Β.Ι. Λένιν: Ο «Αριστερισμός» παιδική αρρώστια του κομμουνισμού

Σαν σήμερα, στις 27 του Απρίλη 1920, ο Β. Ι. Λένιν ολοκληρώνει το έργο του «Αριστερισμός, η παιδική αρρώστια του κομμουνισμού». Στο έργο του αυτό ο Λένιν καταπιάνεται με τον αριστερό οπορτουνισμό, που προέκυψε ως μηχανιστική αντίδραση τμήματος του επαναστατικού κινήματος στο δεξιό οπορτουνισμό και το συμβιβασμό της Δεύτερης Διεθνούς και είχε χαρακτηριστικά όπως:
Η υποτίμηση νομοτελειών της κοινωνικής εξέλιξης, η άρνηση του αντικειμενικού χαρακτήρα της επαναστατικής κατάστασης, η υποτίμηση ιδιομορφιών της κάθε χώρας και της εξειδίκευσης της επαναστατικής δράσης, η αναγωγή σε θέση αρχής της άρνησης της κοινοβουλευτικής μορφής πάλης, των συμβιβασμών, των συμμαχιών κλπ. Ο Λένιν άσκησε οξυμένη κριτική σε αυτές τις αντιλήψεις, βοηθώντας Κομμουνιστικά Κόμματα να διορθώσουν τα λάθη τους.(902)

Σε μια περίοδο όξυνσης της ταξικής πάλης όπως αυτή που διανύουμε, μέσα σε συνθήκες άκρατης επιθετικότητας των καπιταλιστών στους εργαζόμενους και στα λαϊκά στρώματα, -πρέπει να- οξύνεται και η ιδεολογική διαπάλη, εκτός από την αστική ιδεολογία και με τον οπορτουνισμό και τον ρεφορμισμό. Σε αυτή τη μάχη η σκέψη του Λένιν όπως εκφράστηκε στον «Αριστερισμό» και συνολικά παραμένει αναντικατάστατο και το πιο αποτελεσματικό όπλο.

Μεταφέρουμε με αφορμή την επέτειο δυο κεφάλαια του βιβλίου, από την έκδοση του 1986, της «Σύγχρονης Εποχής». Η δύναμη και η ζωντάνια, η επικαιρότητα της σκέψης του Λένιν, της βασισμένης στο «γρανιτένιο θεωρητικό βάθρο» του μαρξισμού, 100 χρόνια μετά τη νίκη της Οχτωβριανής Επανάστασης είναι παραπάνω από εμφανείς.

Ο δρόμος που χαράχτηκε από τον Βλαδίμηρο στην τσαρική Ρωσία και «περπατήθηκε» απ’ τους μπολσεβίκους κατά τον 20^ο αιώνα, είναι δυσκολοδιάβατος μα είναι και φωτεινός. Και είναι ο δρόμος που μια μέρα, αργά ή γρήγορα θα βαδίσουν οι καταπιεσμένοι της γης που θ’ αποφασίσουν να σπάσουν τις αλυσίδες τους.

***

ΙΙ. ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΒΑΣΙΚΟΥΣ ΟΡΟΥΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΩΝ ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΩΝ

Ασφαλώς, τώρα πια το βλέπουν σχεδόν όλοι ότι οι μπολσεβίκοι δεν θα μπορούσαν να κρατηθούν στην εξουσία όχι 2,5 χρόνια μα ούτε και 2,5 μήνες, χωρίς την αυστηρότατη, πραγματικά σιδερένια πειθαρχία μέσα στο Κόμμα μας, χωρίς την πιο πλήρη και απεριόριστη υποστήριξή τους απ’ όλη τη μάζα της εργατικής τάξης, δηλ. απ’ ό,τι υπάρχει μέσα σ’ αυτή  σκεπτόμενο, τίμιο, αφοσιωμένο, με κύρος, ικανό να οδηγεί μαζί του ή να προσελκύει τα καθυστερημένα στρώματα.

Η δικτατορία του προλεταριάτου είναι ο πιο γεμάτος από αυτοθυσία και ο πιο αμείλικτος πόλεμος της νέας τάξης ενάντια σε έναν πιο ισχυρό εχθρό, ενάντια στην αστική τάξη, που η αντίστασή της (έστω και σε μια χώρα) δεκαπλασιάζεται με την ανατροπή της και που η ισχύς της δε βρίσκεται μόνο στη δύναμη του διεθνούς κεφαλαίου, στη δύναμη και στη στερεότητα των διεθνών δεσμών της αστικής τάξης, αλλά και στη δύναμη της συνήθειας, στη δύναμη της μικρής παραγωγής. Γιατί, δυστυχώς, έμεινε ακόμη στον κόσμο πολύ, πάρα πολύ, μικρή παραγωγή, και η μικρή παραγωγή γεννά τον καπιταλισμό και την αστική τάξη συνεχώς, κάθε μέρα, κάθε ώρα, αυθόρμητα και σε μαζική κλίμακα. Για όλες αυτές τις αιτίες, η δικτατορία του προλεταριάτου είναι απαραίτητη και η νίκη ενάντια στην αστική τάξη είναι αδύνατη χωρίς μακρόχρονο, επίμονο, απεγνωσμένο πόλεμο ζωής ή θανάτου,  πόλεμο που απαιτεί αντοχή, πειθαρχία, σταθερότητα, αδιαλλαξία και ενότητα θέλησης.

Το ξαναλέω: η πείρα της νικηφόρας δικτατορίας του προλεταριάτου στη Ρωσία έδειξε παραστατικά σε όσους δεν ξέρουν να σκέφτονται ή σε όσους δεν έτυχε να σκεφτούν αυτό το ζήτημα, πως η απόλυτη συγκεντροποίηση και η πιο αυστηρή πειθαρχία του προλεταριάτου είναι ένας από τους βασικούς όρους για τη νίκη ενάντια στην αστική τάξη.

Στο ζήτημα αυτό στέκονται συχνά. Καθόλου όμως δεν σκέφτονται αρκετά βαθιά, τι σημαίνει αυτό και κάτω από ποιες συνθήκες μπορεί να γίνει. Δεν  θα έπρεπε μήπως οι ζητωκραυγές προς τη Σοβιετική εξουσία και τους μπολσεβίκους να συνοδεύονται συχνότερα από μια πολύ σοβαρή ανάλυση των αιτιών που δείχνουν, γιατί οι μπολσεβίκοι μπόρεσαν να σφυρηλατήσουν την απαραίτητη για το επαναστατικό προλεταριάτο πειθαρχία;

Ο μπολσεβικισμός υπάρχει σαν ρεύμα πολιτικής σκέψης και σαν πολιτικό κόμμα από το 1903. Μόνο η ιστορία του μπολσεβικισμού σε όλη την περίοδο της ύπαρξής του μπορεί να εξηγήσει ικανοποιητικά, γιατί αυτός μπόρεσε να σφυρηλατήσει και να διατηρήσει μέσα στις πιο δύσκολες συνθήκες τη σιδερένια πειθαρχία, που είναι απαραίτητη για τη νίκη του προλεταριάτου.

Και πριν απ’ όλα γεννιέται το ερώτημα: Πώς κρατιέται η πειθαρχία του επαναστατικού κόμματος του προλεταριάτου; Πώς ελέγχεται; Πώς δυναμώνει; Πρώτο, με τη συνειδητότητα της προλεταριακής πρωτοπορίας και την αφοσίωσή της στην επανάσταση, την αντοχή της, την αυτοθυσία της, τον ηρωισμό της. Δεύτερο, με την ικανότητά της να συνδέεται, να πλησιάζει, και ως ένα ορισμένο βαθμό, αν θέλετε, να συγχωνεύεται με την πιο πλατιά μάζα των εργαζομένων, πρώτα -πρώτα με την προλεταριακή, μα ακόμα και με τη μη προλεταριακή εργαζόμενη μάζα. Τρίτο, με την ορθότητα της πολιτικής καθοδήγησης που την πραγματοποιεί αυτή η πρωτοπορία, με την ορθότητα της πολιτικής στρατηγικής και ταχτικής της, με τον όρο ότι οι πλατιές μάζες θα πείθονται από την ίδια τους την πείρα γι’ αυτή την ορθότητα. Χωρίς αυτούς τους όρους είναι απραγματοποίητη η πειθαρχία μέσα σ’ ένα επαναστατικό κόμμα, πραγματικά ικανό να είναι κόμμα της πρωτοπόρας τάξης, που έχει καθήκον να ανατρέψει την αστική τάξη και να μετασχηματίσει όλη την κοινωνία. Χωρίς αυτούς τους όρους κάθε απόπειρα να δημιουργηθεί πειθαρχία μετατρέπεται αναπόφευχτα σε σαπουνόφουσκα, σε λογοκοπία, σε πιθηκισμούς. Από το άλλο μέρος, οι όροι αυτοί δεν μπορούν να παρουσιαστούν αμέσως. Τους διαμορφώνει  μόνο μια  μακρόχρονη δουλειά, μια δύσκολη πείρα· η επεξεργασία τους διευκολύνεται με τη σωστή επαναστατική θεωρία, που με τη σειρά της δεν είναι δόγμα, αλλά διαμορφώνεται τελικά μόνο σε στενή σύνδεση με την πρακτική δράση ενός πραγματικά μαζικού και πραγματικά επαναστατικού κινήματος.

Αν ο μπολσεβικισμός μπόρεσε να επεξεργαστεί και να εφαρμόσει με επιτυχία στο 1917-1920, μέσα σε αφάνταστα δύσκολες συνθήκες, την πιο αυστηρή συγκεντροποίηση και μια σιδερένια πειθαρχία, αυτό οφείλεται απλούστατα σε μια σειρά ιστορικές ιδιομορφίες της Ρωσίας.

Από το ένα μέρος, ο μπολσεβικισμός εμφανίστηκε το 1903 πάνω στην πιο στέρεη βάση, πάνω στη βάση της θεωρίας του μαρξισμού. Και την ορθότητα αυτής -και μόνο αυτής- της επαναστατικής θεωρίας την απόδειξε όχι μόνο η παγκόσμια πείρα όλου του 19ού αιώνα, αλλά και ιδιαίτερα η πείρα από τις περιπλανήσεις και τις ταλαντεύσεις, τα λάθη και τις απογοητεύσεις της επαναστατικής σκέψης στη Ρωσία. Κάπου μισόν αιώνα, περίπου από τη δεκαετία 1840-1850 ως τη δεκαετία  1890-1900, η πρωτοπόρα σκέψη στη Ρωσία, κάτω από το ζυγό του αφάνταστα άγριου και αντιδραστικού τσαρισμού, αναζητούσε με δίψα μια σωστή επαναστατική θεωρία, παρακολουθώντας με καταπληκτικό ζήλο και επιμέλεια κάθε «τελευταία λέξη» της Ευρώπης και της Αμερικής σ’ αυτόν τον τομέα. Το μαρξισμό, τη μοναδικά σωστή επαναστατική θεωρία, η Ρωσία τον απόχτησε πραγματικά μέσα σε πενήντα χρόνων πρωτάκουστα βάσανα και θυσίες, ανείδωτο επαναστατικό ηρωισμό, απίστευτη δραστηριότητα και γεμάτες αυταπάρνηση αναζητήσεις, μελέτες, δοκιμές στην πράξη, απογοητεύσεις, επαληθεύσεις, συγκρίσεις με την πείρα της Ευρώπης. Χάρη αναγκαστικό στον εκπατρισμό, που τον επέβαλε ο τσαρισμός, η επαναστατική Ρωσία στη δεύτερη πεντηκονταετία του 19ου αιώνα απόχτησε τόσο πλούσιες διεθνείς σχέσεις, τόσο θαυμάσια ενημέρωση σχετικά με τις παγκόσμιες μορφές και θεωρίες του επαναστατικού κινήματος, όσο καμιά άλλη χώρα στον κόσμο.

Από το άλλο μέρος, ο μπολσεβικισμός, που εμφανίστηκε πάνω σ’ αυτό το γρανιτένιο θεωρητικό βάθρο, είχε μια πραχτική ιστορία δεκαπέντε χρόνων (1903-1917), που ως προς τον πλούτο της πείρας, δεν έχει όμοιά της στον κόσμο. Γιατί καμιά χώρα σ’ αυτά τα δεκαπέντε χρόνια δεν έζησε, έστω και κατά προσέγγιση, τόσα πολλά με την έννοια της επαναστατικής πείρας, της ταχύτητας και της ποικιλίας στις εναλλαγές των διαφόρων μορφών του κινήματος, κινήματος νόμιμου και παράνομου, ειρηνικού και θυελλώδους, κρυφού και ανοιχτού, κινήματος στενών ομίλων και κινήματος μαζικού, κοινοβουλευτικού και τρομοκρατικού. Σε καμιά χώρα δεν συγκεντρώθηκε, μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα τέτοιος πλούτος μορφών, αποχρώσεων, μεθόδων πάλης όλων των τάξεων της σύγχρονης κοινωνίας, και μάλιστα πάλης που, εξαιτίας της καθυστέρησης της χώρας και του βάρους του ζυγού του τσαρισμού, ωρίμαζε εξαιρετικά γρήγορα, αφομοίωνε με ιδιαίτερη δίψα και επιτυχία την αντίστοιχη «τελευταία λέξη» της αμερικάνικης και ευρωπαϊκής πολιτικής πείρας.

ΙΙΙ. ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΙΣΜΟΥ

Χρόνια προετοιμασίας της επανάστασης (1903-1905). Παντού νιώθεις ότι ζυγώνει η μεγάλη θύελλα. Σ’ όλες τις τάξεις παρατηρείται αναβρασμός και προετοιμασία. Στο εξωτερικό ο Τύπος των εκπατρισμένων βάζει θεωρητικά όλα τα βασικά ζητήματα της επανάστασης. Οι εκπρόσωποι των τριών βασικών τάξεων, των τριών κυριότερων πολιτικών ρευμάτων -του φιλελεύθερου - αστικού, του μικροαστικού - δημοκρατικού (που σκεπάζεται με τις ταμπέλες «σοσιαλδημοκρατική» είτε «σοσιαλεπαναστατική» κατεύθυνση) και του προλεταριακού - επαναστατικού - προαναγγέλλουν και προετοιμάζουν την επερχόμενη ανοιχτή πάλη των τάξεων. Όλα τα ζητήματα, για τα όποια έγινε ο ένοπλος αγώνας των μαζών στα 1905-1907 και στα 1917-1920, μπορεί (και πρέπει) να τα παρακολουθήσει κανείς σε εμβρυώη μορφή στον Τύπο εκείνου του καιρού. Και ανάμεσα στα τρία κυριότερα ρεύματα υπάρχουν, εννοείται, ένα σωρό ενδιάμεσοι, μεταβατικοί, μεσοβέζικοι σχηματισμοί. Πιο σωστά: Στην πάλη των έντυπων οργάνων, των κομμάτων, των παρατάξεων, των ομάδων αποκρυσταλλώνονται οι  ιδεολογικοπολιτικές κατευθύνσεις που είναι πραγματικά ταξικές. Οι τάξεις σφυρηλατούν τα αναγκαία ιδεολογικά-πολιτικά όπλα τους για τις επερχόμενες μάχες.

Χρόνια της επανάστασης (1905-1907). Όλες οι τάξεις εμφανίζονται στη σκηνή ανοιχτά: Όλες οι απόψεις σχετικά με το πρόγραμμα και την ταχτική ελέγχονται με τη δράση των μαζών. Ο απεργιακός αγώνας παίρνει πρωτοφανέρωτο στον κόσμο πλάτος και οξύτητα. Η οικονομική απεργία μετεξελίσσεται σε πολιτική και η πολιτική σε εξέγερση. Δοκιμάζονται στην πράξη οι σχέσεις ανάμεσα στο προλεταριάτο που καθοδηγεί, και στην καθοδηγούμενη, ταλαντευόμενη, ασταθή αγροτιά. Μέσα στην αυθόρμητη ανάπτυξη του αγώνα γεννιέται η σοβιετική μορφή οργάνωσης. Οι τοτινές διαμάχες για τη σημασία των Σοβιέτ προμηνύουν τον μεγάλο αγώνα του 1917-1920. Η εναλλαγή των κοινοβουλευτικών μορφών πάλης με τις μη κοινοβουλευτικές, της τακτικής της αποχής από το κοινοβούλιο με την τακτική της συμμετοχής στο κοινοβούλιο, των νόμιμων μορφών πάλης με τις παράνομες, καθώς και η αλληλεξάρτηση και η σύνδεσή τους - όλα αυτά τα χαρακτηρίζει καταπληχτικός πλούτος περιεχομένου. Κάθε μήνας αυτής της περιόδου ισοδυναμούσε από την άποψη της εκμάθησης των βάσεων της πολιτικής επιστήμης, - και από τις μάζες και τους αρχηγούς, και από τις τάξεις και από τα κόμματα - με ένα χρόνο «ειρηνικής» «συνταγματικής» ανάπτυξης. Χωρίς τη «γενική δοκιμή» του 1905 θα ήταν αδύνατη η νίκη της Οχτωβριανής επανάστασης του 1917.

Χρόνια της αντίδρασης (1907-1910). Ο τσαρισμός νίκησε. Όλα τα επαναστατικά και αντιπολιτευτικά κόμματα συντρίφτηκαν. Κατάπτωση, αποθάρρυνση, διασπάσεις, σκόρπισμα, αποστασία, πορνογραφία στη θέση της πολιτικής. Δυναμώνει η τάση για το φιλοσοφικό ιδεαλισμό. Ο μυστικισμός είναι το περίβλημα των αντεπαναστατικών διαθέσεων. Ταυτόχρονα, όμως, η μεγάλη ακριβώς ήττα δίνει στα επαναστατικά κόμματα και στην επαναστατική τάξη ένα πραγματικό και ωφελιμότατο μάθημα, μάθημα ιστορικής διαλεχτικής, μάθημα κατανόησης, ικανότητας και τέχνης για τη διεξαγωγή του πολιτικού αγώνα και να αποκτήσουν την ικανότητα και την τέχνη να τον διεξάγουν. Στη δυστυχία φαίνονται οι φίλοι. Οι νικημένοι στρατοί παίρνουν καλά μαθήματα.

Ο νικητής τσαρισμός είναι αναγκασμένος να καταστρέψει στα γρήγορα τα υπολείμματα του προαστικού, πατριαρχικού βίου στη Ρωσία. Η αστική εξέλιξη της Ρωσίας προχωρεί εξαιρετικά γρήγορα. Οι εξωταξικές, οι υπερταξικές αυταπάτες, οι αυταπάτες ότι είναι δυνατό να αποφύγουμε τον καπιταλισμό, διαλύονται σαν καπνός. Η ταξική πάλη εμφανίζεται με εντελώς καινούργιο τρόπο κι ακόμη πιο ξεκάθαρα.

Τα επαναστατικά κόμματα πρέπει να συμπληρώσουν την εκπαίδευσή τους. Έμαθαν να επιτίθενται. Τώρα είναι ανάγκη να καταλάβουν ότι αυτή την επιστήμη πρέπει να τη συμπληρώσουν με την επιστήμη του πώς να υποχωρούν πιο κανονικά. Είναι απαραίτητο να καταλάβουμε - και η επαναστατική τάξη με την ίδια την πικρή της πείρα μαθαίνει να το καταλαβαίνει - ότι δεν μπορούσε να νικήσουμε αν δε μάθουμε να επιτιθέμαστε σωστά και να υποχωρούμε σωστά. Απ’ όλα τα νικημένα αντιπολιτευτικά και επαναστατικά κόμματα  οι μπολσεβίκοι υποχώρησαν με τη μεγαλύτερη τάξη, με τις λιγότερες απώλειες για το «στρατό» τους, με την καλύτερη διαφύλαξη του πυρήνα του, με τις μικρότερες (ως προς το βάθος και το ανεπανόρθωτό τους) διασπάσεις, με τη μικρότερη αποθάρρυνση, με τη μεγαλύτερη ικανότητα να ξαναρχίσουν τη δουλειά πιο πλατιά, πιο σωστά και πιο δραστήρια. Και οι μπολσεβίκοι το πέτυχαν αυτό μόνο και μόνο γιατί ξεσκέπασαν αμείλιχτα και έδιωξαν από τις γραμμές τους τους επαναστάτες της φράσης, που δεν ήθελαν να καταλάβουν ότι πρέπει να υποχωρήσουμε, ότι πρέπει να ξέρουμε να υποχωρούμε, ότι πρέπει οπωσδήποτε να μάθουμε να δουλεύουμε νόμιμα στα πιο αντιδραστικά κοινοβούλια, στις πιο αντιδραστικές συνδικαλιστικές, συνεταιριστικές, ασφαλιστικές και άλλες παρόμοιες οργανώσεις.

Χρόνια της ανόδου (1910-1914). Στην αρχή η άνοδος ήταν αφάνταστα αργή, κατόπιν, ύστερα από τα γεγονότα του Λένα το 1912, κάπως πιο γοργή. Οι μπολσεβίκοι, ξεπερνώντας αφάνταστες δυσκολίες, εκτόπισαν τους μενσεβίκους, που το ρόλο τους, σαν πρακτόρων της αστικής τάξης μέσα στο εργατικό κίνημα, τον κατάλαβε περίφημα όλη η αστική τάξη ύστερα από το 1905 και που γι' αυτό τους υποστήριζε με χίλιους τρόπους ενάντια στους μπολσεβίκους, όλη η αστική τάξη. Οι μπολσεβίκοι όμως δεν θα κατόρθωναν ποτέ να το πετύχουν αυτό, αν δεν εφάρμοζαν τη σωστή ταχτική του συνδυασμού της παράνομης δουλειάς με την υποχρεωτική χρησιμοποίηση των «νόμιμων δυνατοτήτων». Στην αντιδραστικότατη Δούμα οι μπολσεβίκοι κέρδισαν με το μέρος τους όλη την εργατική κουρία.

Πρώτος παγκόσμιος ιμπεριαλιστικής πόλεμος (1914-1917). Ο νόμιμος κοινοβουλευτισμός, με ένα αντιδραστικότατο «κοινοβούλιο», προσφέρει πολυτιμότατες υπηρεσίες στο κόμμα του επαναστατικού προλεταριάτου, στους μπολσεβίκους. Οι μπολσεβίκοι βουλευτές εξορίζονται στη Σιβηρία. Στον Τύπο των εκπατρισμένων βρίσκουν την πλήρη έκφρασή τους όλες οι αποχρώσεις απόψεων: Ο σοσιαλιμπεριαλισμός, ο σοσιαλσωβινισμός, ο σοσιαλπατριωτισμός, ο ασυνεπής και συνεπής διεθνισμός, ο πασιφισμός και η επαναστατική άρνηση των πασιφιστικών αυταπατών. Οι ηλίθιοι επιστήμονες και οι γριούλεςς της ΙΙ Διεθνούς, που σούφρωναν τη μύτη τους περιφρονητικά και με υπεροψία για τις πάρα πολλές «φράξιες» που υπήρχαν μέσα στο ρωσικό σοσιαλισμό και για τη λυσσαλέα πάλη που γινόταν ανάμεσά τους, δεν μπόρεσαν, όταν ο πόλεμος κατάργησε την περιβόητη «νομιμότητα» να οργανώσουν έστω και κατά προσέγγιση μια τόσο ελεύθερη (παράνομη) ανταλλαγή απόψεων και μια τέτοια ελεύθερη (παράνομη) ανταλλαγή απόψεων, και μια τέτοια ελεύθερη (παράνομη) επεξεργασία σωστών απόψεων, σαν κι αυτή πού οργάνωσαν οι Ρώσοι επαναστάτες στην Ελβετία και σε μια σειρά άλλες χώρες. Γι’ αυτό ακριβώς και οι ανοιχτοί σοσιαλπατριώτες και «καουτσκιστές» όλων των χωρών αποδείχτηκαν οι χειρότεροι προδότες του προλεταριάτου. Και αν ο μπολσεβικισμός μπόρεσε να νικήσει στα 1917-1920, μια από τις βασικές αιτίες αυτής της νίκης είναι ότι ο μπολσεβικισμός από το 1914 ακόμα ξεσκέπαζε αμείλιχτα την ποταπότητα, την παλιανθρωπιά και την προστυχιά του σοσιαλσωβινισμού και του «καουτσκισμού» (ανάλογες μ’ αυτόν είναι οι απόψεις των οπαδών του Λονγκέ στη Γαλλία, οι απόψεις των αρχηγών του Ανεξάρτητου Εργατικού Κόμματος και των φαβιανών στην Αγγλία, του Τουράτι στην Ιταλία κλπ.), και κατόπιν οι μάζες με την ίδια τους την πείρα πείθονταν όλο και περισσότερο για τη ορθότητα των απόψεων των μπολσεβίκων.

Δεύτερη επανάσταση στη Ρωσία (από το Φλεβάρη ως τον Οκτώβρη του 1917). Η αφάνταστη σαθρότητα και το γέρασμα του τσαρισμού δημιούργησαν (σ’ αυτό συντέλεσαν και τα χτυπήματα και οι δυσκολίες ενός βασανιστικότατου πολέμου) μιαν απίστευτη καταστροφική δύναμη που στρεφόταν εναντίον του. Μέσα σε λίγες μέρες, η Ρωσία μετατράπηκε σε ρεπουμπλικανική αστική δημοκρατία, πιο ελεύθερη - στις συνθήκες του πολέμου - από κάθε άλλη χώρα του κόσμου. Την κυβέρνηση άρχισαν να τη σχηματίζουν οι αρχηγοί των αντιπολιτευτικών και επαναστατικών κομμάτων, όπως και στις πιο «αυστηρά κοινοβουλευτικές» δημοκρατίες, και ο τίτλος του αρχηγού του αντιπολιτευτικού κόμματος μέσα στο κοινοβούλιο, παρά το γεγονός ότι επρόκειτο για το πιο αντιδραστικό κοινοβούλιο, διευκόλυνε τον κατοπινό ρόλο ενός τέτοιου αρχηγού της επανάστασης.

Οι μενσεβίκοι και οι «σοσιαλιστές-επαναστάτες» μέσα σε μερικές βδομάδες αφομοίωσαν θαυμάσια όλους τους τρόπους και τις μεθόδους, τα επιχειρήματα και τις σοφιστείες των Ευρωπαίων ηρώων της II Διεθνούς, των μινιστεριαλιστών και της υπόλοιπης οπορτουνιστικής σαβούρας. Όλα όσα διαβάζουμε τώρα για τους Σάιντεμαν και τους Νόσκε, για τον Κάουτσκι και τον Χίλφερντινγκ, για τον Ρέννερ και τον Άουστερλιτς, για τον Όττο Μπάουερ και τον Φριτς Άντλερ, για τον Τουράτι και τον Λονγκέ, για τους φαβιανούς και τους ηγέτες του Ανεξάρτητου Εργατικού Κόμματος στην Αγγλία, όλα αυτά μας φαίνονται (και είναι πραγματικά) ανιαρή επανάληψη, ξανάρχισμα γνωστού και παλιού σκοπού. Όλα αυτά τα έχουμε δει κιόλας στους μενσεβίκους. Η ιστορία έκανε ένα αστείο και ανάγκασε τους οπορτουνιστές μιας καθυστερημένης χώρας να ξεπεράσουν τους οπορτουνιστές μιας σειράς προηγμένων χωρών.

Αν όλοι οι ήρωες της II Διεθνούς χρεοκόπησαν και εξευτελίστηκαν στο ζήτημα της σημασίας και του ρόλου των Σοβιέτ και της Σοβιετικής εξουσίας, αν ρεζιλεύτηκαν εξαιρετικά «περίλαμπρα» και μπερδεύτηκαν σ’ αυτό το ζήτημα οι ηγέτες των τριών πολύ σπουδαίων κομμάτων που βγήκαν σήμερα από την II Διεθνή, (δηλαδή του Γερμανικού Ανεξάρτητου Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, του Γαλλικού του Λονγκέ και του Αγγλικού Ανεξάρτητου Εργατικού Κόμματος), αν όλοι τους αποδείχτηκαν δούλοι των προλήψεων της μικροαστικής δημοκρατίας (στο πνεύμα εντελώς των μικροαστών του 1848, που αυτοονομάζονταν «σοσιαλδημοκράτες»), εμείς όλα αυτά τα είδαμε κιόλας στο παράδειγμα των μενσεβίκων. Η ιστορία έκανε τούτο το αστείο, ότι στη Ρωσία το 1905 γεννήθηκαν τα Σοβιέτ, ότι το Φλεβάρη με Οκτώβρη του 1917 τα νόθεψαν οι μενσεβίκοι που χρεοκόπησαν γιατί ήταν ανίκανοι να καταλάβουν το ρόλο και τη σημασία τους, και ότι τώρα σε όλον τον κόσμο γεννήθηκε η ιδέα της Σοβιετικής εξουσίας, που διαδίδεται με πρωτοφανή ταχύτητα μέσα στο προλεταριάτο όλων των χωρών, ενώ οι παλιοί ήρωες της II Διεθνούς χρεοκοπούν κι αυτοί παντού, επειδή είναι ανίκανοι να καταλάβουν το ρόλο και τη σημασία των Σοβιέτ, όπως και οι μενσεβίκοι μας. Η πείρα απέδειξε ότι σε ορισμένα πολύ ουσιαστικά προβλήματα της προλεταριακής επανάστασης όλες οι χώρες θα κάνουν αναπόφευχτα αυτό που έκανε η Ρωσία.

Τη νικηφόρα πάλη τους ενάντια στην κοινοβουλευτική (στην πραγματικότητα) αστική δημοκρατία και ενάντια στους μενσεβίκους, οι μπολσεβίκοι την άρχισαν πολύ προσεχτικά και την προετοίμασαν κατά τρόπο κάθε άλλο παρά απλά, αντίθετα από τις γνώμες που τώρα συναντιούνται συχνά στην Ευρώπη και στην Αμερική. Στην αρχή της περιόδου που αναφέρουμε, δεν καλούσαμε τις μάζες να ανατρέψουν την κυβέρνηση, αλλά εξηγούσαμε πως είναι αδύνατο να ανατραπεί χωρίς προκαταρκτικές αλλαγές στη σύνθεση και στον προσανατολισμό των Σοβιέτ. Δεν κηρύσσαμε την αποχή από το αστικό κοινοβούλιο, από τη Συνταχτική Συνέλευση, αλλά λέγαμε,  από τη συνδιάσκεψη του Απρίλη (1917) του Κόμματός μας, λέγαμε επίσημα εξ ονόματος του Κόμματος, ότι μια αστική δημοκρατία με Συνταχτική είναι καλύτερη από μια αστική δημοκρατία χωρίς Συνταχτική και  η «εργατοαγροτική», η σοβιετική δημοκρατία είναι καλύτερη από κάθε αστικοδημοκρατική, κοινοβουλευτική δημοκρατία. Χωρίς μια τέτοια προσεχτική, επισταμένη, καλομελετημένη και μακρόχρονη προετοιμασία δεν θα μπορούσαμε να πετύχουμε τη νίκη τον Οκτώβρη του 1917, ούτε να διατηρήσουμε αυτή τη νίκη.