Δανάη Στρατηγοπούλου: Μνήμες για τον Πάμπλο Νερούδα

Ο Πάμπλο Νερούδα με τη Δανάη Στρατηγοπούλου,
στο σπίτι του ποιητή (1966)

Σαν σήμερα, στις 18 του Γενάρη 2009, έφυγε από τη ζωή η Δανάη Στρατηγοπούλου – Χαλκιαδάκη, μεγάλη γυναικεία φυσιογνωμία της τέχνης και του πολιτισμού, που στεκόταν πάντα δίπλα στους αγώνες για το δίκιο του λαού μας.

Μπορεί να γνώρισε την αποθέωση του κόσμου ως το «αηδόνι του έρωτα», χάρη στη βελούδινη φωνή της, αλλά «γεύτηκε» και τις πίκρες, και το κυνηγητό και τη φυλακή και την εξορία. Άνθρωπος προικισμένος με πολλά πνευματικά και ψυχικά χαρίσματα, η Δανάη Στρατηγοπούλου παρέμενε μέχρι το τέλος της, αγωνίστρια της ζωής, όπως άλλωστε ήταν πάντα. Ασυμβίβαστη ψυχή στα χρόνια της Αντίστασης, ακούραστο δημιουργικό πνεύμα στη μακρινή Χιλή - τόπο αυτοεξορίας της την περίοδο της χούντας.

Δανάη Στρατηγοπούλου

Σπουδαία τραγουδίστρια που έγινε μύθος μέσα από τις αξεπέραστες ερμηνείες της, αλλά και στιχουργός, συνθέτης, συγγραφέας και ποιήτρια, η Δανάη Στρατηγοπούλου - Χαλκιαδάκη, με τη μεταφραστική πένα της, «έφερε» στην Ελλάδα τα ποιητικά «Απαντα» ενός από τους μεγαλύτερους ποιητές του 20ού αιώνα, ποιητή όχι μόνον της Χιλής και της Λατινικής  Αμερικής, αλλά και των αδικημένων λαών του πλανήτη όλου, του Πάμπλο Νερούδα.

Για τον «Ομηρο του 20ού αιώνα»

Μνήμες για τον Πάμπλο Νερούντα από τη μεταφράστρια του έργου του, Δανάη Στρατηγοπούλου
(Άρθρο της Σοφίας Αδαμίδου, Ριζοσπάστης 21/9/2003)

«Είναι ο άνθρωπος που ταυτίστηκε με τον κόσμο της δουλιάς, τον πάντα αδικημένο σ' αυτόν τον πλανήτη. Και όχι με λόγια. Είναι ο ποιητής, που η ποίησή του δεν είναι καμωμένη από λόγια, αλλά από έργα. Ο στίχος του είναι έργο - ποίημα. Το βλέπεις, το πιάνεις στη χούφτα σου, το ακουμπάς στην καρδιά σου κι ακούγεται διπλό τικ - τακ...». Με αυτά τα λόγια εκφράζεται για τον «Ομηρο του 20ού αιώνα της αμερικανικής κοσμογονίας», η τραγουδίστρια, που έγινε μύθος μέσα από τις αξεπέραστες ερμηνείες της, αλλά και μέσα από την πολυσήμαντη δημιουργική προσφορά της στα Γράμματα, η Δανάη Στρατηγοπούλου - Χαλκιαδάκη, η οποία με τη μεταφραστική πένα της «έφερε» στην Ελλάδα τα ποιητικά «Απαντα» ενός από τους μεγαλύτερους ποιητές του 20ού αιώνα. Ποιητή όχι μόνον της Χιλής και της Λατινικής Αμερικής, αλλά και των αδικημένων λαών του πλανήτη όλου. Του Πάμπλο Νερούντα .

Η βράβευσή της με το παράσημο Orden Libertador Bernardo O' Higgins της Δημοκρατίας της Χιλής - που απονέμεται σε εξέχουσες προσωπικότητες των Γραμμάτων, Τεχνών και Πολιτικής - είναι το «ευχαριστώ» του χιλιάνικου λαού για την προσφορά στον πολιτισμό τους, για τη διάδοση του έργου του Νερούντα , αλλά και της Γαβριέλας Μιστράλ, της Χιλιανής ποιήτριας, που επίσης βραβεύτηκε με Νόμπελ.

Μνήμες από τον Πάμπλο Νερούντα , μοιράζεται μαζί μας η φίλη του και μεταφράστριά του στα ελληνικά, Δανάη Στρατηγοπούλου, η οποία τρέφει απεριόριστο θαυμασμό για τον Νερούντα και την τέχνη του.

Τον Ιούλη του 1965, η Δανάη φτάνει για πρώτη φορά στη Χιλή, όπου ζει η αδελφή της Μίρκα. «Ηταν μοιραίο για μένα να βρεθώ εκεί, άλλαξε η ζωή μου...», λέει αναπολώντας τη Χιλή του Αλιέντε και του Νερούντα , που πάντα ποθεί να ξαναδεί. Η γνωριμία της με τον Πάμπλο Νερούντα και το μοναδικό του πνεύμα ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στη ζωή της Δανάης. «Με τη συνεργασία μας με τον Νερούντα , που περιλάμβανε και ένα καταπληκτικό έργο που το θεωρώ άθλο, την επιτυχημένη δηλαδή έκδοση ενός δίσκου με τραγούδια βασισμένα σε ποίηση Νερούντα και σύνθεση δική μου, που τα τραγούδησα στα χιλιανά - και ήταν η πρώτη φορά που μελοποιούνταν ποίηση του Νερούντα - μου δόθηκε η ευκαιρία να τον γνωρίσω καλύτερα σαν άνθρωπο».

Η συνεργασία με τον κορυφαίο ποιητή έδωσε στη Δ. Στρατηγοπούλου την ευκαιρία, την έμπνευση να προχωρήσει στις μεταφράσεις του έργου του.

Στο διάστημα της πρώτης εξάμηνης παραμονής της στη Χιλή (περιμένοντας να γνωρίσει τον Νερούντα ), η Δανάη τελειοποίησε τις γνώσεις της στα ισπανικά και βοήθησε αποτελεσματικά τον σπουδαίο Χιλιανό ελληνιστή Μιγκέλ Καστίγιο Ντιντιέ να μεταφράσει στα Ισπανικά την «Οδύσσεια» του Νίκου Καζαντζάκη.

Στο ίδιο διάστημα πραγματοποιεί συναυλίες, μαγεύοντας Χιλιανούς, Αργεντινούς και Περουβιανούς με τη φωνή της, ενώ μετέχει σε επιστημονική ερευνητική αποστολή στη Γη του Πυρός και ασχολείται με τη Λαογραφία. Τρεις μήνες μετά την επιστροφή της στην Αθήνα, η χούντα των συνταγματαρχών γίνεται η αιτία να πάρει το δρόμο της αυτοεξορίας πλέον, στη Χιλή, όπου θα μείνει έξι χρόνια. Ζει στο ρυθμό της πνευματικής ζωής της Χιλής και διορίζεται τακτική καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Σαντιάγκο, όπου διδάσκει στα ισπανικά Ελληνική Λαογραφία και Δημοτική Ποίηση. Η Δανάη μεταφράζει το «Κάντο Χενεράλ» (11 τόμοι), που βραβεύεται σε διεθνή διαγωνισμό της Λιψίας, μπολιάζοντας τα κείμενά του με αποδόσεις που έχουν την προσωπική της σφραγίδα. Ακολουθεί ένας «ποταμός» λογοτεχνικών, ποιητικών, λαογραφικών έργων και άρθρων της, που προβάλλουν την Ελλάδα, όπως το «Cantos de los Griegos», που περιλαμβάνει μεταφρασμένα στα ισπανικά γνωστά δημοτικά μας τραγούδια. Γίνεται μέλος του «Κέντρου Βυζαντινών και Νεοελληνικών Μελετών», στο οποίο συμμετέχουν συνάδελφοί της καθηγητές, όπως οι Μιγκέλ Καστίγιο, Εκτορ Χερέρα κ.ά.

Η μεγάλη ποίηση του Νερούντα ακούμπησε στην καρδιά της. Η Δανάη αφουγκράστηκε την ομορφιά και το μεγαλείο της και την έφερε κοντά στον ελληνικό λαό μέσα από σπουδαίες μεταφράσεις. Η ελληνική ευαισθησία της έσμιξε «με τον αντρίκειο χιλιανό λόγο και γέννησε στα Γράμματά μας τον Ελληνα Νερούντα », όπως έγραφε ο Γιάννης Ρίτσος, αναφερόμενος στο μεταφραστικό της έργο.

Η Δανάη Στρατηγοπούλου, ζώντας στη Χιλή τις μέρες της ανάτασης του 1970, τότε που εκλέχτηκε Πρόεδρος ο Αλιέντε, αναπολεί: «Η συγκίνησή μου δεν περιγράφεται, όταν σε λίγο χρόνο από την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Πρόεδρος Σαλβαντόρ Αλιέντε απευθύνει προσκλητήριο πρόσταγμα στα πέρατα του κόσμου. "Ελάτε να δείτε τι έχουμε καταφέρει στη Χιλή". Προσωπικότητες από όλον τον κόσμο συρρέουν στην πρωτεύουσα Σαντιάγο... Στη μεγάλη εκδήλωση που ακολούθησε αυτό το προσκλητήριο, στο Δημοτικό Θέατρο της Χιλής, μπροστά σε προσωπικότητες διεθνούς κύρους και μυριάδες κόσμου, ήμουνα η επίσημη διερμηνέας στα ισπανικά».

Το πραξικόπημα της στρατιωτικής χούντας του Πινοσέτ, ο βίαιος θάνατος του Αλιέντε και λίγο μετά του Νερούντα οδηγούν τη Δανάη και πάλι στην Ελλάδα, μετά από εξάχρονη απουσία. Ομως, η Χιλή, ο λαός της, η ποίησή της πάντοτε τη συνοδεύουν. Εξάλλου, όπως λέει, «η Χιλή έγινε η δεύτερη πατρίδα μου. Και, βέβαια, ο Πάμπλο Νερούντα έγινε ο αγαπημένος μου φίλος. Ως την ώρα που κι εκεί τα τανκς ισοπέδωσαν τη Χιλή και τον Νερούντα ».