Γιάννης Τσαρούχης: «Τι να πω για έναν μαραγκό…τι να πω για μια ασήμαντη γυναίκα που πλένει τα πιάτα της…μου έμαθε ποιες είναι οι συνθήκες της ζωής»

«Η σύλληψη τριών κομμουνιστών», 1944

Κορυφαία μορφή της ελληνικής Τέχνης στον 20o αιώνα, ο ζωγράφος και σκηνογράφος Γιάννης Τσαρούχης γεννήθηκε σαν σήμερα, στις 13 του Γενάρη 1910.
«Ο Γιάννης Τσαρούχης θεωρείται από πολλούς ο γνωστότερος Ελληνας ζωγράφος του 20ού αιώνα. Σίγουρα ήταν μία από τις πιο αξιομνημόνευτες, πολύπλευρες και ισχυρές προσωπικότητες της ελληνικής τέχνης, ανοιχτός στη γνώση. Μοντέρνος και παραδοσιακός, καλλιτέχνης και διανοούμενος, πολυμαθής γνώστης των αρχών που διέπουν την ιστορία, την κοινωνία, τον άνθρωπο και τον πολιτισμό.

Γλυκύς και είρων, λιτός και αισθησιακός, συντηρητικός και επαναστάτης, αποτέλεσε ένα από τα πλέον δημιουργικά μέλη της γενιάς του '30. Το διπλό νήμα, του κοσμοπολιτισμού και της παράδοσης, διαπερνά και χαρακτηρίζει ολόκληρο το έργο του, που διαμορφώνεται από μία εκλεκτική σύνθεση στοιχείων ελληνικών και ευρωπαϊκών, παραδοσιακών και μοντέρνων, υφασμένων γύρω από μιαν αντρική, κυρίως, λαϊκή ανθρωπότητα, η οποία διασχίζει το ζωγραφικό χώρο και τον ιστορικό χρόνο μέσα από διάφορους τρόπους αναπαράστασης.» (Σ. Α., Ριζοσπάστης 9/12/2012). Ο Γ. Τσαρούχης έφυγε από τη ζωή στις 20 του Ιούλη 1989.

Εννιά πίνακες του Γιάννη Τσαρούχη, που βρίσκονται στο Ίδρυμα που φέρει το όνομά του, παρουσιασμένοι-σχολιασμένοι λακωνικά από τον ίδιο (από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος).

1) Αυτοπροσωπογραφία, 1926

Νερομπογιά και μολύβι σε χαρτί, 24 x 19 εκ.

"Δεν ξέρω να ζωγραφίζω ακόμη ένα πρόσωπο σωστά. Αρκούμαι να εκφράζω το αίσθημα του. Αργότερα θα μου μάθει πολλά για την προσωπογραφία η αρχαία τέχνη και ιδίως η ελληνιστική."

2) Ο Σκεπτόμενος, 1936

Xρωστικές σκόνες με ζωική κόλλα σε χαρτί, 139,2 x 87,4 εκ.

"Το έργο αυτό αντιπροσωπεύει το καταστάλαγμα της ζωγραφικής στο οποίο θέλουν να φθάσουν οι ζωγράφοι αποφεύγοντας την προοπτική. Ο τίτλος «Στοχαστής» ή «Σκεπτόμενος», που δόθηκε κάπως ειρωνικά στο ταπεινό αυτό έργο μου, έχει ένα αντίθετο αίσθημα απ' τον «Σκεπτόμενο» του Ροντέν, που ανήκει σ' έναν άλλο κόσμο. Όσο προχωρούσα στην τεχνοτροπία αυτή έβλεπα το δίκιο και το άδικο των συμφωνούντων καί αντιφρονούντων. Αργά κατάλαβα ότι είναι δυσκολότατο να συνενώσει κανείς τις δυο τεχνοτροπίες, τη σχεδιαστική που λαμβάνει υπόψη το κιάρο σκούρο και την, ας πούμε, ανατολίτικη αντίληψη που περιέχει την ποιότητα των χρωματικών επιπέδων. Το έργο αυτό έγινε από αντίδραση προς τις ακαδημαϊκές μελέτες μου και την παράδοση."

3) Ναύτης καθιστός και γυμνό ξαπλωμένο, Aθήνα, 1948

Λάδι σε κόντρα πλακέ, 31,5 x 36 εκ.

"Το έργο αυτό ξεκρεμάστηκε την τελευταία μέρα της έκθεσης με την επέμβαση της αστυνομίας ως προσβλητικό κατά του ελληνικού στρατού. Αν δεν το ξεκρεμούσαμε, θα ερχόταν η ΕΣΑ ή η ΕΝΑ για να τα κάνει όλα σμπαράλια στο Ζάππειο όπου εξετίθετο. Σημειώστε ότι στην ίδια έκθεση υπήρχε ένα μυθολογικό έργο του Κ. Ξενάκη, που παρίστανε ένα σάτυρο εν στύσει και που δεν ενόχλητε καθόλου την αστυνομία."

" ―Ποιοι άνθρωποι ή καλλιτεχνικά κύματα έχουν επηρεάσει τη δουλειά σας περισσότερο;

«Εκτός από τα επίσημα πρόσωπα, όπως είναι οι μεγάλοι ζωγράφοι, πάρα πολλοί άνθρωποι που δεν γνωρίζει κανείς το όνομά τους με έχουν επηρεάσει πάρα πολύ με αυτά που λένε, με αυτά που κάνουν, με αυτό που είναι. (…) τι να πω για έναν μαραγκό του οποίου η σεμνότης με έκανε να καταλάβω πολλά πράγματα για τη δουλειά. Τι να πω για μια ασήμαντη γυναίκα που πλένει τα πιάτα της και συγυρίζει την κουζίνα της που μου έμαθε, μου έδωσε φιλοσοφικά διδάγματα ­ ποιες είναι οι συνθήκες της ζωής. Μαθαίνω κάθε ημέρα από οποιονδήποτε άνθρωπο και οι μεγάλοι άνθρωποι είναι επίσης μεγάλοι γιατί με πολλή απλότητα σαν τους απλούς ανθρώπους εξετέλεσαν τον προορισμό τους. Οι μεγάλες βεντέτες ­ οι μεγάλες φίρμες ­ με απωθούν, γιατί νομίζουν ότι η τέχνη είναι μια παράσταση θεατρική και όσο φασαρία κάνεις τόσο πιο επιτυχία θα έχεις. Επηρεάζομαι πάντα από τους ανθρώπους που κάνουν κάτι ουσιαστικό ­ μικρό ή μεγάλο ­ γιατί πρέπει τη ζωή να τη ζει κανείς ουσιαστικά και όχι με επίδειξη μόνο. Νομίζω ότι απάντησα στην ερώτησή σας»."

(Από συνέντευξη του Γιάννη Τσαρούχη στο Βήμα, 18/7/1999)

4) Ο Ευγένιος Σπαθάρης ως άγγελος στην αποθέωση του Αθανασίου Διάκου, 1948

Λάδι σε μουσαμά, 31,0 x 19,5 εκ.

"Το έργο αυτό είναι ολόσωμο πορτραίτο του Ευγένιου στο ρόλο του αγγέλου πού στεφανώνει με ελιά την τέφρα του Αθανασίου Διάκου, κρατώντας την ελληνική σημαία. Στο κεφάλι έχει μία κορδέλα ροζ ως διάδημα. Μετά το τέλος της παράστασης του καραγκιόζη «Αθανάσιος Διάκος» του Σωτήρη Σπαθάρη, ο Ευγένιος υποδυόμενος τον άγγελο, στεφάνωνε τον ήρωα, ντεκουπαρισμένο σε τσίγκο, λέγοντας ένα ποίημα. Η φλόγα απεδίδετο με βεγγαλικά ροζ και ο Σωτήρης έπαιζε το ρόλο του πασά. Ανάλογη με την αμφίεση του Ευγένιου ως αγγέλου φορούσε κατά τις Απόκριες και ένας τύπος πού λεγόταν Διαμαντής. Φαίνεται οτι αυτός απάγγελνε στίχους που είχαν σχέση με τον έρωτα."

5) Ο ύπνος κάτω από τη συκιά και φουγάρο, 1965

Gouache σε χαρτί, 24,5 x 32,3 εκ.

"Το 1965 πηγαίνοντας στο Παρίσι για την πρεμιέρα των «Ορνίθων», επισκέφθηκα τις Βερσαλίες και ζωγράφισα ένα αυγό από το οποίο θα γεννιόνταν, ούτως ειπείν, ένα σωρό φανταστικά τοπία. Με είχαν επηρεάσει τα σύννεφα που είδα στα ταβάνια των Βερσαλιών."

6) Ναύτης με ροζ πρόσωπο, 1938

Xρωστικές σκόνες με ζωική κόλλα σε χαρτί, 69,5 x 48 εκ.

"Ένας φίλος μου, ο απόστρατος σήμερα δικαστής Γ.Κ., για να με βοηθήσει, ποζάρει το 1938 μ' ένα θαλασσί πουκάμισο. Χρειάζεται ακόμα μια καλή πόζα για να τελειώσει το έργο. Δεν έρχεται όμως την μέρα που είχαμε ορίσει. Τηλεφωνώ στη μητέρα του κι αυτή μου απαντά: «Είναι πολλές μέρες τώρα που είναι ναύτης. Ίσως αύριο να είναι εξόδου». Πράγματι την επόμενη έρχεται βιαστικός ντυμένος ναυτικά. Τον σχεδιάζω δυο φορές καθισμένο σε μια πολυθρόνα καπιτονέ και τον παρακαλώ να έρθει ακόμα δυό-τρεις φορές για να κάνω μερικά μικρά έργα με τα ναυτικά. Αποτέλεσμα αυτών των συναντήσεων είναι τα έργα «Ναύτης στην πολυθρόνα με ροζ πρόσωπο» και «Ναύτης στην πολυθρόνα με κιτρινωπό πρόσωπο». Έτσι ο ναύτης μπήκε μες στα θέματα μου."

«Το ζωγραφικό έργο του Τσαρούχη υπάκουσε στο μέτρο, στη γνώση, στη λογική, στο κάλλος της μορφής. Εκεί εδράζεται η μεγάλη του ιστορική και ιδεολογική αξία, καθώς με αυτά εναντιώθηκε στον αιώνα του, όπου στο πεδίο της ζωγραφικής καταλύθηκε κάθε μέτρο, κάθε γνώση, κάθε λογική και μορφή. Ομως, στο ζωγραφικό έργο του ενυπάρχει επίσης η "απεριόριστη αγάπη", το άμετρο, το άλογο, το δέος της έκστασης, και από αυτήν πηγάζει η μοναδικότητα της λαϊκότητάς του, νοώντας εδώ ό,τι πιο ευγενικό διασώζει αυτή η έννοια. Αυτή είναι η υπέρτατη αξία του - η αξία της τέχνης, που αγγίζει το υψηλό, καθώς μας επιτρέπει να συλλάβουμε, να διαισθανθούμε το ασύλληπτο.»

 Ευγένιος Μαθιόπουλος (ιστορικός της Τέχνης) 

7) Νέος γυμνός με πικροδάφνες και επίδεσμο στο χέρι, 1940

Λάδι σε πανί, 171,5 x 65,5 εκ.

"Είναι μια σπουδή γυμνού εκ του φυσικού για να δω το μοντέλο έξω από θεωρίες. Είναι το πρώτο έργο που έκανα επηρεασμένος από το αντίγραφο της «Μέδουσας».

Η «Κεφαλή της Μέδουσας» με βοηθεί να κάνω το πρέπον. Η μίμηση των τόνων με ακρίβεια οδηγεί στην ζωγραφική που επικράτησε από τον 5ο και 4ο π.Χ. αιώνα και δώθε."

8) Αξιωματικός του Ναυτικού σε ροζ φόντο, Αθήνα, 1959

Λάδι σε πανί, 44,5 x 34,5 εκ.

"Το πρώτο έργο που έκανα με γυαλιά."

9) Ναύτης ξυπόλητος στον καναπέ, Aθήνα, 1962

Λάδι σε πανί, 41 x 50,5 εκ.

"Μία απ' τις πολλές σπουδές εκ του φυσικού, το 1962, όταν ξανάρχισα τη ζωγραφική μετά από αρκετό χρονικό διάστημα που ασχολήθηκα με το θέατρο και την όπερα."

" ―Αν ήταν δυνατόν να ξαναζήσετε την καλλιτεχνική καριέρα σας τι διαφορετικό θα κάνατε;

«Πολλά πράγματα θα έκανα που δεν τα ήξερα όταν... Θα έψαχνα να βρω έναν καλό τεχνίτη να μου μάθει καλά την τεχνική της ζωγραφικής και να μην πάω στη σχολή όπου οι καθηγητές προσπαθούν να γεμίσουν τον διορισμό τους με άχυρα. Και βέβαια θα πήγαινα σε ένα χωράφι να μάθω πιο σοβαρά την καλλιέργεια της γης για να έχω ένα δεύτερο επάγγελμα να μου δίνει ανεξαρτησία. Αυτό που έκανα ως τα 60 μου χρόνια θα το έκανα στα έξι χρόνια μου, διότι πιστεύω ότι όλοι οι άνθρωποι θα πρέπει να μάθουν να παρασκευάζουν την τροφή τους, όχι μόνο ως μάγειροι αλλά ως γεωργοί. Είναι φοβερό να κάνεις δύο επαγγέλματα το ένα πιο σκληρό από το άλλο για να ζήσεις. Εγώ για να μπορέσω να ζήσω δούλευα στο θέατρο. Περιττό να πω ότι αυτό που έκανα στο θέατρο δεν ήταν αυτό που πίστευα ότι είναι θέατρο και που με ενθουσίαζε, αλλά ήταν μια ρουτίνα σαν να δούλευα στο εργοστάσιο. Σήμερα που είμαι σχετικά ελεύθερος προσπαθώ να κάνω παραστάσεις όπως τις ονειρεύτηκα».

(Από συνέντευξη του Γιάννη Τσαρούχη στο Βήμα, 18/7/1999)