -/ ω, σύντροφοι, σύντροφοι,/ το πιο τρανό τραγούδι που έμαθα/ το πιο πλατύ τραγούδι που έπραξα/ το πιο βαθύ τραγούδι που τραγούδησα/ ήταν αυτό που τραγουδάω και τώρα/ αυτό που τραγουδάμε όλοι μαζί:/ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΕΝΩΘΕΙΤΕ,/ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΕΝΩΘΕΙΤΕ». (Γ. Ρίτσος, «Στο ΚΚΕ»).

* * *

Η στάση των δεσμωτών του κολαστηρίου του στρατόπεδου Χαϊδαρίου, είναι μια ακόμη ψηφίδα στην ηρωική πάλη του ελληνικού λαού, κατά τη μεγάλη δεκαετία 1940 - 1950. Είναι ένα ακόμη λαμπρό δείγμα της δύναμης του λαού, που, κάτω απ' τις πλέον δύσκολες και αντίξοες συνθήκες, απέδειξε πως - ακόμη και στις πιο μαύρες μέρες - όταν θέλει μπορεί να ανατρέψει τους συσχετισμούς, να μετατραπεί σε πρωταγωνιστής και να γράψει τις πιο λαμπρές σελίδες της Ιστορίας.

Το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου είναι σύμβολο αντίστασης, αγώνα και θυσίας, ενάντια στην αστική βαρβαρότητα, με όποιο τρόπο κι αν αυτή εκφράζεται. Στη διάρκεια της χιτλεροφασιστικής κατοχής στη χώρα μας, το στρατόπεδο μετατράπηκε σε μια απ' τις πιο βάρβαρες φυλακές. Ανάμεσα στους τέσσερις τοίχους αυτού του στρατοπέδου, βασανίστηκαν, δολοφονήθηκαν, χτυπήθηκαν κομμουνιστές και κομμουνίστριες, πατριώτες, παιδιά του λαού, που αρνήθηκαν να υποκύψουν και ύψωσαν το φλάμπουρο της λευτεριάς, τη σημαία της λαϊκής κυριαρχίας, της λαϊκής ανεξαρτησίας.

Η Χ. Σουκατζίδη μπροστά στο «Μπλοκ 15»

Στα 90 χρόνια της Ιστορίας του, το ηρωικό ΚΚΕ, έχει να επιδείξει πως πάντα, ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές του λαού, βρέθηκε στην πρωτοπορία, αγωνίστηκε και θυσίασε τα πιο καλά του στελέχη, τα πιο πρωτοπόρα μέλη του, για μια ελεύθερη Ελλάδα, της προκοπής και του Σοσιαλισμού. Οι ρίζες του Κόμματος είναι βαθιές, πολύ βαθιές, γιατί το αίμα των κομμουνιστών, έχει ποτίσει τα ελληνικά χώματα. Κανένα άλλο κόμμα, ποτέ στην Ιστορία της χώρας, δεν έχει να δείξει τέτοια αυτοθυσία, προς όφελος του λαού. Και στο Χαϊδάρι, στο στρατόπεδο των «Ες - Ες», γράφτηκε μια απ' τις πιο λαμπρές - και ταυτόχρονα ματωμένες - σελίδες αυτού του αγώνα.Στα πλαίσια των πολύμορφων εκδηλώσεων για τα 90χρονα του ΚΚΕ, η Βορειοδυτική Αχτίδα της ΚΟΑ διοργάνωσε εκδήλωση για το στρατόπεδο, ως σύμβολο αντίστασης και ηρωικής στάσης των Κομμουνιστών.

Ηρωες και ηρωίδες

Τα όσα έγιναν στη δεκαετία '40 - '50 δίνουν τις πιο ισχυρές ιστορικές αποδείξεις ότι υπάρχουν όλες εκείνες οι συνθήκες και οι προϋποθέσεις που μετατρέπουν τους απλούς καθημερινούς ανθρώπους του μόχθου και της βιοπάλης, σε μαχητές υψηλών ιδανικών, σε έναν αγώνα ζωής και θανάτου. Γεννήθηκαν ήρωες και ηρωίδες με όλη την πληρότητα του νοήματος της λέξης. Τι είναι όμως αυτό που καθορίζει την έκρηξη του μαζικού λαϊκού ηρωισμού στις κορυφαίες στιγμές της ταξικής πάλης;

Ασφαλώς, υπήρχε η αντικειμενική βάση, το ιστορικό έδαφος, η κορύφωση των αντιθέσεων του συστήματος με τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο κι όλες τις φρίκες και τα βάσανα που αυτός έφερε. Ομως, αυτό δεν αρκεί από μόνο του για να εξηγήσει το μαζικό λαϊκό ηρωισμό της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, του Δεκέμβρη του '44, του αντιιμπεριαλιστικού διεθνιστικού αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, που αποτελεί και την κορυφαία στιγμή της ταξικής πάλης στην Ελλάδα και ταυτόχρονα το μεγαλύτερο δημιούργημα του ΚΚΕ.

Ο Ναπολέων Σουκατζίδης

Το έδαφος των αντικειμενικών συνθηκών κάρπισε γιατί καλλιεργήθηκε από τον υποκειμενικό παράγοντα. Υπήρχε η αποφασισμένη πρωτοπορία της εργατικής τάξης, το Κόμμα της, ο καθοδηγητής της, το ΚΚΕ, που οργάνωσε και καθοδήγησε την οργή του λαού σε συγκεκριμένη πράξη, σε αγώνα με όλες τις μορφές πάλης, μέχρι την ανώτατη, την ένοπλη πάλη.

Ας δούμε, όμως, αναλυτικά τι ήταν και πώς δημιουργήθηκε το Χαϊδάρι. Ποιες ήταν οι ηρωικές στιγμές των κρατουμένων εκεί; Γιατί μετατράπηκε σε σύμβολο αγώνα και λευτεριάς; Ποιοι ήταν αυτοί που πρώτοι απ' όλους στάλθηκαν σ' αυτό το κολαστήρι;

Η ίδρυση του στρατοπέδου στο Χαϊδάρι

Το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου ιδρύθηκε το Σεπτέμβρη του 1943 και ήταν ένα από τα πιο σκληρά στρατόπεδα - από τα 36 συνολικά - που λειτουργούσαν στην Ελλάδα. Πάνω από τους 3.000 έφτασε ο αριθμός των κρατουμένων, που ανανεωνόταν συνεχώς. Ανδρες, γυναίκες, ακόμη και παιδιά με τις μανάδες τους, πέρασαν μέρες, μήνες και χρόνια, σε κείνο το κολαστήρι. Νους και καρδιά της αντίστασης της οργάνωσης, της αγωνιστικής ανάτασης και καθοδηγητικός πυρήνας στο κολαστήριο του Χαϊδαρίου, ήταν οι Ακροναυπλιώτες κομμουνιστές που παραδόθηκαν από το αστικό κράτος στα κατοχικά στρατεύματα.

Πώς ιδρύθηκε όμως το στρατόπεδο; Το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου ήταν έρημο μέχρι τις αρχές Σεπτέμβρη του 1943, όταν έφτασαν από τη Λάρισα οι πρώτοι κρατούμενοι. Εκείνοι την περίοδο, η ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση, είχε φουντώσει για τα καλά. Το ΕΑΜ, με κύριο αιμοδότη και τροφοδότη του το ΚΚΕ, είχε ήδη εξελιχθεί στην κύρια πολιτική δύναμη, κύριο εκφραστή του αγώνα του λαού, για την απαλλαγή από τη χιτλερική, φασιστική κατοχή. Την ίδια περίοδο, ο ΕΛΑΣ, ο Λαϊκός Στρατός, είχε ήδη απελευθερώσει μια σειρά από περιοχές στη χώρα.

Στιγμιότυπο από τη δίκη του Ν. Πλουμπίδη

Παρατηρώντας την ένταση και τη δύναμη του ΕΑΜικού κινήματος, οι ιταλικές φασιστικές δυνάμεις, οι οποίες και έλεγχαν τις φυλακές - στρατόπεδα στη Νότια Ελλάδα, αποφάσισαν να διαλύσουν εκείνα που βρίσκονταν σε επισφαλείς θέσεις. Ετσι, οι κρατούμενοι της Ακροναυπλίας και των Τρικάλων μεταφέρονται στη Λάρισα το Μάη του 1943. Παρ' όλα αυτά, ακόμη κι εκεί, οι ιταλικές δυνάμεις, δεν μπορούν να είναι σίγουρες, οπότε, στις 29 Αυγούστου 1943, οι Ιταλοί διοικητές των φυλακών της Λάρισας, επέλεξαν πάνω από 600 κρατούμενους και τους απέστειλαν σιδηροδρομικώς στην Αθήνα. Μεταξύ αυτών ήταν οι 243 κομμουνιστές Ακροναυπλιώτες, από την εποχή του Μεταξά, και 20 Αναφιώτες. Επίσης, υπήρχαν και 327 ήρωες του Αλβανικού Μετώπου, αλλά και όσοι είχαν κατά καιρούς συλληφθεί στα μπλόκα. Στις 3 Σεπτέμβρη, οι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου και άρχισε η λειτουργία ενός ακόμη κολαστηρίου.

Πώς αντίκρισαν οι κρατούμενοι για πρώτη φορά το στρατόπεδο

Τούτο το κολαστήρι, έδινε το στίγμα του, από την πρώτη στιγμή που το έβλεπε κανείς. Να πώς το περιγράφει ο Αλ. Ζήσης, κρατούμενος από το Δεκέμβρη του '43 ως το Μάη του '44: «Τριπλή σειρά από συρματοπλέγματα, κι ένας ψηλός τοίχος περικλείνουν το στοιχειωμένο Χαϊδάρι, το στρατόπεδο και φυλακές των Ες-Ες, τη Βαστίλλη του 20ού αιώνα. Στρατιώτες με αυτόματα φρουρούν επάνω στα βαριά οπλισμένα Blokhaus, απειλώντας με άμεσο θάνατο εκείνον που θ' αποτολμούσε κάθε προσέγγιση. Και μόνο ένας δρόμος, που βρίσκεται κάτω από τα πυρά κατάλληλα τοποθετημένων μυδραλιοβόλων, καταλήγει στη μοναδική είσοδο του στρατοπέδου, τη στολισμένη με τον αγκυλωτό σταυρό και τα σήματα των Ες-Ες... Διπλές βαριές σιδερένιες πόρτες ανοίγουν, για να επιτρέψουν την είσοδο στην κολασμένη πολιτεία».

«Τσολιάδες» του Ι. Ράλλη συνοδεύουν Ελληνες πατριώτες που έπιασαν σε μπλόκο της Αθήνας, για να τους παραδώσουν στα Ες Ες

Να και πώς περιέγραψε ο Θέμος Κορνάρος το στρατόπεδο, όταν το πρωταντίκρισε μέσα από το παράθυρο του θαλάμου του: «Πρωταντικρίζω το τοπίο. Ενα πέταλο, κλειστό από τα δυτικά και το βοριά. Γυμνά βουνά υψώνονται απότομα. (...) Στην ανατολή και το νοτιά η Αττική, τα Φάληρα και τα μαβιά νησάκια του Σαρωνικού. Τίποτα δε σου κάνει την εντύπωση πως εδώ μέσα υπάρχει τόση αγωνία. Ξεχνιέσαι μπρος στην ημερότητα του τοπίου. Η Αθήνα απλώνεται απέραντη μπρος στα μάτια σου, κι είναι σαν στράφηκε ξεπίτηδες, ολόσωμη προς το μέρος του Χαϊδαριού, για να μπορεί ο κατάδικος να ξεχωρίζει κάθε γειτονιά και δρόμο. Πολλοί σου δείχνουνε το σπίτι τους. Τα παραθύρια τους! Κι όμως ποτέ δε βρέθηκαν πιο μακριά από... την Αθήνα μας...».

Το στρατόπεδο είχε ορθογώνιο σχήμα και περιβαλλόταν από ψηλό μαντρότοιχο, τριπλή σειρά συρματοπλέγματος στην εξωτερική πλευρά και πυκνότατο συρματόπλεγμα στην εσωτερική πλευρά του περιβόλου. Κάθε 200 μέτρα υπήρχαν ισχυρά οχυρωμένα φυλάκια για σκοπιές. Η είσοδος βρισκόταν στη δυτική πλευρά και ήταν διπλή, ενώ εκατέρωθεν της πύλης υπήρχαν φυλάκια για την προστασία της εισόδου. Το εσωτερικό, είχε αποψιλωθεί, δεν υπήρχε ούτε ένα δέντρο. Πολλαπλά κτιριακά συγκροτήματα (Μπλοκ) υψώνονταν στο δυτικό τομέα του στρατοπέδου.

Θέλαν να το κάνουν «φόβητρο» για το λαό

Το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου ήταν στρατηγικής σημασίας για τους «Ες-Ες», οι οποίοι και τέθηκαν σχεδόν αμέσως επικεφαλής του. Και αυτό, διότι δεν ήταν απλώς ένας χώρος όπου κρατούνταν, βασανίζονταν και εκτελούνταν τα παιδιά του λαού. Οι διαδόσεις σχετικά με τα βασανιστήρια και τα εγκλήματα που γίνονταν στο Χαϊδάρι αποτελούσαν ένα από τα βασικότερα μέσα τρομοκρατίας του λαού για την προσπάθεια καταστολής εξεγέρσεων και της αντιστασιακής δράσης. Στόχος των χιτλερικών, ήταν το στρατόπεδο να μετατραπεί σε ένα είδους «φόβητρο» για τον ίδιο το λαό.

Το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου (σύγχρονη φωτογραφία)

Να τι γράφει ο Θέμος Κορνάρος: «Η διαμονή στο Χαϊδάρι έπρεπε να έχει κάτι το αβέβαιο, το αόριστο, το διαρκώς επικίνδυνο. Να γίνει ο μπαμπούλας, φόβητρο, συνώνυμο με το Χάρο και να παραδοθεί έτσι στη φαντασία του ευαίσθητου Λαού μας, που με τη δύναμη και τη γονιμότητά της το συμπλήρωνε, το τελειοποιούσε, και αυτόματα η δύναμη αυτή έμπαινε στην υπηρεσία του εχθρού. Το Χαϊδάρι ιδρύθηκε περισσότερο για τους έξω και λιγότερο για τους ίδιους τους κρατούμενους».

Οι Ακροναυπλιώτες

Το πνεύμα στο στρατόπεδο, ωστόσο, και παρά τα βασανιστήρια, τις απειλές και τις εκτελέσεις, ήταν θαρραλέο και μαχητικό, γεμάτο παλμό και συναγωνιζόταν σε αποφασιστικότητα τους ελεύθερους αγωνιστές της Αντίστασης. Στη διατήρηση αυτού του πνεύματος, σημαντικό και βασικό ρόλο έπαιζαν οι παλιοί Ακροναυπλιώτες, λαϊκοί αγωνιστές, στελέχη και μέλη του ΚΚΕ και της ΟΚΝΕ.

Οι Ακροναυπλιώτες, αμέσως μόλις ξέσπασε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος το 1940 - συγκεκριμένα στις 29 Οκτώβρη 1940, μια μέρα μετά την κήρυξη του πολέμου - με υπόμνημά τους (που υπογραφόταν από τον Γ. Ιωαννίδη και τον Κ. Θέο, ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ) προς την κυβέρνηση Μεταξά, ζήτησαν να πάνε στην πρώτη γραμμή του πυρός για να πολεμήσουν. Ωστόσο η μεταξική κυβέρνηση, αντί να τους επιτρέψει να πολεμήσουν για την πατρίδα, τους παρέδωσε στους κατακτητές. Και μόνο αυτή η κατάπτυστη ενέργεια είναι ένα από τα αναρίθμητα ιστορικά τεκμήρια ότι η αστική τάξη όταν μιλάει για εθνικό συμφέρον και πατρίδα, εννοεί τα πλούτη και την εξουσία της, τη διαιώνιση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Γι' αυτό το σκοπό δε διστάζει μπροστά σε κανένα έγκλημα.

Ξυλογραφία του Τάσσου, το 1943

Μπαρουτοκαπνισμένοι από τους προηγούμενους αγώνες τους για την υπεράσπιση των λαϊκών συμφερόντων, οι Ακροναυπλιώτες, είχαν πλούσια πείρα από την πάλη τους κατά της μεταξικής δικτατορίας. Με ακατάβλητο ηθικό, με απαράμιλλη ψυχραιμία, αποφασιστικότητα και μαχητικότητα, με τη μέχρις αυτοθυσίας αλληλεγγύη τους, κρατούσαν στενή επαφή και άριστες σχέσεις με όλους τους συγκρατούμενούς τους. Αποχτούσαν την απόλυτη εμπιστοσύνη τους και με μεγάλη προσοχή και κατανόηση τους βοηθούσαν να βρουν τη σωστή λύση στα ζητήματα που απασχολούσαν τους κρατουμένους. Τους εμψύχωναν στις δύσκολες στιγμές και με το θάρρος, την αυτοθυσία και το ζωντανό παράδειγμα συντελούσαν αποφασιστικά στο να κρατιέται πολύ ψηλά το ηθικό του στρατοπέδου. Τόσο ήταν το γόητρο και η επιρροή τους, που για κάθε σοβαρό ζήτημα, σε κάθε κρίσιμη στιγμή του στρατοπέδου, οι κρατούμενοι έλεγαν: «Τι γνώμη έχουν οι Ακροναυπλιώτες σύντροφοι; Τι λένε τα παιδιά;».

Ο αριθμός αυξάνεται

Από τον Οκτώβρη του 1943 και εξής στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου οδηγούνταν ολοένα και περισσότεροι κρατούμενοι, συλληφθέντες είτε σε μπλόκα, είτε από την Γκεστάπο. Οι τελευταίοι αρχικά οδηγούνταν στο αρχηγείο των «Ες-Ες» στην Αθήνα, το διαβόητο κτίριο της οδού Μέρλιν, προκειμένου να ανακριθούν και να βασανιστούν. Στη Μέρλιν, συντάσσονταν τα φυλακιστήρια για το Χαϊδάρι, καθώς και οι καταστάσεις των εκτελέσεων.

Γύρω στα τέλη του 1943, οι κρατούμενοι έφτασαν τους 1.200. Ο μεγαλύτερος αριθμός κρατουμένων σημειώθηκε τον Αύγουστο του 1944 εξαιτίας των πολλαπλών μπλόκων και των μαζικών συλλήψεων που διενεργούσαν κατά την περίοδο αυτή τα «Ες-Ες», κοντά στους 3.000 αγωνιστές, παιδιά του λαού. Το στρατόπεδο, λειτούργησε μέχρι τα τέλη Σεπτέμβρη του 1944, όταν και οι Γερμανοί άρχισαν να αποσύρονται από την Ελλάδα. Υπολογίζεται ότι από το Χαϊδάρι πέρασαν συνολικά πάνω από 21.000 κρατούμενοι...

Οι ήρωες του αλβανικού μετώπου

Το Δεκέμβρη του 1943 η κυβέρνηση Ράλλη έστειλε τα Τάγματα Ασφαλείας να επιτεθούν κατά των αναπήρων του αλβανικού μετώπου και να προβούν σε βίαιη εκκένωση των στρατιωτικών νοσοκομείων στα οποία νοσηλεύονταν. Περικύκλωσαν τα νοσοκομεία, άρχισαν τους πυροβολισμούς και με γυμνές τις ξιφολόγχες εισέβαλαν σε αυτά και άρχισαν τις συλλήψεις. Οι συλληφθέντες, 530 ανάπηροι αγωνιστές, μεταφέρθηκαν στις φυλακές Χατζηκώστα. Από αυτούς, τους 7 τους εκτέλεσαν αμέσως στο Γουδί. Οι υπόλοιποι μεταφέρθηκαν στο Στρατόπεδο Χαϊδαρίου.

Ο πραγματικός λόγος της επίθεσης κατά των αναπήρων του ελληνοϊταλικού πολέμου ήταν ότι, συνεχίζοντας τον αγώνα και κάτω από τις νέες συνθήκες της κατοχής, οι ανάπηροι έπαιρναν ενεργό μέρος σε όλες τις κινητοποιήσεις του λαού της Αθήνας. Ξεκινούσαν από τα νοσοκομεία με τις πατερίτσες και τα αναπηρικά τους καροτσάκια και έμπαιναν επικεφαλής σε κάθε λαϊκή εκδήλωση (επέτειος 1821, του Οκτώβρη κλπ) και σε κάθε κινητοποίηση και αγώνα του λαού για την επιβίωση, τη λευτεριά και την ανεξαρτησία της χώρας μας. Πολλοί είχαν ακόμα ανοιχτές πληγές ή σακατεμένα από τα κρυοπαγήματα πόδια.

Οι ηρωικές αυτές αντιστασιακές εκδηλώσεις των αναπήρων σκορπούσαν ενθουσιασμό, μεγάλωναν τη συμμετοχή και αύξαναν τη μαχητικότητα του λαού στον αγώνα κατά των κατακτητών. Γι' αυτό και οι Γερμανοί κατακτητές έβαλαν την κυβέρνηση Ράλλη να στείλει τους Γερμανοτσολιάδες να χτυπήσουν τους αναπήρους.

Το «Μπλοκ 15»

Το πιο διαβόητο, απ' όλα τα κτίρια του στρατοπέδου, ήταν το «Μπλοκ 15», δηλαδή ο χώρος της απομόνωσης. Εγκαινιάστηκε το Δεκέμβρη του 1943. Ο Θέμος Κορνάρος περιγράφει: «To μόνο χτίριο που μένει ασουβάντιστο, εξωτερικά για να φαίνεται παλιό, μουχλιασμένο, αραχνιασμένο, για την πρώτη ψυχολογική επίδραση. Δύο πατώματα. Στο πρώτο ένα μεγάλο δωμάτιο 4X7, δεξιά, κι άλλο ένα αριστερά. Αυτά προορίζονταν για πενήντα κι απάνω κρατούμενους το καθένα. Και λέγονται θάλαμοι. Γύρω γύρω, στον υπόλοιπο χώρο, είναι κάποιες τρύπες, σαν καταφύγια σκυλιών, με μια σιδερένια πόρτα, χωρίς κανενός είδους αερισμό, με τοίχους και πάτωμα ολόγυρα. Αυτά είναι τα κελιά της αυστηρής απομόνωσης. Η ίδια διαρρύθμιση ακριβώς και στο δεύτερο πάτωμα. Τα παραθυράκια των θαλάμων είναι ψηλά. Για να μην μπορεί ο κατάδικος να κοιτάζει όξω».

Οι συνθήκες στους θαλάμους και στα απομονωτήρια ήταν άθλιες, καθώς δεν υπήρχε θέρμανση, επαρκές νερό και εξαερισμός. To φαγητό ήταν ελάχιστο, ενώ ο χώρος ήταν περιορισμένος και οι κρατούμενοι ήταν υποχρεωμένοι να στέκονται όρθιοι επί δώδεκα συνεχείς ώρες.

Ο Αλέξανδρος Ζήσης, που έμεινε σε απομονωτήριο του Μπλοκ 15 επί 128 μέρες, περιγράφει μία μέρα σε θάλαμο απομόνωσης: «To πρόγραμμα της ημέρας για τ' απομονωτήρια είναι το ακόλουθο χειμώνα ή καλοκαίρι. Στις πέντε παρά τέταρτο έγερση κι αμέσως άνοιγμα του παραθύρου με οποιονδήποτε καιρό και σκούπισμα του κελιού. Υστερα έξοδος τρεις τρεις στο "λουτρό" για την υδροληψία και την καθαριότητα όπου κάθε ανάγκη έπρεπε να τελειώσει το πολύ σε πέντε λεπτά. Στις έξι διανομή ψωμιού και στις δώδεκα το μοναδικό για τα κελιά συσσίτιο της ημέρας. To ψωμί και το πιάτο τα 'παιρνε ο κρατούμενος απ' την πόρτα που μισάνοιγε χωρίς να βλέπει ανθρώπινο πρόσωπο. Η ημερήσια μερίδα του ψωμιού και τι ψωμί! Ηταν το πολύ 30 δράμια και το μοναδικό συσσίτιο πέντε κουταλιές ρεβίθια ή μαύρα χοντρά μακαρόνια νερόβραστα, πάντοτε όμως ζεστό και φροντισμένο απ' τους Ακροναυπλιώτες μαγείρους. Οι θάλαμοι είχαν και τ' απόγευμα συσσίτιο που γενικά εκεί δινότανε και σε μεγαλύτερη ποσότητα. Στις τεσσερισήμισι το απόγευμα πεντάλεπτη έξοδο για "λουτρό", πάλιν τρεις τρεις και στις πέντε ακριβώς κατάκλιση. Ολη μέρα ο φυλακισμένος είναι υποχρεωμένος να 'χει ανοιχτό το παράθυρο, είτε βρέχει είτε χιονίζει και να μένει σε συνεχή ορθοστασία ολόκληρο το δωδεκάωρο. Και το φαΐ του ακόμα όρθιος το κατεβάζει βιαστικά, γιατί εκτός από τη διαταγή δεν υπάρχει και τρόπος να καθίσει κανείς αφού το κελί είναι τελείως και απόλυτα γυμνό από κάθε τι αντικείμενο. Κάθε παράβασις τιμωρείται με άγριο μαστίγωμα μέχρις αίματος, μέχρι λιποθυμίας».

Η ματοβαμμένη Πρωτομαγιά του 1944

Το απόγευμα της παραμονής της Πρωτομαγιάς του 1944, φάνηκαν στο Στρατόπεδο πολλά κακά σημάδια, που προμηνούσαν τη μεγάλη συμφορά, όταν δημοσιοποιήθηκε η παρακάτω γερμανική ανακοίνωση: «Ο στρατιωτικός Διοικητής Νοτίου Ελλάδας ανακοινώνει ότι στην οδό Σπάρτης - Μολάων, κομμουνιστές ενεδρεύοντες εφόνευσαν ένα Γερμανό στρατηγό και τρεις αξιωματικούς. Διά την πράξη αυτήν διέταξα την εκτέλεση διακοσίων κρατουμένων κομμουνιστών. Οι ένοπλες δυνάμεις θα ενεργήσουν την εκτέλεση και ετέρων εκατό κομμουνιστών. Επίσης έδωσα εντολή να τουφεκίζονται επί τριήμερον πάντες οι άρρενες οι συλλαμβανόμενοι επί της οδού Σπάρτης - Μολάων».

Οι Ακροναυπλιώτες κομμουνιστές αμέσως κατάλαβαν ότι αυτοί ήταν που θα εκτελεστούν. Συγκεντρώθηκαν αμέσως στο θάλαμό τους. Πριν κλείσουν τους θαλάμους έτρεξαν για να τους αποχαιρετήσουν και πολλοί φίλοι και σύντροφοί τους κρατούμενοι σε άλλα μπλοκ, κι άρχισαν το τραγούδι και το χορό με επικεφαλής τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη. Μόλις έκλεισαν οι θάλαμοι, στο θάλαμο 1 του μπλοκ 3, όπου έμεναν οι Ακροναυπλιώτες, έγινε αποχαιρετιστήριο γλέντι με δύο κιθάρες και το βιολί του Φώτη Σαντομοίρη. Χόρεψαν τσάμικο, καλαματιανό, πεντοζάλη οι Κρητικοί και στο τέλος τραγούδησαν και χόρεψαν το χορό του Ζαλόγγου που είχε μεταβληθεί σε ύμνο του στρατοπέδου. «Χορεύουν και τραγουδούν οι μελλοθάνατοι. Πραγματικό σχολείο ηρωισμού και αυταπάρνησης. Απόψε, στο θάλαμο 1 του μπλοκ 3, ο θάνατος νικήθηκε και εξευτελίστηκε», έγραψε ο Δημήτρης Παυλάκης. Επειτα, άρχισαν να αποχαιρετούν, να δίνουν τις τελευταίες συμβουλές, να τονώνουν ψυχικά τους άλλους και να τους φιλούν. Δημιουργήθηκε μια πολύ ηρωική και συγκινητική ατμόσφαιρα, αντάξια των αγωνιστών που βαδίζουν στη ζωή με το κεφάλι ψηλά.

Τα ξημερώματα της Πρωτομαγιάς, άρχισαν να διαβάζουν τα ονόματα όσων θα πήγαιναν για εκτέλεση. Οσοι άκουγαν τα ονόματά τους φώναζαν ζωηρά «παρών», αποχαιρετούσαν τους άλλους, ζητωκραύγαζαν για την Ελλάδα και τη λευτεριά, για το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ, το ΚΚΕ, και με σταθερό και περήφανο βήμα προχωρούσαν και σχημάτιζαν εικοσάδες, μπροστά στο μπλοκ 15.

Αγραφιώτης Αγησίλαος. Παρών!

Αϊβατζίδης Γεώργιος. Παρών!

Αλατζάς Νικόλαος. Παρών!

200 ονόματα. 200 ήρωες. Οταν ακούστηκε το όνομα Σουκατζίδης Ναπολέων, και η βροντερή απάντηση «Παρών!», όλο το στρατόπεδο πάγωσε. Επαιρναν τον Ναπολέοντα, το διερμηνέα του στρατοπέδου που βοηθούσε και στήριζε όλους τους κρατούμενους. Και η συγκίνηση έγινε ακόμα πιο μεγάλη όταν παρέδωσε τη σφυρίχτρα και τα χαρτιά στο δεύτερο διερμηνέα Θανάση Μερεμέτη. Και του είπε: «Θανάση, μην ξεχνάς ποτέ πως είσαι Ελληνας κρατούμενος και εξυπηρετείς Ελληνες στρατιώτες. Να είσαι πάντα καλός μαζί τους. Στο πρόσωπό σου τους αποχαιρετώ όλους». Ο διοικητής Φίσερ πρότεινε στον Ναπολέοντα να τον εξαιρέσει. Ο Ναπολέων τον ρώτησε αν μετά την αφαίρεση του ονόματός του, η λίστα θα συμπληρωνόταν από άλλον κρατούμενο. Μετά την καταφατική απάντηση του Φίσερ, ο Σουκατζίδης αρνήθηκε να εξαιρεθεί και να μπει άλλος αγωνιστής στη θέση του, προτιμώντας τον παλικαρίσιο θάνατο παρά την ταπεινή συναλλαγή.

Στο δρόμο για το Σκοπευτήριο της Καισαριανής, το πρωί της Πρωτομαγιάς του 1944, τα καμιόνια με τους μελλοθάνατους πέρασαν από την οδό Αγωνιστών Στρατοπέδου και μετά κατέβηκαν την Ιερά Οδό. Στη διαδρομή πέταξαν πολλά σημειώματα που έγραψαν πάνω σε χαρτάκι ή κομμάτια από ύφασμα. Επίσης, σημειώματα βρέθηκαν και στα πράγματά τους. Να μερικά απ' αυτά, δείγματα ηρωισμού και πίστης στην υπόθεση του αγώνα και του Κόμματος:

«Αγαπημένοι μου. Ο θάνατος δε θα πρέπει να σας λυπήσει, αλλά να σας ατσαλώσει πιο πολύ για πάλη που διεξάγετε. Σφίξετε τις καρδιές σας και βγείτε παλικάρια από τη νέα αυτή δοκιμασία. Ετσι θα μας τιμήσετε καλύτερα. Οταν ο άνθρωπος δίνει τη ζωή του για ανώτερα ιδανικά, δεν πεθαίνει ποτέ. Με πολλή αγάπη. Σας φιλώ. Μήτσος Ρεμπούτσικας».

«Καλύτερα να πεθαίνει κανείς στον αγώνα για τη λευτεριά παρά να ζει σκλάβος. Νίκος Μαριανάκης».

«Πρωτομαγιά. Γεια σας όλοι. Πάμε στη μάχη. Κώστας Τσίρκας».

«Χαίρετε φίλοι. Εκδίκηση. Μάνα μη λυπάσαι. Χαίρε Μάνα. Δημήτρης Σόφης».

«Ας μάθει όλη η Ελλάδα πως ούτε στιγμή δε χάσαμε την πίστη στην τελική νίκη. Καμιά δύναμη δε θα μπορέσει να τσακίσει το ΚΚΕ. Θα νικήσει».

«Καλώ τον αδελφό μου, με σκληρή @@@@@@@@@@@@@@@@@@να προσπαθήσει να ξεπλύνει το κακό που έκανε με τη δήλωση και την αδελφούλα μου να πάρει τη θέση μου στο ΚΚΕ. Σάββας Σαββόπουλος».

«Πεθαίνω για τα ιδανικά που έμαθε να αγαπάμε η Κομμουνιστική Νεολαία. Πείτε στους δικούς μου ότι πεθαίνω και να 'ναι περήφανοι για μένα. Αποστόλης Καλόφας».

«Δε σας ξέχασα ποτέ. Για σας και τον Ελληνικό Λαό έδωσα και τη ζωή μου. Σήμερα 1 του Μάη 1944, σας φιλώ για τελευταία φορά. Αποστόλης Βαγενάς».

«... των ζωντανών προς του νεκρούς αγωνιστές το μνημόσυνο»

Να πώς περιγράφει τη λαϊκή συγκίνηση και συμπαράσταση προς τους εκτελεσμένους Ακροναυπλιώτες κομμουνιστές, που μεταφέρθηκαν με τα καμιόνια στην Καισαριανή, η Μέλπω Αξιώτη, στο βιβλίο της «Πρωτομαγιά»:

«...10 η ώρα το πρωί, τους φέρανε και ως τις 12 το μεσημέρι βάσταξε κείνη η τελετή. Κατά εικοσάδες έβγαιναν και στήνονταν στον τοίχο. Αντίκρυ στον τοίχο, απάνω σε σιδερένια τρίποδα, στις γωνιές ήταν τα πολυβόλα. Και τα πυρά τους τα 'ριχναν διασταυρωμένα. Μέσα στο χώρο της εκτέλεσης ήταν δύο εργάτες του Δήμου κι ένας παπάς. Ο παπάς εξομολόγαγε τι του εξομολογιόντανε οι μελλοθάνατοι. Χαιρετίσματα στη γυναίκα μου. Ζήτω ο Κόκκινος Στρατός. Εκδίκηση. Ζήτω η ελευθερία. Πεθαίνουμε για τη Λευτεριά και τη Δημοκρατία. Δεν άντεξε για μια στιγμή ο παπάς, κάνει να στρίψει αλλού το πρόσωπο. Τον πρόγκιξαν οι Γερμανοί με τα πιστόλια. Ο κόσμος γύρω στα λοφάκια και τις ταράτσες στέκεται βουβός. Ακούγεται καθαρή - καθαρή η ομοβροντία και η ριπή της κάθε ομάδας. Τότε ο κόσμος όλος μαζί άρχισε να κλαίει. Κλαίγαν και οι γέροι και παιδιά. Λέγαν «Κατάρα - ανάθεμα». Σ' όλο το διάστημα οι καμπάνες του συνοικισμού χτυπούσαν νεκρικά. Μια γυναίκα αστυφύλακα, που κοίταζε από ψηλά τρελάθηκε...

 Ο κόσμος πήρε ξοπίσω τα καμιόνια, που φεύγαν με τα νεκρά κορμιά. Οι άνδρες βγάζαν στο πέρασμά τους τα καπέλα, οι γυναίκες τρέχανε και κουβαλούσανε λουλούδια.

Την ίδια μέρα όλοι οι γύρω συνοικισμοί κήρυξαν γενική απεργία. Τη νύχτα γενική κινητοποίηση του πληθυσμού. Φωνάξανε περισσότερο παρά ποτέ ηρωικά κι ασώπαστα τα χωνιά, κι όπου είχε στάξει το αίμα τους και το ντουβάρι της εκτέλεσης από ψηλά, κρυφά - κρυφά, από τους τοίχους σκεπάστηκαν όλα παντού με λουλούδια και ρίχτηκαν παντού στεφάνια. Αυτό ήταν των ζωντανών προς τους νεκρούς αγωνιστές το μνημόσυνο».

Νίκος Πλουμπίδης

Στις 14 Αυγούστου του 1954, στη θέση Αγία Μαρίνα στο Δαφνί, δίπλα σε μια ρεματιά, πολύ κοντά στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, εκτελέστηκε ο κομμουνιστής ηγέτης Νίκος Πλουμπίδης. Στο χώρο της εκτέλεσης έχει στηθεί μνημείο όπου κάθε χρόνο οι κομματικές οργανώσεις του ΚΚΕ, Παραρτήματα της Εθνικής Αντίστασης, μαζικοί φορείς και κάτοικοι της περιοχής αποτείνουν φόρο τιμής στη μνήμη του. Ο Νίκος Πλουμπίδης βγήκε μέσα από τα σπλάχνα του Λαϊκού κινήματος. Αφουγκράστηκε από νέος τις μαρξιστικές - λενινιστικές ιδέες και διαμορφώθηκε μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ σε λαϊκό ηγέτη.

Γεννήθηκε στα Λαγκάδια Γορτυνίας, από φτωχή αγροτική οικογένεια. Απόφοιτος του Διδασκαλείου, διορίστηκε δάσκαλος στην Ελασσόνα, όπου γνωρίστηκε με τη σκληρή ζωή της αγροτιάς, τη βιοπάλη και την επαναστατική ιδεολογία, στις επαφές που είχε με τους κομμουνιστές της περιοχής. Οργανώθηκε στο ΚΚΕ το 1926 σαν αποτέλεσμα της όλης του δράσης και στάσης στη ζωή. Συμμετέχει ενεργά σε όλους τους αγώνες των δασκάλων και των φοιτητών, και εκλέγεται μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Συνομοσπονδίας Δημοσίων Υπαλλήλων. Το 1931 φυλακίζεται για τη συμμετοχή του στους απεργιακούς αγώνες και απολύεται από δάσκαλος. Στο 6ο Συνέδριο του Κόμματος εκλέγεται αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ και το 1938 γίνεται μέλος του Πολιτικού Γραφείου.

Συλλαμβάνεται από την Ασφάλεια το 1939 και βασανίζεται απάνθρωπα, όντας βαριά άρρωστος από φυματίωση. Το 1941, μαζί με εκατοντάδες άλλους κομμουνιστές, οι ελληνικές αρχές Κατοχής τον παρέδωσαν στους Γερμανούς κατακτητές. Το 1942, δραπετεύει από τις φυλακές της Τρίπολης και παίρνει ενεργά μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Από το 1944 καθοδηγεί την Κομματική Οργάνωση Αθήνας. Στα δύσκολα χρόνια του Εμφυλίου, αποστολή του είναι η ανασύνταξη των κομματικών οργανώσεων, αλλά και η ανάπτυξη της δράσης του μαζικού λαϊκού κινήματος.

Με ακατάπαυστο τρόπο, παρότι η αρρώστια του προχωράει απειλώντας του τη ζωή, πασχίζει μέσα σε αφάνταστα δύσκολες συνθήκες παρανομίας, να συνδέσει ξεκομμένους αγωνιστές που ξέφυγαν από τις διώξεις και τις εξορίες, για την προώθηση των καθηκόντων του Κόμματος. Στις 25 Νοέμβρη του 1952 συλλαμβάνεται και περνάει από το Εκτακτο Στρατοδικείο Αθήνας, με τη συκοφαντική κατηγορία του κατασκόπου. Η δίκη αυτή είναι μνημείο της μισαλλοδοξίας του ξενόδουλου κράτους. Η περήφανη απολογία του και η υπεράσπιση της τιμής του κόμματός του, είναι παράδειγμα ξεχωριστό, ανιδιοτέλειας, ανωτερότητας, ψυχικής δύναμης και πίστης στα ιδανικά του Σοσιαλισμού.

Ο Νίκος Πλουμπίδης καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε από τα βόλια του αμερικανόδουλου μετεμφυλιακού καθεστώτος, ζητωκραυγάζοντας υπέρ του ΚΚΕ. Οπως έγραψαν την άλλη μέρα οι εφημερίδες, με ψηλά το κεφάλι, αρνούμενος να του δέσουν τα μάτια. Αυτός ήταν ο Νίκος Πλουμπίδης, ένας τίμιος αγωνιστής, άξιο παιδί της εργατικής τάξης, αφοσιωμένος στο Λαϊκό κίνημα και στο κόμμα του, το ηρωικό ΚΚΕ.

Αντί επιλόγου

Τα 90 χρόνια ζωής και δράσης του ΚΚΕ, έχουν συνδεθεί με τις πιο ηρωικές στιγμές του λαϊκού κινήματος. Με τους αγώνες της εργατικής τάξης για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων και τη διεύρυνση των κατακτήσεων, κατά της πλουτοκρατίας και των πολιτικών της εκφραστών. Με την ηρωική αντίσταση του λαού μέσω του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ και του ΔΣΕ, κατά των κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους.

Ο πατριωτισμός του ΚΚΕ ταυτίζεται με την πάλη για τα συμφέροντα της εργατικής τάξης και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων, ταυτίζεται με την πάλη για την ανατροπή του καπιταλισμού. Το ΚΚΕ από την ίδρυσή του, το 1918, μέχρι και σήμερα, ήταν και παραμένει κόμμα αφοσιωμένο στην αρχή του προλεταριακού διεθνισμού γι' αυτό είναι κόμμα γνήσια πατριωτικό.

Και τα όσα ηρωικά συνέβησαν στο μεγαλύτερο χιτλερικό στρατόπεδο συγκέντρωσης της χώρας, στο Χαϊδάρι, δε θα μπορούσαν να συμβούν αν δεν υπήρχε αυτή η λαμπρή φλόγα του Κόμματος, να καίει και να φωτίζει τις καρδιές και το νου του λαού μας...

ΠΗΓΕΣ:

1. Στοιχεία από τις ομιλίες της εκδήλωσης που πραγματοποίησε η ΚΟΑ του ΚΚΕ στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου, αφιερωμένη στα 90χρονα του Κόμματος.

2. Ιστοσελίδα του Δήμου Χαϊδαρίου, με ιστορικά στοιχεία και προσωπικές μαρτυρίες για το στρατόπεδο.

Ριζοσπάστης, 14 Δεκέμβρη 2008