ΑΦΙΕΡΩΜΑ στον Σαλβαδόρ Αλιέντε (1 από 8): Βιογραφία – Χρονολόγιο - Λίγα λόγια για τον Αλιέντε από την κόρη του Ισαμπέλ Αλιέντε Μπούσι

Στις 11 Σεπτέμβρη του 1973 εκδηλώνεται αμερικανοκίνητο στρατιωτικό πραξικόπημα στη Χιλή με επικεφαλής το στρατηγό Αουγκούστο Πινοσέτ. Ο σοσιαλιστής Πρόεδρος Σαλβαδόρ Αλιέντε, επικεφαλής της κυβέρνησης της «Λαϊκής Ενότητας» στην οποία συμμετείχαν κομμουνιστές, σοσιαλιστές, ριζοσπάστες, αριστεροί και χριστιανοδημοκράτες, οχυρώνεται στο Προεδρικό Μέγαρο και πέφτει νεκρός με το όπλο στο χέρι.

Το πραξικόπημα ήταν το επιστέγασμα μιας επιχείρησης για την ανατροπή του δημοκρατικά εκλεγμένου Αλιέντε, που σχεδίασαν, χρηματοδότησαν και καθοδήγησαν η κυβέρνηση των ΗΠΑ και οι μυστικές αμερικανικές υπηρεσίες με συντονιστή τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, Χένρι Κίσινγκερ, στην οποία  πήραν μέρος οι βιομήχανοι, οι μεγάλοι γαιοκτήμονες και, φυσικά, τμήματα του στρατού.

Η 11η Σεπτέμβρη του 1973 ήταν για τη Χιλή η πρώτη μέρα μιας 17χρονης φασιστικής δικτατορίας, που φυλάκισε, βασάνισε και δολοφόνησε χιλιάδες Χιλιανούς  και άλλους πολίτες. Ήταν η τελευταία μέρα ενός ονείρου που συνήγειρε για 3 χρόνια τον λαό της Λατινοαμερικάνικης χώρας (λίγες μέρες μετά, ο Πάμπλο Νερούδα πέθανε κι ο Βίκτωρ Χάρα ξεψύχησε στα χέρια των βασανιστών του). Ήταν η μέρα του μαρτυρίου, του θανάτου και του περάσματος στον χώρο του μύθου του Προέδρου της Χιλιανής Δημοκρατίας, του γιατρού Σαλβαδόρ Αλιέντε.

Ο ιδρυτής και Πρόεδρος του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Χιλής, από την αρχή της πολιτικής του δράσης επιχείρησε το αδιανόητο. Στα χρόνια του ψυχρού (αν και για την Λατινοαμερικάνικη ήπειρο ο όρος είναι μάλλον μετριοπαθής) πολέμου, με τις ΗΠΑ να ελέγχουν τις κυβερνήσεις ανδρείκελα των Νοτιοαμερικάνικων κρατών, τις πολυεθνικές να απομυζούν τον πλούτο τους, με την πλήρη εξάρτηση των οικονομιών  από τις Αμερικανικές τράπεζες, με το προηγούμενο της Κουβανικής Επανάστασης να έχει ενεργοποιήσει τα πιο αντιδραστικά αντανακλαστικά των ιμπεριαλιστών σε οποιαδήποτε κίνηση αριστερού χαρακτήρα, με τους αξιωματούχους των Εθνικών ενόπλων δυνάμεων να εκπαιδεύονται στα γνωστά αμερικανικά σχολεία, με όλους τους κρατικούς φορείς διαβρωμένους από τις λογής μυστικές υπηρεσίες, ο Αλιέντε, δηλωμένος Μαρξιστής, επιχειρεί να καταλάβει την εξουσία και να εφαρμόσει πρόγραμμα ανακατανομής του πλούτου, εθνικής ανεξαρτησίας, εθνικοποίησης των μεγαλύτερων βιομηχανιών, ακολουθώντας με θρησκευτικό φανατισμό τους κανόνες του δημοκρατικού παιχνιδιού, αποσκοπώντας να πείσει την πλειοψηφία των Χιλιανών ψηφοφόρων. Θα αποτύχει το 1958, το 1964, μέσα σε ένα κλίμα μαζικής υστερικής προπαγάνδας εκπορευόμενης και αδρά αμειβόμενης από τα Αμερικανικά κέντρα, ώσπου, το 1970 θα κερδίσει με την Λαϊκή Ενότητα, συμπράττοντας  με το Κομουνιστικό Κόμμα και άλλες ριζοσπαστικές δυνάμεις.

Όπως αναφέρει και ο Γουίλιαμ Μπλαμ, "οι ΗΠΑ ανακάλυψαν ότι υπάρχει κάτι χειρότερο από έναν Μαρξιστή στην εξουσία. Ένας εκλεγμένος Μαρξιστής στην εξουσία". Η αντίδραση είναι λυσσαλέα. Εν ολίγοις, κατά τη διάρκεια της τριετίας Αλιέντε, όλες οι πρακτικές ανατροπής μιας εκλεγμένης κυβέρνησης, εκτός από αυτήν της απ' ευθείας στρατιωτικής εισβολής, εφαρμόστηκαν από τις ΗΠΑ. Κι ο Αλιέντε φυσικά το γνώριζε και παρέμεινε σχεδόν εμμονοληπτικά πιστός στην πολιτική του, ακολουθώντας χωρίς παρέκκλιση  το σύνταγμα, τους νόμους, τις δημοκρατικές αρχές.  Μια στάση που θα ακολουθήσει, αυτοκτονικά, ακόμα και την ύστατη στιγμή.

Η περίοδος διακυβέρνησης από την κυβέρνηση Αλιέντε, αλλά και τα όσα ακολούθησαν αποτελούν πραγματικό μάθημα Ιστορίας, τόσο για τις κινήσεις, τη δράση των προοδευτικών και επαναστατικών δυνάμεων, την κινητικότητα των μαζών που κορυφώθηκε, αλλά και την ένταση της πάλης από την ολιγαρχία και τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Ωστόσο ανέδειξε και τις αυταπάτες περί «μεταβατικών κυβερνήσεων» και «ειρηνικού κοινοβουλευτικού περάσματος στο σοσιαλισμό», φορέας των οποίων ήταν το ΚΚ Χιλής και φυσικά ο Πρόεδρος Αλιέντε.

Το ιστολόγιο Οικοδόμος ετοίμασε ένα αφιέρωμα τιμής στη μνήμη του Προέδρου Σαλβαδόρ Αλιέντε, με αναφορές στα γεγονότα του ματωμένου Σεπτέμβρη του 1973 στη Χιλή, στα όσα προηγήθηκαν του πραξικοπήματος, αλλά και στην διαδρομή του μεγάλου αγωνιστή λαϊκού ηγέτη.

Ευχαριστούμε τη NEW STAR και τον Βελισσάριο Κοσσυβάκη για την αποστολή των κειμένων. Υπενθυμίζουμε το προγραμματισμένο για 11 με 17  Σεπτέμβρη φεστιβάλ κινηματογράφου της NEW STAR στα 41 χρόνια από το θάνατο του Αλιέντε (πληροφορίες εδώ), στο οποίο θα προβληθούν ταινίες και ντοκιμαντέρ για τον Αλιέντε και τη Χιλή και θα υπάρχει έκθεση φωτογραφίας, αφίσας και ντοκουμέντων.

Το αφιέρωμά μας θα ολοκληρωθεί σε οχτώ συνέχειες.

ΣΑΛΒΑΝΤΟΡ ΑΛΙΕΝΤΕ ΓΚΟΣΕΝΣ

Ο Σαλβαντόρ Αλιέντε γεννήθηκε στις 26 Ιουνίου 1908. Η οικογένειά του, συνδεδεμένη με τα πολιτικά δρώμενα της χώρας, τον μεγάλωσε με την πολιτική φιλοσοφία που άφησε πίσω του ο Διαφωτισμός και τις αρχές της masoneria?, και οι ιδέες ισότητας, ελευθερίας και αλληλεγγύης που διδάχτηκε, όπως αυτές καθιερώθηκαν από τα χρόνια της Γαλλικής επανάστασης, τον σημάδεψαν οριστικά.

Από πολύ νωρίς ενδιαφέρθηκε για τα κοινωνικά προβλήματα και συμμετείχε σε πολιτικές δράσεις υπέρ της ελευθερίας, όταν στη Χιλή επικρατούσε ένα απολυταρχικό καθεστώς, γεγονός που τον οδήγησε σε φυλακίσεις και απομόνωση. Σπούδασε γιατρός και πήρε το πτυχίο του χειρουργού το 1932. Ενώ σπούδαζε, συμμετείχε ενεργά σε  πολιτικές νεολαίες και εκλέχθηκε Πρόεδρος του Συνδέσμου Φοιτητών Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Χιλής και Αντιπρόεδρος της Ομοσπονδίας Φοιτητών του Πανεπιστημίου. Το 1926 προσχώρησε στη Μασονερία? 

Γνώρισε τη θεωρία του Μαρξισμού από πολύ νέος, χάρη στη φιλία του με έναν αναρχικό υποδηματοποιό τον οποίον περιέγραφε ως ιδιοφυή άνθρωπο με ανοιχτό πνεύμα. Το 1933 συμμετείχε στην ίδρυση του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Χιλής, το οποίο υπηρέτησε σε όλη του τη ζωή, και αργότερα συνέβαλε στη δημιουργία του Λαϊκού Μετώπου, ενός πολιτικού συνασπισμού που πήρε το όνομα του από την συμμαχία που επανέφερε τη Δημοκρατία στην Ισπανία και που τελικά έγινε κυβέρνηση στη Χιλή με αρχηγό τον σοσιαλδημοκράτη Πέντρο Αγκίρε Σέρδα το 1939.

Το 1937 εκλέχθηκε βουλευτής, για να γίνει στη συνέχεια Υπουργός Υγείας κατά την Προεδρία του Αγκίρε Σέρδα μεταξύ 1939 και 1942. Η ιδέα του για τη δημόσια υγεία, την οποία εξέθεσε στο βιβλίο του 'Η ιατρικο-κοινωνική πραγματικότητα της Χιλής', εντάσσει την κλινική πρακτική σε ένα πλαίσιο οικονομικών και κοινωνικών παραμέτρων, που οφείλουν να συνυπολογιστούν για μια δημόσια πολιτική που στοχεύει στην επίλυση ευρύτερων προβλημάτων όπως η ανεργία, η παιδεία, η μισθοδοσία και η κοινωνική πρόνοια. Για χρόνια διατέλεσε Πρόεδρος στο Ιατρικό Κολλέγιο της Χιλής, πραγματοποιώντας σημαντικό έργο.

Μεταξύ 1945 και 1970 διατέλεσε Γερουσιαστής, ασκώντας χρέη Προέδρου της Γερουσίας για αρκετά χρόνια. Το κοινοβουλευτικό του έργο αντικατοπτρίζει το ενδιαφέρον του για τις φτωχότερες τάξεις, για την προώθηση της αυτόνομης ανάπτυξης και ισότητας της χώρας και για την καθιέρωση της δημοκρατίας. Τόσο από το κοινοβουλευτικό βήμα όσο και σε διεθνείς συσκέψεις, ο Αλιέντε στήριζε ανοιχτά τον αγώνα κατά του φασισμού, της αποικιοκρατίας και του ιμπεριαλισμού.

Αντίθετος σε κάθε είδους διάκριση, ταυτίστηκε με τον αγώνα κατά του ρατσισμού και του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, καταδικάζοντας την υποτιθέμενη ανωτερότητα της λευκής φυλής έναντι της μαύρης, η οποία αποτελούσε και την πλειοψηφία πληθυσμού. Σε διάφορες περιστάσεις, όπως για παράδειγμα κατά την Τρίτη Παγκόσμια Σύσκεψη Εμπορίου και Ανάπτυξης (Απρίλιος, 1973), όπου εκπροσώπησε τη Χιλή ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο Αλιέντε επεσήμανε μεταξύ των άλλων παγκόσμιων προβλημάτων το θέμα των χωρών που υπέφεραν από τον αποικιοκρατικό ζυγό αλλά και αυτών που υπέβαλαν "τον πληθυσμό τους στη βία, τον ρατσισμό και το απαρτχάιντ".  Επίσης, στο λόγο που εκφώνησε μπροστά στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στις 4 Δεκεμβρίου 1972, και αναφερόμενος στις άλυτες διαμάχες ανά τον κόσμο, έκανε ειδική μνεία στο "όνειδος του ρατσισμού και του απαρτχάιντ".

Το 1970 ο Σαλβαντόρ Αλιέντε εκλέχθηκε Πρόεδρος της Δημοκρατίας με την υποστήριξη της Λαϊκής Ενότητας, και παρέμεινε στη θέση αυτή μέχρι τον δραματικό του θάνατο στις 11 Σεπτεμβρίου 1973.

Ο Σαλβαντόρ Αλιέντε έδρασε τον 20ο αιώνα, σε μια ιστορική περίοδο που σημάδεψε την Χιλή με σημαντικά γεγονότα, τόσο σε εθνικό επίπεδο (π.χ. συγκρούσεις και κοινωνικές κατακτήσεις εργατών, αγροτών και διανοούμενων) όσο και σε διεθνές (η Μεξικάνικη και η Ρώσικη Επανάσταση, η οικονομική κρίση του 1929, οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι, ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος, η επίδραση του μαρξισμού, κ.λπ.). Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο δράσης επικρατούσε η γενική εντύπωση ότι ο καπιταλισμός ήταν υπαίτιος για την ανισότητα και την οικονομική ανέχεια, και κατ'επέκταση όφειλε να αντικατασταθεί. Προς αυτήν την κατεύθυνση ο Σαλβαντόρ Αλιέντε συνέβαλε ενεργά, συμμετέχοντας στη δημιουργία δύο εναλλακτικών πολιτικών σχημάτων της χώρας: του Λαϊκού Μετώπου, στο τέλος της δεκαετίας του τριάντα, και της Λαϊκής Ενότητας, στα τέλη της δεκαετίας του εξήντα.

Σε αυτή την μακρά περίοδο ο Αλιέντε λειτούργησε ως κοινωνικός παιδαγωγός και με την χαρακτηριστική του ευφράδεια δημιούργησε μια κριτική συνείδηση και διέδωσε τον σοσιαλισμό. Αυτοχαρακτηρίστηκε μαρξιστής αλλά δεν προσκολλήθηκε δογματικά σε αυτήν την αρχή. Η πολιτική πρακτική του αποποιήθηκε τα 'ορθόδοξα' σχήματα και πάντα οι αποφάσεις του βασίζονταν στην ανθρωπιστική ηθική, την υποστήριξη των συμφερόντων των κατώτερων στρωμάτων και στο όραμα της δημιουργίας μιας συνολικά καλύτερης κοινωνίας. Αντιλαμβανόταν τον σοσιαλισμό ως ουμανισμό, εφόσον η δημοκρατική του υπόσταση προωθούσε την ελευθερία και την ισότητα. Οραματιζόταν μια πορεία για την Χιλή που την χαρακτήριζε ως "μια επανάσταση προς τον δημοκρατικό σοσιαλισμό, τον πλουραλισμό και την ελευθερία". Ο Αλιέντε είναι αναμφισβήτητα ένας διανοούμενος, με την έννοια του δημιουργού μιας πολιτικής σκέψης και μιας πολιτικής κουλτούρας πλούσιας σε νοήματα αλλά και συναισθήματα. Ταυτόχρονα, ήταν ένας ενεργητικός πολιτικός, με ικανότητα συγκρότησης πολιτικών και κοινωνικών συμμαχιών, που χάραξε μια νέα πολιτική κατεύθυνση κυρίαρχη για δεκαετίες. 

Πριν την κυβέρνηση του Αλιέντε, η Χιλή είχε συνηθίσει σε μια εξαρτημένη οικονομία και στα άλυτα κοινωνικο-οικονομικά προβλήματα. Η φιλελεύθερη δημοκρατία της άφηνε περιθώρια πολιτικής έκφρασης και κοινωνικής συμμετοχής ώστε, γύρω στα μέσα του εικοστού αιώνα, να έχουν ήδη καθιερωθεί τρεις ξεχωριστές πολιτικές τάσεις: η αριστερά, το κέντρο και η δεξιά. Με αυτά τα εθνικά δεδομένα και με διεθνές παρασκήνιο τον ψυχρό πόλεμο και έναν διχασμένο κόσμο, ο Αλιέντε έγινε Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Το κυβερνητικό του πρόγραμμα ακολουθήθηκε με μεγάλη συνέπεια, σημειώνοντας σημαντικά επιτεύγματα στους τομείς της υγείας, της κατοικίας, της παιδείας, της ανακατανομής εισοδήματος, της αγροτική αναμόρφωσης και της ανάκτησης των μεταλλείων με στόχο την κρατικοποίησή τους. Δημιουργήθηκαν νέα κανάλια αστικής συμμετοχής, έγινε ανακατανομή του πλούτου, διευρύνθηκε ο τομέας δημόσιας ιδιοκτησίας της οικονομίας, αναγνωρίστηκαν νέα δικαιώματα - μεταξύ άλλων τα πλήρη δικαιώματα της γυναίκας- διευρύνθηκαν οι ελευθερίες, ενισχύθηκαν τα κοινωνικά προγράμματα και προωθήθηκε η αποκέντρωση της κρατικής διοίκησης. Η εξωτερική πολιτική του Αλιέντε, κυρίαρχη και εστιασμένη στην ανεξαρτησία, βασίστηκε σε αρχές όπως η ειρηνική επίλυση των διαφορών και η αυτοδιάθεση των λαών. Το πρόγραμμα της κυβέρνησης, στα πλαίσια διατήρησης της διεθνούς αλληλεγγύης, προέβαλε επίσης την καταδίκη όλων των καθεστώτων "που προωθούν ή εφαρμόζουν τις φυλετικές διακρίσεις". Η οικονομία βελτιώθηκε σημαντικά από τον πρώτο κιόλας χρόνο της κυβέρνησης και η άνοδος της Λαϊκής Ενότητας ήταν θεαματική, αν λάβουμε υπόψη ότι στις δημοτικές εκλογές του 1971 συγκέντρωσε σχεδόν το 50% των ψήφων. Τα κατά κανόνα υποβαθμισμένα κοινωνικά κλιμάκια μετατράπηκαν ξαφνικά σε πρωταγωνιστές μιας διαδικασίας αναμόρφωσης που τα ευνοούσε. Η επιρροή την οποία μπορούσε δυνητικά να ασκήσει στις υπόλοιπες χώρες της Λατινικής Αμερικής η πολιτική του Αλιέντε και το πέρασμα στο σοσιαλισμό σύντομα ανησύχησε τόσο την Χιλιανή Δεξιά όσο και τα διεθνή μονοπώλια, τις πολυεθνικές εταιρείες, τους στρατιωτικούς φορείς και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που συνέβαλαν ενεργά υπέρ της ανατροπής του. 

Το πολιτικό σχέδιο της Λαϊκής Ενότητας ήταν ακέραιο και είχε μεγάλη απήχηση στον πληθυσμό. Ο Πρόεδρος Αλιέντε πίστευε ότι η βιωσιμότητα αυτού του σχεδίου μπορούσε να βασιστεί στην υποστήριξη μιας συνειδητής πλειοψηφίας και χωρίς οποιαδήποτε βία. Χαρακτηριστικά έλεγε: "Ο σεβασμός του άλλου, η ανοχή προς τους υπόλοιπους είναι από τα πιο πολύτιμα πολιτιστικά αγαθά που έχουμε".

Οι δομικές αλλαγές που προέβλεπε η Λαϊκή Ενότητα, εκτός από θετικές αντιδράσεις προκάλεσαν επίσης και την πόλωση της κοινωνίας. Η Δεξιά, που κατείχε σημαντικό κομμάτι της οικονομικής δύναμης, σαμποτάρισε την παραγωγή και τα έργα υποδομής, ενίσχυσε τη μαύρη αγορά και το έγκλημα και διευκόλυνε την οργάνωση ενός πραξικοπήματος. Από την άλλη πλευρά, η άκρα αριστερά παρακίνησε ενέργειες που μετατόπιζαν την αντιπαράθεση πέρα από το πλαίσιο του προγράμματος και της στρατηγικής της Κυβέρνησης. Αυτή η κατάσταση αστάθειας σε μια δεδομένη στιγμή οικονομικής ύφεσης οδήγησε σε μια διακοπή του εκδημοκρατισμού, μετατρέποντας τις πολιτικές αντιθέσεις σε στρατιωτική αντιπαράθεση - έναν χώρο άγνωστο προς την Κυβέρνηση.

Αν και ποτέ στη Χιλή δεν υπήρξε άλλη Κυβέρνηση πιο αγαπητή από αυτή του Αλιέντε, αναμφίβολα έγιναν και λάθη όπως οι ασυνέπειες στην στρατηγική καθοδήγηση της πολιτικής διαδικασίας και η εσφαλμένη εκτίμηση για την στάση των Ενόπλων Δυνάμεων απέναντι στην καθιέρωση της δημοκρατίας (τα περισσότερα μέλη τους είχαν ενστερνιστεί τα πιστεύω της εθνικής ασφάλειας που διδάσκονταν στις σχολές της Βορείου Αμερικής). Επίσης έγιναν λανθασμένες κινήσεις στην οικονομική πολιτική με αποτέλεσμα την δυσανάλογη αύξηση του πληθωρισμού, υπήρξε διάσπαση στους κόλπους της συμμαχίας που στήριζε την Κυβέρνηση, η μεσαία τάξη δεν ανταποκρίθηκε με τον αναμενόμενο τρόπο στις αλλαγές και γενικά υπήρξε μια υπεραισιόδοξη αντίληψη σχετικά με τη στάση της αντιπολίτευσης απέναντι στο Κράτος Δικαίου που επιδιωκόταν να εφαρμοστεί.

Το πραξικόπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1973 έγινε με στόχο το δημοκρατικό μοντέλο και την πολιτική κουλτούρα που είχε κυριαρχήσει στη Χιλή για μεγάλο διάστημα. Η Λαϊκή Ενότητα, με αρχηγό τον Αλιέντε, είχε προσπαθήσει να αλλάξει τη χώρα εμβαθύνοντας στις δημοκρατικές αρχές και προωθώντας την ισότητα. Το πραξικόπημα ήταν η ωμή αντίδραση σε αυτή την προσπάθεια, για τον αποκλεισμό κάθε πιθανότητα επιτυχίας αντίστοιχου εγχειρήματος.

Εύλογα κανείς αναρωτιέται αν το πολιτικό σχέδιο του Προέδρου Αλιέντε ήταν πράγματι βιώσιμο ή αν αποτελούσε μια απραγματοποίητη ουτοπία. Αντίστοιχα, κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι η συγκεκριμένη στρατηγική αναπόφευκτα θα οδηγούσε αργά ή γρήγορα σε ένα πραξικόπημα. Παρ'όλα όμως τα λάθη και τις αντιδράσεις της αντιπολίτευσης, υπήρχε μια δημοκρατική διέξοδος αφού δεν ήταν λίγοι οι πολιτικοί της αντιπολίτευσης που μαζί με τον Αλιέντε επιθυμούσαν τη λήψη δημοκρατικών μέτρων για την επίλυση των διαφορών.

Το στρατιωτικό καθεστώς έσπευσε να εκμηδενίσει το προηγούμενο θεσμικό και πολιτικό πνεύμα αλλά και να 'εξαφανίσει' ή να αδρανοποιήσει με τρομοκρατικά μέσα όσους είχαν συμμετάσχει στο πολιτικό σχέδιο της Λαϊκής Ενότητας ή όσους φαίνονταν αντίθετοι στη νέα τάξη πραγμάτων. Γι' αυτό κατέφυγε στη συστηματική καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με δολοφονίες κι εξαφανίσεις ενός εκατομμυρίου Χιλιανών, με φυλακίσεις και απομονώσεις χιλιάδων ατόμων και με την απομάκρυνση από δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες όλων όσων είχαν συμμετάσχει ή έστω φαίνονταν θετικοί προς την κυβέρνηση Αλιέντε.

Μετά το πραξικόπημα του Πινοσέτ, το κράτος τρόμου εγκαταστάθηκε στη Χιλή. Προς αυτή την κατεύθυνση συνηγορούν όλα τα στοιχεία που ήρθαν στην επιφάνεια από μυστικά αρχεία, συνεντεύξεις, έρευνες και μαρτυρίες σε δικαστικές διαδικασίες για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε δικαστήρια της Χιλής και του εξωτερικού.

Όπως στην περίπτωση της Νοτίου Αφρικής όπου ο μαύρος πληθυσμός διαχωρίστηκε με βάση το απαρτχάιντ, έτσι και στη Χιλή το δικτατορικό καθεστώς απομόνωσε όσους είχαν συμμετάσχει στην κυβέρνηση του Αλιέντε αλλά και όσους δεν φαίνονταν φιλικοί προς τη στρατιωτική δικτατορία. Και στις δύο περιπτώσεις παραβιάστηκαν σημαντικά τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Το κυβερνητικό σχέδιο της Λαϊκής Ενότητας ανήκει πια σε ένα άλλο ιστορικό πλαίσιο που δεν γίνεται να επαναληφθεί, όμως η απορία παραμένει: πού οφείλεται η τόσο μεγάλη ισχύς της πολιτικής παρουσίας του Αλιέντε και γιατί προκαλεί τον σεβασμό ακόμα και σε εκείνους που δεν συμφωνούν με την ιδεολογική του πολιτική; Η απάντηση δεν μπορεί να είναι μονολεκτική. Ένας πρώτος λόγος είναι το ότι ο Αλιέντε φάνηκε συνεπής με τις σοσιαλιστικές ιδέες που υποστήριζε, τις οποίες βάσιζε σε μια ανθρωπιστική πολιτική λογική προσανατολισμένη στο να δημιουργήσει μια κοινωνία όπου οι ανθρώπινες ελευθερίες και η κοινωνική δικαιοσύνη θα συμβάδιζαν. Επίσης, το ότι η αντίληψή του για την πολιτική είχε μια βαθιά αίσθηση ηθικής, αφού ποτέ δεν εκμεταλλεύτηκε τη θέση του για λόγους προσωπικής προβολής ή κέρδους παρά μόνο για την προώθηση του κοινού συμφέροντος. Ο Αλιέντε με τη στάση του απέδειξε ότι τα μέσα που χρησιμοποιούνται στην πολιτική μπορούν και πρέπει να είναι διαφανή, σεβόμενα τα βασικά δικαιώματα του ανθρώπου, και ότι η ίδια η πολιτική μπορεί να γίνεται με ευθύτητα και αλήθεια. Και όταν οι περιστάσεις το επέβαλαν, η πολιτική του Αλιέντε αποκτούσε μια ηρωική χροιά. Όπως είπε κι ο ίδιος "Σε μια μεταβατική ιστορική περίοδο, θα πληρώσω ακόμα και με τη ζωή μου για την εμπιστοσύνη του λαού". Κι έτσι έκανε. Η πίστη του ταυτίστηκε με αυτούς τους οποίους εκπροσωπούσε. 

Ο Αλιέντε διατηρεί μια ξεχωριστή θέση στην πολιτική ιστορία γιατί υπερασπίστηκε το Κράτος Δικαίου και τη Δημοκρατία, την ύψιστη γι'αυτόν αξία, προϋποθέτοντας έναν υψηλό βαθμό κοινωνικής συνείδησης. Πρόκειται για μια εξέχουσα περίπτωση πολιτικού που ενστερνίστηκε βαθιά τον δημοκρατικό ανθρωπισμό και την έννοια της ελευθερίας. Που ποτέ δεν χρησιμοποίησε ιδεολογήματα για να συσκοτίσει ή να παραμορφώσει την αλήθεια. Που πάντα προσπαθούσε να διακρίνει τις δίκαιες απόψεις, ακόμα και στον αντίλογο. Που υποστήριζε την πολυδιάστατη κοινωνία και το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να είναι ελεύθερος και ίσος με κάθε άλλον, απολαμβάνοντας τα ίδια δικαιώματα ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, φυλής, φύλου, θρησκείας ή πολιτικών πεποιθήσεων. Που ενθάρρυνε τη συνεργασία των προοδευτικών φωνών για τη δημιουργία μιας κοινωνίας ισότητας και αλληλεγγύης. Και που, στην δραματικότερη στιγμή της ζωής του, άφησε ένα αισιόδοξο μήνυμα για το μέλλον: "Έχω πίστη στη Χιλή και στο πεπρωμένο της... κάποιοι άλλοι άνθρωποι θα σβήσουν αυτό το μελανό σημείο".

Το μεγαλείο του Σαλβαντόρ Αλιέντε δε βρίσκεται μόνο στην ηρωική πράξη του θανάτου του. Ανιχνεύεται στην πίστη και τη συνέπεια του προς τη δημιουργία μιας ανώτερης κοινωνίας, όπου θριαμβεύει ο ανθρωπισμός και η δημοκρατία, αλλά και στην επίμονη προσπάθειά του να το καταφέρει. Το μεγαλείο του βρίσκεται στο ότι πρότεινε μια ζωή πέρα από δόγματα, βασισμένη στη λογική και όχι στα όπλα, στη δημοκρατία και όχι στην καταπίεση. Όλα αυτά με στόχο τη δημιουργία "ενός νέου μοντέλου ... όπου η δημιουργική ικανότητα κάθε άνδρα και κάθε γυναίκας συναντούνται και ανθίζουν, όχι ενάντια στους υπόλοιπους, αλλά για την κατάκτηση μιας καλύτερης ζωής για όλους". Αναμφισβήτητα, το πολιτικό σχέδιο του Σαλβαντόρ Αλιέντε ήταν μια από τις πιο ευγενείς συλλογικές προσπάθειες που έλαβαν χώρα στον 20ο αιώνα.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ  ΣΑΛΒΑΔΟΡ ΑΛΙΕΝΤΕ

1908: Στις 26 Ιουνίου γεννιέται στο Βαλπαράισο. Γονείς του ο Σαλβαντόρ Αλιέντε Κάστρο, δικηγόρος και μέλος του Ριζοσπαστικού Κόμματος, και η Λάουρα Γκόσενς Ουρίμπε, συμβολαιογράφος.

1920 - 1925: Επισκέπτεται συχνά με την οικογένειά του άλλες πόλεις όπως η Τάκνα, το Ικίκε, το Σαντιάγο και τη Βαλδίβια, αλλά οι Αλιέντε παραμένουν εγκατεστημένοι στο Βαλπαράισο. Εκεί γράφεται στο Λύκειο Εδουάρδο ντε Μπάρα όπου αριστεύει στις σπουδές του, ενώ παράλληλα ασχολείται και με τα σπορ. Γνωρίζει τον Χουάν Ντεμάρκι, παλιό ιταλό αναρχικό που επηρεάζει την ιδεολογική του πορεία εξοικειώνοντάς τον με τα μαρξιστικά κείμενα.

1925: Εκπληρώνει εθελοντικά τα στρατιωτικά του καθήκοντα στο Τάγμα Καταδρομών της Βίνια ντελ Μαρ και ζητά μετάθεση για στο Τάγμα Σκοπευτών της Τάκνα.

1926: Γίνεται δεκτός από το Πανεπιστήμιο της Χιλής στο Σαντιάγο για να σπουδάσει Ιατρική.

1927: Ως Πρόεδρος των φοιτητών της Ιατρικής, οργανώνει μια ομάδα για τη μελέτη και ανάλυση της μαρξιστικής θεωρίας.

1929: Ακολουθώντας την οικογενειακή παράδοση, μυείται στη Μασονία. Μαζί με τους συμφοιτητές του σχηματίζουν την Προοδευτική Ομάδα.

1930: Γίνεται Αντιπρόεδρος της Ομοσπονδίας Φοιτητών Χιλής. Συμμετέχει ενεργά στον αγώνα ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς του Κάρλος Ιμπάνιεθ.

1931: Ορίζεται ως εκπρόσωπος των φοιτητών στο Πανεπιστημιακού Συμβουλίου. Συχνά αποβάλλεται από το Πανεπιστήμιο αλλά πάντοτε ξαναγίνεται δεκτός χάρη στις άριστες επιδόσεις του. Τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς ανατρέπεται ο Ιμπάνιεθ.

1932: Τελειώνει τις σπουδές του και μετακομίζει στο Βαλπαράισο για να βρίσκεται κοντά στον άρρωστο πατέρα του. Ενώ γράφει τη διατριβή του με θέμα τη σχέση  Πνευματικής Υγείας και Εγκληματικότητας πραγματοποιεί παράλληλα την πρακτική του ως γιατρός. Τον Ιούνιο ο Ιμπάνιεθ ανατρέπεται και εγκαθιδρύεται Σοσιαλιστική Δημοκρατία με αρχηγό τον Μαρμαντούκε Γκρόβε. Μετά την ανατροπή της εφήμερης σοσιαλιστικής κυβέρνησης, οι προοδευτικοί διώκονται και πάλι. Ο Αλιέντε φυλακίζεται. Ενώ βρίσκεται στη φυλακή, πεθαίνει ο πατέρας του και ο νεαρός γιατρός ορκίζεται πάνω στον τάφο του ότι θα αφιερώσει τη ζωή του στον αγώνα για την ελευθερία της Χιλής. 

1933: Μετά από πολλές προσπάθειες παίρνει το πτυχίο του και διορίζεται σε θέση ανατόμου-παθολόγου. Στις 19 Απριλίου συμμετέχει στην ίδρυση του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Χιλής μαζί με τους Εουχένιο μάτε Ουρτάδο, Μαρμαντούκε Γκρόβε, Εουχένιο Γκονθάλεθ και Όσκαρ Σκνάκε, μεταξύ άλλων. Μαζί με τον Χοσέ Βιθκάρα γράφουν ένα βιβλίο για την δομή του Εθνικού Συστήματος Υγείας.

1935: Γίνεται Πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Χιλής και καθιερώνει το Ιατρικό Δελτίο στο Βαλπαράισο. Τον Ιούλιο συλλαμβάνεται και κρατείται μέχρι τον Δεκέμβριο στο λιμάνι της Καλδέρα.

1936: Τον Μάρτιο συμμετέχει στην ίδρυση του Λαϊκού Μετώπου και εκτελεί χρέη Προέδρου του Κόμματος στην περιφέρεια του  Βαλπαράισο, ενώ εκλέγεται και Αναπληρωτής Γενικός Γραμματέας του κόμματος.

1938: Το Λαϊκό Μέτωπο υποστηρίζει τον Πέδρο Αγκίρε Σέρδα για την Προεδρία. Ο Αλιέντε είναι υπεύθυνος της προεκλογικής εκστρατείας στο Βαλπαράισο.

1939: Τη νύχτα του καταστροφικού σεισμού (25 Ιανουαρίου) γνωρίζεται με την καθηγήτρια ιστορίας Ορτένσια Μπούσι Σότο. Τον Σεπτέμβριο αποχωρεί από το κοινοβούλιο για να αναλάβει χρέη Υπουργού Υγείας με την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου. Γράφει το βιβλίο 'Η ιατρικο-κοινωνική πραγματικότητα της Χιλής'.

1941: Ταξιδεύει στο Περού ως προσκεκλημένος του APRA (Λαϊκή Συμμαχία για την Επανάσταση στην Λατινική Αμερική). Συμμετέχει στην ετήσια συνάντηση του Αμερικάνικου Συνδέσμου Ιατρικής των ΗΠΑ.

1942: Γίνεται Γενικός Γραμματέας του Σοσιαλιστικού Κόμματος Χιλής.

1945: Γίνεται Γερουσιαστής των Βαλδίβια, Γιανκίουε, Τσίλοε, Άυσεν και Μαγκαλάνες.

1947: Το Σοσιαλιστικό Κόμμα διασπάται. Ο Αλιέντε προσχωρεί στο Λαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Στη Γερουσία καταψηφίζει τον διαβόητο νόμο για την υποτιθέμενη "άμυνα της Δημοκρατίας", που ήταν ευρύτερα γνωστός και ως "Καταραμένος Νόμος".

1948: Επισκέπτεται το στρατόπεδο συγκέντρωσης της Πισάγα.

1949: Γίνεται Πρόεδρος στο Ιατρικό Κολέγιο της Χιλής.

1951: Εν όψει της υποστήριξης του Κάρλος Ιμπάνιεθ από το Λαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα, ο Αλιέντε αποχωρεί και επιστρέφει στο Σοσιαλιστικό Κόμμα Χιλής. Μαζί με το Κομμουνιστικό Κόμμα προωθεί τη δημιουργία του Μετώπου του Λαού.

1952: Το Μέτωπο του Λαού τον προτείνει υποψήφιο για την Προεδρία και συγκεντρώνει 52.000 ψήφους. Παρουσιάζει στη Γερουσία μαζί με τον Ελίας Λαφέρτε το σχέδιο νόμου για την κρατικοποίηση των ορυχείων χαλκού.

1953: Γίνεται Γερουσιαστής των Ταραπάκα και Αντοφαγάστα.

1954: Ταξιδεύει στη Γαλλία, την Ισπανία, τη Σοβιετική Ένωση και τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Γίνεται Αντιπρόεδρος της Γερουσίας.

1957: Το Σοσιαλιστικό Κόμμα Χιλής και το Λαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα ενώνονται, σχηματίζοντας μαζί με το Κομμουνιστικό Κόμμα το Μέτωπο Λαϊκής Δράσης, από το οποίο και προτείνεται ως Πρόεδρος. 

1958: Χάνει τις εκλογές από τον Χόρχε Αλεσάντρι.

1959: Υποστηρίζει την άνοδο στην εξουσία του Ρόμουλο Μπετάνκουρ στη Βενεζουέλα. Επισκέπτεται την Αβάνα για να γνωρίσει από κοντά την εξέλιξη της κουβανέζικης επανάστασης. Συναντά τον Τσε Γκεβάρα και τον Φιντέλ Κάστρο και συζητούν διεξοδικά.

1960: Υποστηρίζει τη δραματική απεργία των ανθρακωρύχων, που διακόπτουν τις εργασίες τους για περισσότερο από τρεις μήνες. Περιοδεύει στο νότιο κομμάτι της χώρας, μετά τους καταστροφικούς σεισμούς του Μαΐου. Προτείνει διάφορα σχέδια νόμου για τη βοήθεια των πληγέντων. 

1961: Γίνεται Γερουσιαστής του Βαλπαράισο και της Ακονκάγουα. Ταξιδεύει στην Ουρουγουάη και καταδικάζει τον προπαγανδιστικό χαρακτήρα της Συμμαχίας για την Πρόοδο.

1963: Προτείνεται για δεύτερη φορά για την ανάληψη της Προεδρίας της Δημοκρατίας από το Μέτωπο του Λαού.

1964: Η υποψηφιότητά του αμφισβητείται από τον Εδουάρδο Φρέι Μοντάλμπα. Ο Αλιέντε συγκεντρώνει σχεδόν ένα εκατομμύριο ψήφους.

1965: Πραγματοποιεί ταξίδια σε Ευρώπη και Λατινική Αμερική. Ανακηρύσσεται ως το πιο αξιόλογο κοινοβουλευτικό πρόσωπο από τους πολιτικούς συντάκτες.

1966: Γίνεται Πρόεδρος της Γερουσίας.

 1967: Ηγείται της αντιπροσωπείας που υποστηρίζει την Σύσκεψη Τριών Ηπείρων στην Αβάνα. Γίνεται Πρόεδρος της Λατινοαμερικάνικης Οργάνωσης Υγείας. Επισκέπτεται τη Σοβιετική Ένωση για τον εορτασμό της 50ης επετείου της Οκτωβριανής Επανάστασης.

1968: Επισκέπτεται την Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας, τη Λαϊκή Δημοκρατία του Βιετνάμ (όπου συναντά τον Χο Τσι Μιν), την Καμπότζη και το Λάος. Μετά τον θάνατο του Τσε Γκεβάρα πηγαίνει στην Ταϊτή και επισκέπτεται τέσσερα αντάρτικα.

1969: Γίνεται Γερουσιαστής των Τσιλόε, Αϊσέν, Μαγκαλάνες. Συμμετέχει στην ίδρυση της Λαϊκής Ενότητας μαζί με κομμουνιστές, σοσιαλιστές, ακροαριστερούς, το MAPU, την Padena και την Ανεξάρτητη Λαϊκή Δράση.

1970: Στις 22 Ιανουαρίου η Λαϊκή Ενότητα τον προτείνει για την Προεδρία της Δημοκρατίας. Στις 4 Σεπτεμβρίου επικρατεί στις γενικές εκλογές με σχετική πλειοψηφία. Στις 22 Οκτωβρίου ο Αρχηγός του Στρατού Στρατηγός Ρενέ Σνάιντερ πέφτει θύμα ανθρωποκτονίας και υποκύπτει στα τραύματά του 3 μέρες αργότερα. Στις 24 Οκτωβρίου το Κογκρέσο ανακηρύσσει τον Αλιέντε Πρόεδρο και στις 3 Νοεμβρίου αναλαμβάνει επίσημα τα καθήκοντά του.  Στις 31 Δεκεμβρίου περιοδεύει στη χώρα μέχρι τα ορυχεία της Λότα.

1971: Τον Μάρτιο, στις δημοτικές εκλογές, η Λαϊκή Ενότητα συγκεντρώνει την απόλυτη πλειοψηφία με 50,86%. Στις 11 Ιουλίου δημοσιεύει το νόμο κρατικοποίησης των ορυχείων χαλκού με ομόφωνη συμφωνία από το Κογκρέσο.

1972: Στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών καταδικάζει την επιθετικότητα που υφίσταται η Χιλή από άλλα κράτη, και καταχειροκροτείται. Επισκέπτεται τη Σοβιετική Ένωση, το Μεξικό, την Κολομβία και την Κούβα.

1973: Στις εκλογές του Μαρτίου η Λαϊκή Ενότητα συγκεντρώνει το 45% των ψήφων και αυξάνει την κοινοβουλευτική της εκπροσώπηση. Η αντιπολίτευση αποδυναμώνεται αλλά οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις μαζί με την δεξιά κάνουν πόλεμο στο έργο της κυβέρνησης και βοηθούν να εξαπλωθεί η τρομοκρατία στη χώρα. Στις 11 Σεπτεμβρίου εκδηλώνεται στρατιωτικό πραξικόπημα και ο Σαλβαδόρ Αλιέντε πεθαίνει ηρωικά υπηρετώντας τα καθήκοντά του στο Παλάθιο ντε λα Μονέδα.

Λίγα λόγια για τον Σαλβαδόρ Αλιέντε από την κόρη του,

Ισαμπέλ Αλιέντε Μπούσι

Ο Σαλβαδόρ Αλιέντε ήταν ένας πολιτικός που αγαπούσε τη χώρα του, πίστευε στη δημοκρατία, προωθούσε την κοινωνική αλλαγή και αφιέρωσε τη ζωή του στους φτωχούς, αλλά κυρίως ονειρευόταν έναν καλύτερο κόσμο για τους εργάτες της πατρίδας του, στους οποίους και απευθύνεται η πολιτική του διαθήκη.

Ο Πρόεδρος Αλιέντε αποτελεί κομμάτι της δημοκρατικής ιστορίας της Χιλής. Ανοίγει δρόμους, αφήνει πολύτιμες μαρτυρίες για τις ερχόμενες γενιές, και με τον χρόνο μετατρέπεται σε διεθνές σύμβολο, το σύμβολο του ανθρώπου που προσπαθούσε να 'παντρέψει' την ελευθερία και την κοινωνική δικαιοσύνη.

Η ιστορική μνήμη είναι απαραίτητη και δεν διαγράφεται. Γι' αυτό πρέπει να την κατέχουμε και να συλλογιζόμαστε όλα όσα έχει περάσει η χώρα μας ώστε να αναλαμβάνουμε με μεγαλύτερη σιγουριά την ευθύνη του μέλλοντός μας. Όπως είπε κι ο Πρόεδρος Ρικάρντο Λάγος "Δεν υπάρχει αύριο χωρίς το χθες". Γι' αυτό, ο σεβασμός προς την δημοκρατία και τους θεσμούς της πρέπει να είναι αμέριστος, και η δέσμευσή μας να τηρήσουμε το κράτος δικαίου αμετάκλητη. Ο κόσμος είναι πλουραλιστικός και κάθε ανθρώπινη ύπαρξη έχει δικαιώματα και λόγο στην αξιοπρέπεια, οπότε οφείλουμε να διασφαλίσουμε ότι ποτέ πια δεν θα παραβιαστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Αυτή η ταινία είναι μια συνεύρεση με την ιστορική μνήμη της Χιλής και μέσα της αναγνωρίζουμε έναν φίλο αλλά και έναν μεγάλο κινηματογραφιστή, που προσπάθησε να αποτυπώσει τη ζωή του Σαλβαδόρ Αλιέντε σεβόμενος την αίσθηση αυτοθυσίας και την ηθική δύναμη με την οποία αντιμετώπισε αυτός ο άνθρωπος το πεπρωμένο του, ο μοναδικός Πρόεδρος της Χιλής που έχασε τη ζωή του μέσα στο Παλάθιο ντε λα Μονέδα.

Ο Σαλβαδόρ Αλιέντε αντιπροσωπεύει για μας τον αγώνα για τα όνειρα εκείνα που δίνουν νόημα στη ζωή, που δημιουργούν ένα πρότυπο πολιτικής ηθικής και που δίνουν ελπίδα για έναν κόσμο πιο ανθρώπινο, πιο δίκαιο και πιο ισότιμο.

Ευχαριστώ τον Patricio Guzman, την πρέσβειρα Μάρθια Κοβαρούμπιας, τον ελληνικό λαό και όλους αυτούς που συνέβαλαν στην απόδοση αυτού του φόρου τιμής.

Ισαμπέλ Αλιέντε Μπούσι,

Βουλευτής της Δημοκρατίας της Χιλής

Αθήνα, Ελλάδα, Σεπτέμβριος 2004