Γιάννης Καλοπίσης: Ενας σπουδαίος επιστήμονας που είχε σημαντική συμβολή στη διάσωση του Αρχείου του ΚΚΕ

Ο Γιάννης Καλοπίσης

Πέρασαν 20 χρόνια από τότε που η πλημμύρα έπληξε την έδρα και το Ιστορικό Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ. Η Κεντρική Επιτροπή διοργανώνει εκδήλωση τιμής για όσους συνέβαλαν στο τιτάνιο έργο της διάσωσης και αποκατάστασης του Αρχείου του ΚΚΕ. Πράγματι, η διάσωση και η αποκατάσταση ήταν έργο επικό. Μέσα από τις τεραστίων διαστάσεων δυσκολίες για την αντιμετώπιση της καταστροφής, που απαιτούσαν και οικονομική επάρκεια και βεβαίως πολλά, μα πάρα πολλά χέρια για την αντιμετώπισή της, αναπτύχθηκε μια πρωτοφανής λαϊκή δράση, ικανή να κάνει πέρα κάθε δυσκολία και αντιξοότητα για να ξαναγίνουν όλα όπως ήταν πριν και ακόμη καλύτερα. Το κτίριο, το Αρχείο, ο «Ριζοσπάστης»...

Γιατί οι άνθρωποι του μόχθου αγκάλιασαν πολύμορφα την προσπάθεια ενισχύοντας οικονομικά το ΚΚΕ, ενώ κομμουνίστριες και κομμουνιστές, μέλη της ΚΝΕ, φίλοι και οπαδοί έδιναν καθημερινά, εθελοντικά, τη μάχη με τη ζημιά και το χρόνο για να αποκατασταθεί το Αρχείο. Υπολογίζεται ότι σε όλη αυτή τη δουλειά συνέβαλαν πάνω από 25.000 σύντροφοι και φίλοι του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, απ' όλη την Ελλάδα.

Ηταν συγκλονιστικό να βλέπεις να δουλεύουν τραγουδώντας, χωρίς να κουράζονται, μέχρι οκτώ και εννέα ώρες, δίπλα δίπλα, η γενιά της Αντίστασης και του ΔΣΕ, μαζί με τις επόμενες γενιές και τη νεολαία. Να δουλεύουν οργανωμένα, με πείσμα, υπομονή και μεράκι. Είχε και το στοιχείο της διαπαιδαγώγησης αυτή η δράση και την εμπειρία του τι σημαίνει να βάζεις στόχους και να προσπαθείς οργανωμένα και πειθαρχημένα να τους κατακτάς. Είχαμε επίσης και τη συμβολή των προοδευτικών καλλιτεχνών με τις συναυλίες που διοργανώθηκαν. Ξαναζωντάνεψε, θα λέγαμε, η παρέμβαση της προοδευτικής καλλιτεχνικής δημιουργίας στο ίδιο το κίνημα. Η αξία της καλλιτεχνικής δημιουργίας, που μπορεί να γίνεται μαχόμενη για το εργατικό κίνημα, αναδείχτηκε μέσα από αυτή τη δράση για το Αρχείο.

Εξίσου σημαντική ήταν και η ανταπόκριση από φορείς και ιδρύματα, όπως η Εθνική Βιβλιοθήκη, το Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τράπεζας, η Βιβλιοθήκη της Βουλής, το ΤΕΙ Αθηνών κ.ά.

Από τις πιο σημαντικές ήταν η συμβολή του Γιάννη Καλοπίση, που δεν υπάρχει πια ανάμεσά μας, «έφυγε» πριν από 10 χρόνια, για τον καθαρισμό του υλικού από τους μύκητες, αφού χωρίς αυτή τη δύσκολη αλλά άκρως απαραίτητη διαδικασία δε θα μπορούσε να συνεχιστεί η αποκατάσταση και να σωθεί το Αρχείο.

Γι' αυτή τη μεγάλη επιστημονική προσωπικότητα θα μιλήσουμε σύντομα εδώ σήμερα. Είναι χρέος τιμής για την ανεκτίμητη προσφορά του στην αποκατάσταση του Αρχείου.

Ποιος ήταν

Ο Γιάννης Θ. Καλοπίσης γεννήθηκε στις 8/21 Απρίλη 1913 στην Κάρυστο της Εύβοιας. Η οικογένειά του από τη μεριά του πατέρα του καταγόταν από την Αρκαδία και πήρε μέρος στην Επανάσταση του 1821. Είχε το όνομα Λόντος. Στην Κατοχή ο Γιάννης Καλοπίσης χρησιμοποίησε το όνομα Λόντος ως πολεμικό ψευδώνυμο.

Τα πρώτα χρόνια της ζωής του έζησε φτωχικά στην Κάρυστο, όπου υπηρετούσε ο δάσκαλος πατέρας του. Τελείωσε με άριστα τις Γυμνασιακές του σπουδές. Αρχικά ήθελε να σπουδάσει Αστρονομία αλλά οι θείοι του ήταν αντίθετοι σε αυτό θεωρώντας την τελείως άχρηστη επιστήμη. Ο παιδικός και αδελφικός του φίλος Γιώργος Κουτσομητόπουλος τον έπεισε να δώσει μαζί του εισαγωγικές εξετάσεις στην Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή με το επιχείρημα ότι «δεν χάνει τίποτα». Χωρίς καμία προετοιμασία πέρασε και αυτές τις εξετάσεις με άριστα και εισήχθη στη Γεωπονική Σχολή. Σπούδασε Γεωπονία, παίρνοντας διάφορες υποτροφίες λόγω επιδόσεών του, και αποφοίτησε με διάκριση το 1936.

Υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία ως έφεδρος ανθυπολοχαγός του πεδινού πυροβολικού. Αμέσως μετά προσλήφθηκε στο υπουργείο Γεωργίας.

Το 1938 παραιτήθηκε και πήγε στο Βερολίνο (Γερμανία) για μεταπτυχιακές σπουδές Χημείας στο Εργαστήριο του καθηγητή Otto Hahn. Εκεί έζησε από κοντά και εν μέρει συμμετείχε στις μελέτες της διάσπασης του ατόμου (ο Otto Hahn τιμήθηκε γι' αυτή την ανακάλυψη το 1944 με το βραβείο Νόμπελ της Χημείας).

Ενόψει του επερχόμενου πολέμου διέκοψε τις σπουδές του στα τέλη του 1939 και επέστρεψε στην Αθήνα. Τα χρόνια 1939 - 1946 συνέχισε να σπουδάζει Χημεία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Στην Εθνική Αντίσταση

Το 1940 επιστρατεύτηκε, πολέμησε ως διοικητής μίας πεδινής πυροβολαρχίας και τιμήθηκε με το χρυσούν αριστείον ανδρείας. Στη συνέχεια επαναπροσλήφθηκε στο υπ. Γεωργίας - στο Εντομολογικό Εργαστήριο του υπ. Γεωργίας, στη Φυτοπαθολογική Υπηρεσία του Μπενακείου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου, ως Φυλλοξηρικός Ελεγκτής Αττικοβοιωτίας. Είχε ενταχθεί στο ΚΚΕ.

Στην Κατοχή πήρε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Το 1945 αποσπάστηκε στην UNRRA και το 1946 επέστρεψε, ύστερα από έντονες πιέσεις του υπουργείου Γεωργίας, ως αναντικατάστατος στην Υπηρεσία του, όπου αμέσως εξωθήθηκε σε παραίτηση λόγω των πολιτικών του φρονημάτων και της συμμετοχής του στην Αντίσταση. Για τους ίδιους λόγους δεν πήρε το πτυχίο Χημείας από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και δεν παρέλαβε το αριστείο ανδρείας. Το 1947 επιστρατεύτηκε και πάλι, αλλά στάλθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Μακρονήσου απ' όπου απολύθηκε το 1950.

Στη συνέχεια εργάστηκε ως υπάλληλος (τεχνικός σύμβουλος) σε ιδιωτική εταιρεία και εξετέλεσε - ύστερα από πολιτική επιστράτευσή του προς τούτο - για λογαριασμό του υπ. Γεωργίας πειράματα για την καταπολέμηση του δάκου της ελιάς. Το 1954 ίδρυσε μαζί με τον Κώστα Καλλιοντζή τεχνική εταιρεία εισαγωγής και εμπορίας γεωργικών φαρμάκων. Το 1987 επαναπροσλήφθηκε τιμητικά ως αντιστασιακός στο υπ. Γεωργίας και συνταξιοδοτήθηκε. Το 1991 αποχώρησε από την εταιρεία του και ιδιώτευσε μέχρι το θάνατό του.

Μεγάλο το επιστημονικό του έργο

Το επιστημονικό έργο του Γιάννη Καλοπίση είναι μεγάλο και πολύπλευρο. Το 1941 μαζί με τον στενό φίλο, από το Βερολίνο και συναγωνιστή του στην Αντίσταση, παθολογοανατόμο ιατρό Νίκο Μαγκάκη είχαν την ιδέα να χορηγήσουν θεραπευτικά και με σχετική επιτυχία γυναικείες ορμόνες σε πάσχοντες από καρκίνο του προστάτη, αντί της τότε τρέχουσας θεραπείας του ευνουχισμού. Δεν μπόρεσαν όμως να το δημοσιεύσουν επειδή πρόλαβε κάποιος Γερμανός, ο οποίος έκανε παράλληλα και ανεξάρτητα την ίδια ανακάλυψη.

Επίσης, ασχολήθηκε ενεργά, παράλληλα με την επαγγελματική του δραστηριότητα, σε πολλά πεδία της φυσιογνωσίας (ερασιτεχνική αστρονομία, εντομολογία, παλαιοντολογία, ορυκτολογία, συστηματική καβουριών, μαλακίων και αραχνιδίων, και ιδιαίτερα με τη συστηματική των ορχεοειδών).

Ανήκε στη δράκα των πρώτων ανθρώπων, οι οποίοι είχαν σαφή γνώση τόσο της διάσπασης του ατόμου, του κορυφαίου επιστημονικού επιτεύγματος της εποχής, όσο και των πιθανών επιπτώσεών της. Ο καθηγητής του στη Γερμανία, Hahn, του ανέθεσε να υπολογίσει την ισχύ της αντίδρασης της διάσπασης και όταν ο Γιάννης Καλοπίσης του παρέθεσε τους υπολογισμούς του, το πρώτο σχόλιο του καθηγητή ήταν: Παιδί μου, παιδί μου, αυτό είναι βόμβα.

Είχε ιδιαίτερα ευρεία γενική μόρφωση, γνώριζε Γερμανικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Αρχαία Ελληνικά και Λατινικά, γνώριζε σε βάθος αρκετούς αρχαίους συγγραφείς, ήξερε απέξω ραψωδίες του Ομήρου, ήταν γνώστης της ελληνικής γραμματείας και λάτρης του Καβάφη. Ηταν προσωπικός φίλος του Αγγελου Σικελιανού, του Γιάννη Ρίτσου και του ακαδημαϊκού Κώστα Δεσποτόπουλου.

Τις τελευταίες δεκαετίες τον απασχόλησαν ιδιαίτερα τα προβλήματα τα οποία γεννάει η περιβαλλοντική υποβάθμιση του πλανήτη και τα αίτιά της και ήταν από τους πρώτους στην Ελλάδα, που χάρη στην πολύπλευρη μόρφωσή του αντιλήφθηκε τους κινδύνους για το περιβάλλον. Οι εργασίες του επί των ορχεοειδών βρήκαν διεθνή αναγνώριση. Περιέγραψε νέα για την επιστήμη είδη, και σε ένα από αυτά δόθηκε, τιμητικά, το όνομά του (Dachtylorhyza kalopissii). Εχει γράψει 12 βιβλία, 11 πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες σε ξενόγλωσσα περιοδικά, 8 επιστημονικά άρθρα και 15 άρθρα για διάφορα θέματα.

Τα έργα του

Α. Βιβλία

• Αι φυτορμόναι και αι γεωργικαί των εφαρμογαί. 1948
• Τα σύγχρονα συνθετικά εντομοκτόνα. Στοιχεία από τη Χημεία, Τοξικολογία και Φυτοφαρμακευτική τους. 1952
• Το αντιδακικόν πείραμα Κίρρας - Ιτέας. 1954
• Μαθήματα Γενικής Βιολογίας (εγχειρίδιο Β' Λυκείου). 1977, Συνεργασία με τον καθηγητή Κώστα Κριμπά. 20 εκδόσεις.
• Επισκόπηση των ορχεοειδών της Κρήτης. 1984
• Με τα παιδιά στο φυσικό κόσμο. 1987 και 1989
• Τα ορχεοειδή της Ελλάδας (στα Ελληνικά και Αγγλικά).
• Η θερμική ρύπανση του περιβάλλοντος και τα όρια της οικονομικής ανάπτυξης. 1991
• 2 παιδιών έργα και ημέρες. 1992
• Νικόλαος Χ. Ρουσσόπουλος, ο επιστήμων, ο άνθρωπος, ο δάσκαλος. 1994
• Δυο αλλιώτικοι Καραγκιόζηδες. 1994
• Θεόφιλος Κ. Φραγκόπουλος. 1998
• Πού πάμε; Η μοιραία πορεία για την ανθρωπότητα και τη ζωή που χαράζει η δράση της εκθετικής συνάρτησης του χρόνου. 2001

Β. Αρθρα

• Μερικές παρατηρήσεις επί των κηκιδοβίων γενεών της φυλλοξήρας της αμπέλου. 1947
• Observationes sur la relation que existe entre le nomble de dacus cuptures dans le Gobe-mousdes et l' humidite relative. 1955
• Ophrys sphecodes Mill. ssp. Heles Kalopissis, ssp. nov., eine neue O. sphecodes-Sippe aus Griehenland. 1975
• Epipactis cretica Kalopissis et Robatsch, spec. nov. ein neuer Kretischer Endemit. 1980
• Individus Perliers de Pinctada Leach dans les eaux du Golfe Saronique. 1981
• Eine apochrome variante von Serapias parviflora Parl, subsp. parviflora aus Griechenland. 1981
• Thalamita admete Herbst dans les eaux du Golfe Saronique. 1981
• Zur Vorkommen von Orchis militaris in Griechenland. 1992
• x Bourlorchis salaminensis Kalopissis et Constandinidis nothogon et nothospec nat.nov. (=Bourlia robestiana x Orchis italica). 1993
• Επί του δευτέρου θερμοδυναμικού αξιώματος και των οικολογικών του επιπτώσεων. 1993
• Επί της μεθόδου ραδιοχρονολόγησης με τον άνθρακα-14. 1993
• x Orchiserapias myrtoa Kalopissis et Apergis, nothospec. nat. nov 1996
• Τι είναι και πώς δημιουργείται το φαινόμενο του θερμοκηπίου. 1996
• Ενας άστοχος και παραπλανητικός όρος. 1997
• Αδόκιμη, άστοχη και παραπλανητική η χρησιμοποίηση των όρων αειφόρος, αειφορικός, αειφορία για χαρακτηρισμό της ανάπτυξης. 1999
• Τι ήταν το άστρο της Βηθλεέμ; 1999
• Απλή αριθμητική επί του νέου εμπορεύσιμου αγαθού «εκπομπές άνθρακος», του αισχρουργήματος των συμφωνιών του Kyoto. 2000

Σ.Λ.

Ριζοσπάστης