Ροκ ― μουσική και «τρόπος ζωής»

Ο «βασιλιάς» του ροκ εν ρολ

Στο κοινωνικό σύστημα της εκμετάλλευσης που γεννηθήκαμε και πορευόμαστε συνηθίσαμε να βλέπουμε κατά καιρούς να ξεπετάγονται διάφορα είδωλα, στον αθλητισμό, στην τέχνη, στην πολιτική, ακόμα και στα γράμματα.
Πολλοί είναι αυτοί που τα πιστεύουν και τ’ ακολουθούν, ανάγοντάς τα σε σύμβολα λατρείας. Και ενώ θα περίμενε κανείς μετά από τόσα βήματα που έκανε ο άνθρωπος προς την κατάκτηση της γνώσης, να υπερνικάει την ανάγκη του για πίστη σε θεούς και «θεότητες», ακριβώς το ίδιο αυτό σύστημα ανακαλύπτει συνεχώς τρόπους και κάνει τα πάντα για να κρατάει τον άνθρωπο δεμένο με τις ανασφάλειες, τις αδυναμίες και τους φόβους του, για να μην ξυπνήσει και αμφισβητήσει ποτέ τον προορισμό που του έχουν εξασφαλίσει οι επιτήδειοι εκμεταλλευτές του ιδρώτα του και της ίδιας της ζωής του: να παραμένει ευάλωτος στην οικονομική και άλλων μορφών εκμετάλλευση.

Η επιτυχία του συστήματος είναι μεγαλύτερη όταν σε καιρούς κρίσης, όπως η σημερινή, καταφέρνει και αποσυμπιέζει ελεγχόμενα (τα είδωλα είναι μέρος της «βαλβίδας» αποσυμπίεσης) την πίεση της λαϊκής δυσαρέσκειας και οργής, χωρίς κόστος για την τάξη των εκμεταλλευτών. Ο χτυπημένος από την κρίση, ο εξαθλιωμένος ή δυνάμει εξαθλιωμένος, απογοητευμένος και απελπισμένος, ακόμα και ο κάτοχος μόρφωσης είναι επιρρεπής να πιστέψει το παραμύθι, σε οποιαδήποτε μορφή και αν του σερβίρεται, παρά να αγωνιστεί για να ισχυροποιήσει τη θέση του απέναντι στους εκμεταλλευτές του. Πάνω σε αυτή την αδυναμία του πατάει το σύστημα και θολώνοντας τη σκέψη του, ευνουχίζει τη συνείδησή του και στο τέλος πατάει κυριολεκτικά και συνθλίβει και τον ίδιο· κάνοντάς τον, κάποιες φορές,  να νομίζει ότι εξεγείρεται ή ότι επαναστατεί κιόλας, ξεθυμαίνοντας την οργή του, όμως «άσφαιρα», διότι στην ουσία έχει γίνει, με τη συναίνεσή του,  ακίνδυνος, ασήμαντη απειλή για την κυρίαρχη τάξη και το σύστημα της εκμετάλλευσης.

(- Σάκηηηηηηη!!!)

Ο άνθρωπος δεν ―πρέπει να― έχει ανάγκη από είδωλα αλλά από πρότυπα, που θα του εμπνεύσουν αξίες και θα του μεταλαμπαδεύσουν ιδανικά και τη διάθεση να υπερασπίζεται το δικαίωμά του  να ζήσει σε μια κοινωνία όπου οι βασικές ανάγκες του θα είναι εξασφαλισμένες πριν ακόμα γεννηθεί. Για τις άλλες, τις πιο εσωτερικές του, θα του δίνει το σύστημα όλες εκείνες τις δυνατότητες και τις διεξόδους για να τις καλύψει, μέσα από την καλλιέργεια του νου και της ψυχής, και το δυνάμωμα των δεσμών του με τα άλλα μέλη της κοινωνίας. Έχει σημασία το πώς πορευόμαστε, τελικά, αν αποδεχόμαστε τα είδωλα και ό,τι άλλο μας προσφέρει αυτό το σύστημα, ή χαράζουμε τις αντιστάσεις του ο καθένας πάνω σ’ έναν άλλο, όχι μοναχικό άλλα κοινό  δρόμο· αυτόν της πάλης για την ανατροπή του συστήματος της εκμετάλλευσης και το χτίσιμο μιας άλλης κοινωνίας με τον άνθρωπο στο κέντρο της, παντού και πάντα, χωρίς είδωλα και, κυρίως, χωρίς την ανάγκη για είδωλα, τη σοσιαλιστική-κομμουνιστική κοινωνία.

Με αφορμή τη γέννηση σαν σήμερα του «βασιλιά» του ροκ εν ρολ Έλβις Πρίσλεϊ, ενός ειδώλου παγκόσμιας εμβέλειας, του περασμένου αιώνα, που η λάμψη του όμως δεν έσβησε ακόμα, σκεφτήκαμε ότι θα ήταν χρήσιμο να μεταφέρουμε στο διαδίκτυο ένα σχετικό με την εισαγωγή μας άρθρο. Δημοσιεύτηκε στο Ριζοσπάστη (7/10/1982) και φέρει για υπογραφή τα αρχικά Γ.Μ. Αυτό που ξεχωρίζουμε στο άρθρο και θεωρούμε ότι το κάνει σημαντικό είναι η ανάδειξη του διαχωρισμού του ροκ ως είδος  μουσικής από το «φαινόμενο ροκ», τον «ροκ  τρόπο ζωής»· έναν τρόπο ζωής που το σύστημα δημιούργησε και φόρτωσε σαν ανάγκη σε εκατομμύρια νέους κυρίως σε ηλικία, για τους λόγους που περιγράψαμε και στην εισαγωγή μας. Αυτή τη διαφορά αρκετοί από τους καθοδηγητές μας την ίδια ακριβώς  εποχή στην ΚΝΕ δεν ήταν σε θέση να την κατανοήσουν και δεν δυσκολεύονταν να μοιράζουν «αφορισμούς» στα νεαρά κνιτάκια που ακούγαμε κομμάτια της ροκ μουσικής (πάντως όχι Έλβις) σχεδόν με το ίδιο πάθος που θέλαμε ν’ αλλάξουμε τον κόσμο. Το που «βόσκουν» σήμερα, ιδεολογικοπολιτικά, όλοι αυτοί, είναι βέβαια μια άλλη ιστορία…

Ροκ ― μουσική και «τρόπος ζωής»

Ποιες είναι οι πραγματικές διαστάσεις του φαινομένου ροκ; Δε θα επιχειρήσουμε την συστηματική του ανάλυση ― κάτι τέτοιο απαιτεί και χώρο πολλαπλάσιο από τον καθορισμένο και έρευνα και στοιχεία που θα κάλυπταν εξαντλητικά το θέμα. Θα προσπαθήσουμε απλά να επισημάνουμε σκιαγραφικά μερικές πλευρές του φαινομένου.

Και καταρχήν γιατί «φαινόμενο ροκ» και όχι ειδικά μουσική ροκ. Το ροκ «φαινόμενο» είναι γενικότερο, πλατύτερο από τη μουσική ροκ. Συνιστά μια συγκεκριμένη συμπεριφορά ― και όχι γενικά τρόπο ζωής ― ακόμα και μόδα στο ντύσιμο (εξάλλου ο όρος «ροκάς-άδες» που συχνά ακούγεται ανάμεσα στους νέους, καλύπτει περισσότερα πράγματα και δεν αναφέρεται μόνο στην αγάπη για τη συγκεκριμένη μουσική). Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο και τα κριτήρια αξιολόγησης  και τοποθέτησης απέναντι στο ροκ σαν μουσική και στο ροκ σαν «φαινόμενο» δεν είναι τα ίδια, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Σήμερα προβάλλεται, με τρόπο μάλιστα επιτήδειο και παραπλανητικό, η άποψη ότι «το ροκ δεν είναι απλά ένα είδος μουσική, αλλά κυρίως ένας τρόπος ζωής». Ακόμα περισσότερο ότι είναι «μια κοινωνική διαμαρτυρία». μια προσπάθεια «ελευθέρωσης» από καθιερωμένα σχήματα, όχι μόνο καλλιτεχνικά, αλλά ηθικά, αξιών, κανόνων κλπ. Επομένως, λένε οι υποστηρικτές της άποψης, κάθε αρνητική ακόμη και επιφυλακτική στάση απέναντι στο ροκ δεν αποτελεί μόνο έκφραση οπισθοδρόμησης και κονφορμισμού, αλλά είναι αντιδραστική και στη μουσική πρόοδο και στον «αγώνα» για κοινωνική απελευθέρωση. Ας δούμε αναλυτικότερα το ζήτημα.

Αναφέρθηκε παραπάνω ότι το φαινόμενο ροκ συνιστά μια συγκεκριμένη συμπεριφορά. Μπορεί να ταυτιστεί η συμπεριφορά που συνοδεύει ένα συγκεκριμένο είδος μιας συγκεκριμένης τέχνης με την έννοια «τρόπος ζωής»; Η τελευταία έχει πλατύτερο περιεχόμενο από την πρώτη. Ο τρόπος ζωής είναι φαινόμενο συνθετότερο, με πολλές διαστάσεις και εκδηλώσεις· η συγκεκριμένη συμπεριφορά έχει χαρακτήρα ειδικό, μερικό. Η ταύτισή τους σημαίνει ότι περιορίζεται ο τρόπος ζωής σε μια μεμονωμένη εκδήλωσή του. Μπορεί αυτή η συμπεριφορά των «φανατικών» του ροκ να θεωρηθεί γενικά σαν ο «τρόπος του ζην» τους; Αν ναι, τότε η άρχουσα τάξη πέτυχε ένα μέρος από τον επιδιωκόμενο στόχο της: να καλλιεργήσει, σε ένα μέρος της νεολαίας ιδίως, τη «φιλοσοφία» του απομονωτισμού, του εγκλωβισμού σ’ ένα σχήμα συμπεριφοράς με σαφείς τάσεις για επιτήδευση και αρνητικότητα. Μ’ αυτόν τον τρόπο δεν θα κινδυνεύει από ουσιαστικές αμφισβητήσεις και προσπάθειες ανατροπής του καθεστώτος της. Λύση ιδανική για τη διατήρησή της. Και αυτός ο «τρόπος ζωής» που προτείνεται και πλασάρεται τι είναι; Η «φυγή» σε «κόσμους παραδεισένιους» με τα ναρκωτικά και η κατάληξη στην αθλιότητα, στο χάσιμο της αξιοπρέπειας, στο ζωώδες.

Ο "βασιλιάς" στη Γερμανία

Η εκμετάλλευση της τάσης του νέου να εκφράσει την ορμή που ξεχειλίζει από μέσα του και «η διοχέτευσή» της σε κανάλια που κάνουν αυτή την ορμή, που σ’ άλλη περίπτωση θα ήταν δημιουργική και ζωογόνα, παθητικότητα, «άρνηση για την άρνηση».

Το άλλο μέρος του επιδιωκόμενου στόχου της άρχουσας τάξης είναι να δημιουργήσει στη νεολαία την ψευδαίσθηση ότι η «προσήλωσή» της στο ροκ αποτελεί «κοινωνική διαμαρτυρία». Η τέχνη προβάλλεται σαν «ισοδύναμη’ με την κοινωνική πραγματικότητα και γίνεται προσπάθεια να περιοριστεί η τελευταία στην πρώτη. Η τέχνη είναι κομμάτι της κοινωνικής πραγματικότητας, δεν ταυτίζεται μ’ αυτήν, με την πολυμορφία και τη δυναμική της. Το να τις ταυτίσουμε σημαίνει ότι αφαιρούμε από την ίδια την κοινωνική πραγματικότητα αυτήν ακριβώς τη δυναμική πολυμορφία που τη χαρακτηρίζει. Σημαίνει ότι κλείνουμε τα μάτια μπροστά στην πραγματικότητα, αυτονομούμε ένα κομμάτι της και στην περίπτωση του ροκ ένα κομματάκι αυτού του κομματιού, το απολυτοποιούμε και ζούμε μόνο μέσα στα πολύ στενά του πλαίσια. Η τέχνη μπορεί ν’ αποτελέσει μια μορφή διαμαρτυρίας και κριτικής της συγκεκριμένης κοινωνικής πραγματικότητας, η ιστορία της το έχει αποδείξει. Αρκεί να της είναι συνειδητό ότι η περιοχή της κοινωνικής πραγματικότητας είναι πολύ ευρύτερη από τη δική της και το κυριότερο, για να μπορέσει να διαμαρτυρηθεί, να κρίνει, να προτείνει, θα πρέπει να γνωρίζει το αντικείμενο αυτής της διαμαρτυρίας, της κρίσης και των προτάσεών της. Να γνωρίζει την πραγματικότητα που είναι μέρος της.

Ο "βασιλιάς" με τον πρόεδρο

Το ροκ, όχι τα ροκοειδή «εξαμβλώματα, σα μουσικό είδος κατέχει μιας αξιόλογη θέση στη σύγχρονη μουσική. Αυτό κανείς δεν μπορεί να το παραβλέψει. Ούτε μπορεί να αρνηθεί τη δημιουργική χρησιμοποίηση στοιχείων του σε άλλα είδη μουσικής ― κάτι ανάλογο έγινε και με την τζαζ από συνθέτες σαν τον Στραβίνσκι, το Μιλώ, το Μαρτινού και τόσους άλλους, με θαυμάσια αποτελέσματα. Το «φαινόμενο» ροκ που κατασκευάζει «είδωλα», που περνάει έναν άθλιο τρόπο ζωής στη νεολαία, που χρησιμοποιείται σαν πρόφαση για κάποια «απελευθέρωση», η οποία στην πραγματικότητα οδηγεί στην πιο ανελέητη υποδούλωση, είναι στη βάση του αντιδραστικό. Είναι όπλο της άρχουσας τάξης, σε βάρος της νεολαίας. Όπλο εκμαυλισμού και αποπροσανατολισμού.

Ας θυμηθούμε το φαινόμενο Πρίσλεϊ . Όταν πρωτοεμφανίστηκε, φάνηκε να εκφράζει την αμερικανική νεολαία και την περίοδο του ψυχρού πολέμου και τις αμφισβητήσεις της. Όταν η νεολαία «δέθηκε» μαζί του, όταν έγινε μόδα το ντύσιμο και το χτένισμά του, τότε χρησιμοποιήθηκε από τον ιμπεριαλισμό. Παρουσιάστηκε σ’ εκείνες τις ανεκδιήγητες ταινίες σαν ο αντιπροσωπευτικός Αμερικάνος στρατιώτης από «ζάχαρη», που ξελογιάζει γαλλιδούλες, γερμανιδούλες κλπ και κάνει να φαίνεται «ανώδυνη» η αμερικάνικη στρατιωτική παρουσία στην Ευρώπη. Μήπως κάτι τέτοιο δεν επιχειρείται και σήμερα με το ροκ που προβάλλεται σαν «τρόπος ζωής» και μάλιστα με το μανδύα του «προοδευτισμού»;

Γ.Μ.

Κυριακή 8 Γενάρη 2017.