«Ένας δεν είμαι μα χιλιάδες…» ― Αφιέρωμα στο εργατικό – επαναστατικό τραγούδι του μεσοπολέμου (1918-1935)

Το μεγαλύτερο μέρος αυτών των τραγουδιών, αν και στον καιρό τους ήταν πολύ αγαπητά ειδικά στους νέους της ΟΚΝΕ, στις μέρες μας είναι άγνωστα.
Ήρθαν για πρώτη φορά στην επιφάνεια, μετά από περίπου 95 χρόνια, στις 21 του Νοέμβρη 2015, στο πλαίσιο της Ημερίδας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ με θέμα: «Η εμφάνιση της εργατικής τάξης, ο ρόλος της στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες στον 20ο αιώνα και η στρατηγική του ΚΚΕ».

Τα περισσότερα προέρχονται από συλλογές των κομματικών εκδοτικών οργανισμών του μεσοπολέμου, που φυλάσσονται στο ιστορικό αρχείο του Κόμματος: του Εκδοτικού Τμήματος του ΣΕΚΕ (Κόκκινα Τραγούδια, 1921), του Σοσιαλιστικού Βιβλιοπωλείου (Επαναστατικά Τραγούδια, 1928) και του Ριζοσπάστη (Κόκκινο Ημερολόγιο, 1935).

Οι εκδόσεις αυτές μαρτυρούν ότι το ΚΚΕ από τα πρώτα κιόλας χρόνια μετά την ίδρυσή του, στο φως της νικηφόρας Οκτωβριανής Επανάστασης, αγκαλιάζει και ενθαρρύνει την τέχνη που συμβάλει στην εργατική - επαναστατική πάλη ως απαραίτητο κι αναπόσπαστο όπλο στη δράση του.

Τα ονόματα των συνθετών και των ποιητών μερικών τραγουδιών δυστυχώς δεν μπόρεσαν να βρεθούν. Στο τραγούδι «Κόκκινοι αθλητές» γνωρίζουμε ότι οι στίχοι είναι του Γιάννη Ρίτσου, που υπογράφει με το ψευδώνυμό του εκείνα τα χρόνια Γ. Σοστίρ και η μουσική του συνθέτη Αχιλλέα Χαλκιόπουλου, μέλος του ΚΚΕ από την εποχή του ΣΕΚΕ. Αυτοί οι δυο μαζί με τον Μενέλαο Λουντέμη, είχαν δημιουργήσει εκείνα τα χρόνια πολιτιστική ομάδα σε μια εργατική λέσχη του Πειραιά.

Ανάμεσα στ’ άλλα, παρουσιάζονται και άγνωστοι στίχοι της Διεθνούς, καθώς και του τραγουδιού «Ανεμοι, θύελλες» (Βαρσαβιάνκα). Το τραγούδι «Ο Οδηγητής» -σε στίχους Κώστα Βάρναλη- είναι το μόνο που μουσικά δεν ανήκει στην περίοδο του μεσοπολέμου, αφού μελοποιήθηκε το 1981 από τον Χρήστο Λεοντή.

Τα θέματα των τραγουδιών αντλούνται από τα συνταρακτικά γεγονότα της νέας ιστορικής περιόδου μετά την είσοδο του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό στάδιο, όπως ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος, η Οχτωβριανή Επανάσταση, το «ξύπνημα» των προλετάριων και οι αγώνες τους, η ίδρυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς, η δολοφονία των Καρλ Λίμπκνεχτ και Ρόζας Λούξεμπουργκ κ.ά. και εκφράζουν την πάλη της ανερχόμενης εργατικής τάξης για να διαχωριστεί από την αστική διεκδικώντας την εξουσία της.

Τα τραγούδια

1. Ύμνος στη Ρωσία!

Μετάφραση Α.Δ από το ρωσικό, Κόκκινα Τραγούδια

Ρωσσία, χαίρε, δοξασμένη,

Ελπίδα του Βορηά!

Τώρα περήφανη, ορθωμένη

Σκορπάς τη Λευτεριά.

Ένα τραγούδι ας αντηχήσει

Σε κάθε ακρογιαλιά

Κι όλο τον κόσμο ας πλημμυρίσει

Που σκύβει στη σκλαβιά.

Ρωσσία, χαίρε, δοξασμένη

Ελπίδα του Βορηά!

Παντού περήφανη ορθωμένη

Σκόρπα τη Λευτεριά!

2. Ο Οδηγητής

Κώστας Βάρναλης, Χρήστος Λεοντής

Δεν είμαι εγώ σπορά της Τύχης

ο πλαστουργός της νιας ζωής

Εγώ είμαι τέκνο της ανάγκης

κι ώριμο τέκνο της Οργής.

Δεν κατεβαίνω από τα νέφη

γιατί δε μ’ έστειλε κανείς

Πατέρας, τάχα παρηγόρια

για σένα, σκλάβε, που πονείς.

Εγώ του καραβιού γοργόνα

στ’ ορθόπλωρο καράβι μπρος.

Απάνω μου σπάνε φορτούνες

κι άγριος ενάντια μου καιρός.

Ένας δεν είμαι, μα χιλιάδες!

Όχι μονάχα οι ζωντανοί

κι οι πεθαμένοι μ’ ακλουθάνε

σε μια αράδα σκοτεινή.

Δε δίνω λέξες παρηγοριά

δίνω μαχαίρι σ' ολουνούς

καθώς το μπήγω μες το χώμα

γίνεται φως, γίνεται νους.

Κ’ ένα στηλώνει κι ανασταίνει

το ’να βασίλειο της Δουλειάς

Ειρήνη! Ειρήνη! το βασίλειο

της Πανανθρώπινης Φιλιάς.

3. Βαρσαβιάνκα

Ανώνυμου, Επαναστατικά Τραγούδια

Άνεμοι θύελλες γύρω μας πνέουν,

τέκνα του σκότους εμάς κυνηγούν,

σ' ύστερες μάχες μπλεκόμαστε τώρα

και άγνωστες τύχες εμάς καρτερούν.

Όμως ψηλά τη σημαία κρατώντας

πάντα περήφανοι, πάντα μπροστά

πέφτοντας κάπου μα πάντα νικώντας

σώζουμε έθνη και δούλους λαούς

Λιώνουν, πεινούν οι εργάτες μπροστά μας

ως πότε, αδέρφια, αυτές οι σκηνές

ήρωες νέοι μη σας τρομάζουν

δίκες, κρεμάλες και άλλες ποινές.

Μίσος κι εκδίκηση σε κάθε κλέφτη

σε κάθε τύρρανο της εργατιάς,

θάνατος σ' όλους τους πλουτοκράτες

ήρθε η ώρα της λευτεριάς.

Στη μάχη στην πάλη στο δίκαιο αγώνα

κείνοι που πέσαν θα δοξαστούν

και οι απόγονοι στις συγκεντρώσεις

τα ονόματά τους θα διαλαλούν.

4. Το τραγούδι στη δουλειά

Ανώνυμου, Κόκκινα τραγούδια

Ό,τι γύρω μας κοιτάμε

απ’ τα χρόνια τα παλιά

στη δουλειά μας τα χρωστάμε

Ζήτω, ζήτω η εργατιά!

Σκλάβοι της δουλειάς σηκώστε

Το κεφάλι σας ψηλά

και τη δύναμή σας νοιώστε

Ζήτω, ζήτω η εργατιά.

Ζήτω η Κόκκινη σημαία

που στον άνεμο πετά

Έφτασε η μεγάλη μέρα

Ζήτω, ζήτω η εργατιά.

5. Πρωτομαγιά

Ανώνυμου, Κόκκινα τραγούδια

Πρωτομαγιά! Νέα Ζωή!

Όπως η Φύση όλη γιορτάζει

έτσι κι η Ιδέα η τρανή,

όλο τον κόσμον αγκαλιάζει.

Πιο ψηλά από τους αστούς

πάνω από σύνορα και νόμους

περνώντας τους ωκεανούς

φωτίζει ο ήλιος τους δύο κόσμους.

Μια καρδιά κι ένας πόθος κοινός

και μια ελπίδα μέσα κλειέται.

Εις την κραυγή που ξεφωνιέται:

Εμπρός,

Εμπρός,

Εμπρός,

Να η Διεθνής γεννιέται!

Όπου κι αν ζούμε εδώ στη γη

παντού ζωή δυστυχισμένη

παντού σκλαβιά και φυλακή

και μαύρη φτώχια μας προσμένει.

Απ' άκρη σ' άκρη μια φωνή

ας ακουστεί να δώσει ελπίδα:

Είν' οι εργάτες αδερφοί

κι 'έχουν το δίκιο τους πατρίδα.

Μια καρδιά κι ένας πόθος κοινός

και μια ελπίδα μέσα κλειέται.

Εις την κραυγή που ξεφωνιέται:

Εμπρός,

Εμπρός,

Εμπρός,

Να η Διεθνής γεννιέται!

6. Το τραγούδι της αλληλεγγύη

Μπέρτολτ Μπρεχτ - Χανς Άισλερ

Τώρα ήρθ' η ώρα για μάχη

και για ζωή

γροθιά μου η γροθιά σου δίπλα

φίλε στάσου η πείνα είναι ντροπή

Όταν σφίξουμε τα χέρια

οι λαοί αυτής της Γης

θα γενεί παράδεισός μας

κι αφεντάδες της εμείς

Τώρα ήρθ' η ώρα

για μάχη και για ζωή

γροθιά μου η γροθιά σου δίπλα

φίλε στάσου η πείνα είναι ντροπή

Έχουν ρίξει τη διχόνοια

και μας τρών' οι δυνατοί

δούλος τους εσύ να μένεις

κι αφεντάδες να ’ναι αυτοί

Τώρα ήρθ' η ώρα

για μάχη και για ζωή

γροθιά μου η γροθιά σου δίπλα

φίλε στάσου η πείνα είναι ντροπή

Δούλοι και προσκυνημένοι

βάρη άχρηστα της Γης

μαύρη μοίρα τους προσμένει

σαν θα ενωθούμε εμείς

Τώρα ήρθ' η ώρα

για μάχη και για ζωή

γροθιά μου η γροθιά σου δίπλα

φίλε στάσου η πείνα είναι ντροπή

Προλετάριε προχώρα

με τη γνώση πας μπροστά

μονιασμένη κι ενωμένη

θα νικήσει η εργατιά

Βιάσου ήρθε η σειρά σου,

έμπα και συ στη γραμμή,

για να γίνεις ο αφέντης

στη δική σου την πατρίδα,

στη δική σου τη ζωή.

7. Το τραγούδι του Τέλμαν

Ούγκο Χούμπερτ, Φρ. Στσαμπώ, Κόκκινο ημερολόγιο

Στα σίδερα μέσα,

στ’ ανήλιο κελί του

ο Τέλμαν γενναίο τραγούδι

γροικά

και νιώθει ο παλιός μαχητής το

κορμί του πιο νειό.

Πιο γερό να λάμπει ξανά.

Του Τέλμαν του Τέλμαν

τα λόγια η γροθιά του

δούλεψαν γερά τ' ατσάλι στο

Κόμμα, αλύγιστος στέκει

όπως τότες ακόμα

κι είναι μυριάδες μαχητές κοντά

του.

Στις φάμπρικες μέσα

γι αυτόν όρκο παίρνει

η Γερμανική ζωντανή εργατιά

το ξέρει ο φασίστας κι

ολότρομος γέρνει μπροστά

στην καυτή του Τέλμαν ματιά.

Χωριά πολιτείες,

καράβια και κάστρα

σα θύελλα αχούν βοερά τ' όνομα του

και το διαλαλούνε οι σταθμοί

τ' ασυρμάτου

σ' όλη τη γης παν' από νέφη κι άστρα.

Οι αγάπες της Τάξης

το μίσος γεννούνε.

Αντίς "καλημέρα" σφιγμένη γροθιά

κι οι μάζες σε χίλιες λαλιές απαιτούνε:

"Στον Τέλμαν, στον Τέλμαν

τη λευτεριά!"

Ε! δήμιοι εσείς, οι εργάτες κι αγρότες

φυλάν τ' αρχηγού το τίμιο κεφάλι

το Δημητρώφ όπως σώσανε τότες,

έτσι τον Τέλμαν θα γλιτώσουν πάλι.

8. Κόκκινοι αθλητές

Γ. Σοστίρ (ψευδώνυμο του Γ. Ρίτσου), Αχιλλέας Χαλκιόπουλος, Κόκκινο Ημερολόγιο

Είμαστε οι κόκκινοι αθλητές

γνήσια της εργατιάς παιδιά.

Με τις κορμοστασιές στητές

και φλογισμένη την καρδιά,

σφίγγουμε τις γροθιές μας.

Η φτώχεια, η αναδουλειά

δε μας λυγίζουν τα κορμιά.

Μέσα στα ταξικά σχολειά

σφίγγουμε τον καημό θηλειά

για τους τυραγνιστές μας.

Ρίχνουμε μπάλα την οργή

και με του δίκιου την κλωτσιά

τη σφεντονίζουμε γοργή

ίσια στ' αφέντη την κοιλιά,

που κρύβει την ημέρα.

Τα μπράτσα μας τα στιβαρά

γκρεμίζουνε τη συμφορά

και πάμε για τη Λευτεριά

κρατώντας πάντοτε γερά

την Κόκκινη Παντιέρα.

9. Η Διεθνής

Ευγένιος Πωτιέ. Απόδοση στα ελληνικά Πέτρος Πικρός, Κόκκινα Τραγούδια

Εμπρός της γης οι κολασμένοι

Της πείνας σκλάβοι εμπρός εμπρός!

Το δίκιο απ   τον κρατήρα βγαίνει

Σαν βροντή σαν κεραυνός

Φτάνουν πια της σκλαβιάς τα χρόνια,

Όλοι εμείς οι ταπεινοί της γης,

Που ζούσαμε στην καταφρόνια

Θα γίνουμε το παν εμείς.

Θεοί, αρχόντοι, βασιλιάδες

με πλάνα λόγια μας γελούν

της γής οι δούλοι κι οι ραγιάδες

μοναχοί τους θα σωθούν

Για να λείψουν πια τα δεσμά μας

για να πάψει πια η κλεψιά

να ιδούνε πρέπει τη γροθιά μας

και της ψυχής μας τη φωτιά.

Εμπρός! Μονάχη μας ελπίδα

είναι η σφιγμένη μας γροθιά.

Κάτω οι πόλεμοι κι η πατρίδα,

Ζήτω, ζήτω η λευτεριά!

Κι αν θελήσουν να δοκιμάσουν

της ψυχής μας τους κεραυνούς,

να ιδούνε τότε θα προφτάσουν

πως είναι οι σφαίρες μας γι’ αυτούς.

Στον Αγώνα Ενωμένοι

κι ας μη λείψει κανείς

Ω! Νάτη, μας προσμένει

στον κόσμο η Διεθνής.

Τα εννιά αυτά τραγούδια κυκλοφόρησαν σε cd (σι-ντι) τον Οκτώβρη του 2016, τις μέρες του 42^ου Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή», στην Αθήνα.

Οι συντελεστές

Κιθάρες, ενορχήστρωση, διεύθυνση ορχήστρας, διεύθυνση παραγωγής και ψηφιακός προγραμματισμός: Μανόλης Ανδρουλιδάκης

Φαγκότο - φυσαρμόνικα: Δημήτρης Κουφαλάκος

Φλάουτο: Στέφανος Χατζηαναγνώστου

Κλαρινέτο: Βασίλης Παρασκευόπουλος

Τρομπέτα: Γιώργος Καλτσούνης

Κρουστά: Μαρίνος Τρανουδάκης

Μαντολίνο: Στάθης Σαββίδης

Στο τραγούδι «Ο Οδηγητής» συμμετέχει ο συνθέτης του Χρήστος Λεοντής και στο «Το τραγούδι στη δουλειά» η Ρίτα Αντωνοπούλου.

Χορωδιακές επεξεργασίες: Μανόλης Ανδρουλιδάκης - Νεκτάριος Σαμαρτζής

Διδασκαλία χορωδίας: Γιώργος και Νεκτάριος Σαμαρτζής

Χορωδία

Soprani: Μιρέιγ Ιβάνοβα, Ροδάνθη Κασκαφέτου, Φωτεινή Χατζιδάκη

Alti: Φωτεινή Αθανασάκη, Ζωή Απειρανθίτου, Αμέρισσα Φτούλη

Tenori: Κώστας Θεοχάρης, Γιώργος Σαμαρτζής, Νεκτάριος Σαμαρτζής

Bassi: Χρήστος Δαλιάνης, Αλέξανδρος Λούτας, Παύλος Μαρόπουλος, Ανδρέας Μεταξάς, Νίκος Συρόπουλος

Ηχολήπτες: Νίκος Ασημάκης, Σοφία Δηλαβέρη, Γεράσιμος Γκόγκας, Σπύρος Μακρής

Μίξη - editing: Νίκος Ασημάκης - Μανόλης Ανδρουλιδάκης

Ευχαριστίες:

Στον Χρήστο Λεοντή για την αρωγή του στην πρώτη παρουσίαση των έργων στον Περισσό, τον ερμηνευτή Πάνο Μπούσαλη, τη μουσικό Ανθή Γουρουντή για τη διδασκαλία της χορωδίας, το πειραϊκό φωνητικό σύνολο «LIBRO CORO» καθώς και τους μουσικούς που συμμετείχαν στην πρώτη αυτή εκτέλεση.

Το cd συνοδεύεται από δεκαεξασέλιδο βιβλιαράκι. Εξώφυλλο: Α. ΚΑΛΕΜΗ ΕΡΓΑΤΕΣ" (Δημοσιευμένο στο περιοδικό "ΝΕΟΙ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ".)