ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΧΑΪΔΑΡΙΟΥ

"Μπλοκ 15" (Δεκαετία του ΄50)

Βγαίνει ο Σεπτέμβρης και μια αναφορά την οφείλουμε. Συμπληρώθηκαν 70 χρόνια από τη λειτουργία του. Ένα από τα πιο σκληρά στρατόπεδα που λειτούργησαν την περίοδο της Κατοχής.

Το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου ιδρύθηκε το Σεπτέμβρη του 1943 και ήταν ένα από τα πιο σκληρά στρατόπεδα - από τα 36 συνολικά - που λειτουργούσαν στην Ελλάδα. Πάνω από τους 3.000 έφτασε ο αριθμός των κρατουμένων, που ανανεωνόταν συνεχώς. Ανδρες, γυναίκες, ακόμη και παιδιά με τις μανάδες τους, πέρασαν μέρες, μήνες και χρόνια, σε κείνο το κολαστήρι.

Το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου ήταν έρημο μέχρι τις αρχές Σεπτέμβρη του 1943, όταν έφτασαν από τη Λάρισα οι πρώτοι κρατούμενοι. Εκείνοι την περίοδο, η ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση, είχε φουντώσει για τα καλά. Μεταξύ αυτών ήταν οι 243 κομμουνιστές Ακροναυπλιώτες, από την εποχή του Μεταξά, και 20 Αναφιώτες. Επίσης, υπήρχαν και 327 ήρωες του Αλβανικού Μετώπου, αλλά και όσοι είχαν κατά καιρούς συλληφθεί στα μπλόκα. Στις 3 Σεπτέμβρη, οι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου και άρχισε η λειτουργία ενός ακόμη κολαστηρίου.

Από τον Οκτώβρη του 1943 και εξής στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου οδηγούνταν ολοένα και περισσότεροι κρατούμενοι, συλληφθέντες είτε σε μπλόκα, είτε από την Γκεστάπο. Οι τελευταίοι αρχικά οδηγούνταν στο αρχηγείο των «Ες-Ες» στην Αθήνα, το διαβόητο κτίριο της οδού Μέρλιν, προκειμένου να ανακριθούν και να βασανιστούν. Στη Μέρλιν, συντάσσονταν τα φυλακιστήρια για το Χαϊδάρι, καθώς και οι καταστάσεις των εκτελέσεων.

«Ρεπορτάζ» για το Στρατόπεδο και τι συνέβαινε εκεί μας έδωσε ο Θέμος Κορνάρος στο ομώνυμο έργο του «Στρατόπεδο Χαϊδαρίου», το οποίο δυστυχώς δεν κυκλοφορεί. Παραθέτω ένα απόσπασμα όπως δημοσιεύτηκε στο «ριζοσπάστη» στη στήλη «Διήγημα» τον Ιούλη του 2010.

ΘΕΜΟΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ: Στρατόπεδο Χαϊδαριού

"Την πρώτη μέρα που κατάφερα να σταθώ στα πόδια μου, πήρα μέρος αμέσως στη ζωή της πολιτείας μας. Από το πρωινό προσκλητήριο κιόλας.

Πρωταντικρύζω το τοπίο. Ενα πέταλο, κλειστό από τα δυτικά και το βοριά. Γδυμνά βουνά υψώνονται απότο­μα. Κάπου - κάπου ξεχωρίζεις μια λιανοστρατούλα να σε προσκαλεί, ποιος ξέρει σε ποιες ειρηνικές στάνες. Στην ανατολή και το νοτιά, η Αττική, τα Φάληρα και τα μαβιά νησάκια του Σαρωνικού.

Τίποτα δε σου κάνει την εντύπωση πως εδώ μέσα υ­πάρχει τόση αγωνία. Ξεχνιέσαι μπρος στην ημερότητα του τοπίου. Η Αθήνα απλώνεται απέραντη μπρος στα μά­τια σου, κι' είναι σα να στράφηκε ξεπίτηδες, ολόσωμη, προς το μέρος του Χαϊδαριού, για να μπορεί ο κατάδικος, να ξεχωρίζει κάθε γειτονιά και δρόμο. Πολλοί σου δείχνουνε το σπίτι τους. Τα παραθύρια τους! Κι όμως ποτέ δε βρεθήκανε πιο μακριά απ' την Αθήνα μας...

- Να περπατάς, όσο πιο γρήγορα μπορείς, μόλις βγεις από το θάλαμο.

Αυτό ήτανε το πρώτο μάθημα για τη συμπεριφορά μου στο Χαϊδάρι. Το θυμήθηκα πηγαίνοντας να πάρω τη θέση μου στη γραμμή, για το πρωινό προσκλητήριο. Ε­νας άλλος, βαριά τραυματισμένος, δεν το πρόσεξε. Μα κι αν το θυμότανε, πάλι δε θα μπορούσε να βιαστεί περισ­σότερο. Ο Κόβατς τρέχει με το βούρδουλα κατά πάνω του. Ο μπαρμπ' Αποστόλης βρέθηκε κοντά. Μπαίνει, με τρό­πο, ανάμεσα στον ανυποψίαστο τραυματία και τον έξαλλον Ες - Ες. Καμώνεται πως ξεχάστηκε και κυττάζει αφαιρεμένος κι' ακίνητος προς το δρόμο. Για να χτυπήσει αυ­τόν, και να μην κακοπάθει ο άρρωστος.

Ο Ναπολέων - ο θρυλικός προστάτης των καταδί­κων, ένας από τους 260 - καταλαβαίνει τι γίνεται. Τρέ­χει να γλυτώσει το γέρον άνθρωπο. Η μανία του Κόβατς ξέσπασε απάνω του, επειδή τον σταμάτησε από το έργο του για να τον ρωτήσει, τάχα, ποιος ξέρει τι...

Ρίχνω μια ματιά στην περιοχή του Στρατοπέδου. Γύ­ρω - γύρω τοίχος, δυο μέτρα ύψος. Κάθε διακόσα μέτρα σκοπιά, με Ιταλούς απάνω και πολυβόλα στραμμένα προς την αυλή. Στρατώνες καινούριοι, άνετοι, τρίπατοι. Παραθύρια μεγάλα, πολλά, προς όλες τις μεριές. Αυλή ευρύχωρη. Κάθε χτίριο έχει το νούμερό του. Αριστερά μου βλέ­πω το «τρία». Μπροστά το «τέσσερα» και το «εικοσιένα». Λίγο πιο μπρος, το «20», φρεσκοασβεστωμένο, με διακοσμητικό κήπο μπροστά. Είναι το Διοικητήριο. Στο βάθος κλείνει τον κύκλο η οικοδομή «15», που ξεχωρίζει με τα μικροσκοπικά σιδερόφραχτα παραθυράκια και το μουχλια­σμένο εξωτερικό. Ξεπροβαίρνει από το βάθος το χτίριο αυτό, σαν φοβέρα. Είναι η απομόνωση. Ο τόπος των βα­σανιστηρίων. Μνήμα! Και σαν δαίμονας - φρουρός της κόλασης αυτής - στέκει, στην πόρτα που χάσκει, ένας κοντοστρούμπουλος άνθρωπος, με μελανά ξεπλυμένα μά­τια.

Ο κατάδικος ποτέ δε μεταχειρίζεται τη λέξη «απομόνωση». Αυτή δε λέει τίποτα. Οταν θα πει «15», όλοι ενδιαφέρονται να μάθουνε τι συμβαίνει. Γιατί είπε «15»; τι γυρεύει στη μέση το «15»; Αξεχώριστος από την κατάσταση που εκφράζει το νούμερο αυτό, είναι ο Αντρέας. Ετσι τον λένε τον αρχιβασανιστή της απομόνωσης.

Τρία νούμερα δε θα σβήσουνε ποτέ από τη μνήμη των ανθρώπων που πέρασαν από τούτο τον τόπο: Το «15», το νούμερο του μπλοκ που έμενε, και το «21».

Στο «21» στεγάζονται όλες οι ειδικές υπηρεσίες, τα συνεργεία, όπως τα συνηθίσαμε. Από το κουρείο ως τo ρολογάδικο. Από το σιδερά ως το ράφτη. Ολα τα επαγγέλματα, όλες οι τέχνες, όλες οι πιο απίθανες ειδικότητες για την εξυπηρέτηση της φρουράς των Ες - Ες. Ακόμη εκεί εργάζεται κι' ένα έξυπνος ρωμιός, που λέει για τον Ομηρο πως στα 1821 κιντύνεψε πολλές φορές στις μά­χες της Στερεάς! Αυτός, λοιπόν, έχει δουλειά να συγγράψει την Ιστορία της Ακρόπολης για το Διοικητή. Εχει, σα να λέμε, αναλάβει υπεύθυνα την αρχαιολογική μόρφω­ση του αρχηγού των Ες - Ες στο Χαϊδάρι. Τον έχει φαί­νεται, σε μεγάλη εχτίμηση ο Διοικητής - χωρίς ν' αποκλείεται ο βούρδουλας - γιατί τον επισκέπτεται συχνά. Ητανε, λέει, οδηγός αρχαιοτήτων. Καθηγητής! βιάζεται να προσθέσει, για να μην τύχει και ξεπέσει στα μάτια μας σαν σκέτος οδηγός.

Για ν' αποφύγει ο κακομοίρης τις αγγαρείες και το πάρε - δόσε με το βούρδουλα των Ες - Ες, αποφάσισε να γίνει συγγραφέας.

Μα του «21» μπλοκ η αξία δεν είναι στο πως στε­γάζει τις τέχνες, τα επαγγέλματα, και τα... γράμματα, αλ­λά για κάποιον άλλο λόγο. Μπροστά - μπροστά, έχει ένα μακρόστενο διαμέρισμα, που, όταν η πόρτα του είν' ανοι­χτή, σου κάνει την εντύπωση πλούσιου παλιατζίδικου. Βλέ­πεις κρεμασμένα στη σειρά, παλτά, βαλίτσες, ομπρέλες, καμπαρτίνες, δίχτυα με κρεμμύδια, τσάντες μαθητικές, τσάντες μ' εργατικά σύνεργα, ό,τι μπορεί να βάλει ο νους σου. Και σ' ένα ιδιαίτερο χώρισμα κρέμονται χιλιάδες μικρά σακουλάκια με ονόματα πάνω.

Είναι το σπίτι των αναμνήσεων και των ελπίδων. Πο­τέ σπίτι δεν αγαπήθηκε τόσο πολύ.

Οι κατάδικοι, μόλις έρθουνε, πριν να διαμοιραστού­νε στα διάφορα μπλοκ κι' επικοινωνήσουνε με τους προ­ηγούμενους, περνούν από έρευνα. Στο Στρατόπεδο θα μπούνε μόνο με τα ρούχα που φορούνε. Ο,τι κρατούνε στα χέρια τους, ό,τι υπάρχει στις τσέπες, ως και τα μαύρα τους γυαλιά, τις βέρες και τα ρολόγια τους, πρέπει να τα παραδώσουν.

Συμβαίνει να πιάστηκαν άνθρωποι την ώρα που ψώ­νιζαν στην αγορά, με το δίχτυ γεμάτο κρεμμύδια ή μαθητές με τα βιβλία και το κουλούρι στο χέρι. Κι' αυτά πα­ραδίνονται. Θα τα παραλάβεις όταν θα φύγεις.

Κάθε που θα φωνάξουν ονόματα για διάφορες δου­λειές, ή για οποιαδήποτε αφορμή, κανένας δεν ξέρει πού πηγαίνουν. Av όμως τους πάνε στο «21», μπροστά στο παλιατζίδικο, θα πει απόλυση. Παραλαβή των πραγμάτων τους αυτό θα πει. Στη χειρότερη περίπτωση θα είναι α­ποστολή για τη Γερμανία ή μετάθεση σ' άλλες φυλακές. Μα ποτέ θάνατος.

Οξω απ' το κύριο χτιριακό συγκρότημα, προς τ' ανατολικά, υψώνεται μια άλλη όμοια στρατώνα. Χωρίζεται από μας με συρματοπλέγματα. Εκεί απαγορεύεται να πλη­σιάσουμε. Το πολύ 600-700 μέτρα μας χωρίζουν. Ξεχωρίζομε τις σιλουέτες των κατάδικων γυναικών, μα είναι α­δύνατο να γνωρίσουμε πρόσωπα. Μόνο από το ντύσιμο, το χρωματισμό του ρούχου ή την πορπατησιά, μπορείς να ξεδιακρίνεις τη γυναίκα ή τη Μάνα σου. Ξεχωρίζεις επίσης πως υπάρχουνε παιδιά μωρά που βυζαίνουν ακόμα, ή πιο μεγάλα, ως έξη χρονώ. Oι μεγαλύτερες ηλικίες μπαίνουνε στην κατηγορία των αντρών και μένουν κοντά μας, εκτεθειμένες στους ίδιους κινδύνους, στις ίδιες στερήσεις, στους ίδιους κατατρεγμούς. Σέ μιαν Ομαδική εχτέλεση, δε λογαριάζεται ηλικία. Ψυχές μετριούνται. Κι' επειδή έχου­νε κι' αυτά μια ψυχούλα, μπαίνουνε σαν και τους μεγά­λους στην κλήρωση, στο τυχερό παιγνίδι του Χάρου.

Από την πρώτη μέρα της παραμονής σου στο Στρατόπεδο, μαθαίνεις πως οι κατάδικοι χωρίζονται σε μερικές κατηγορίες. Υπάρχουνε οι απομονωμένοι στα κελιά. Και κείνοι που μένουνε πολλοί μαζί στον ίδιο θάλαμο. Ολοι, αυτοί στην απομόνωση του «15», που θα μιλήσουμε γι' αυ­τήν αλλού.

Υπάρχει και μια μισοαπομόνωση, στο 4 μπλοκ. Ε­κεί μέσα μένουν κάπου 200 κρατούμενοι. Επειτα το «ελεύθερο» Στρατόπεδο με τις πολλές χιλιάδες.

Μισοαπομόνωση θα πει μικρότερη αυλή, όχι αγγα­ρείες, και καθόλου επικοινωνία με τους πολλούς.

Ο μεγάλος αριθμός, για τις εκτελέσεις, πέφτει πάν­τα στο «ελεύθερο» στρατόπεδο.

Εδώ πρέπει να ξεκαθαριστεί, πως βρίσκονται άνθρω­ποι σε αυστηρότατη απομόνωση χωρίς καμμιά κατηγορία, καμμιάν υπόθεση. Και στο «ελεύθερο» Στρατόπεδο άλλοι, που τους βρήκανε ολάκερες αποθήκες πυρομαχικά. Η σύγχυση αυτή είναι μελετημένη. Για να μην μπορούμε να συλλάβουμε το πνεύμα της δουλειάς των Ες - Ες.

Μ' αυτόν τον τρόπο θέλουνε να δημιουργήσουνε μυ­στήρια, σκοτεινά αινίγματα, ψυχολογικά τεχνάσματα, για να κρατούνε σε διαρκή ανησυχία την ψυχή του κατάδι­κου. Κι' αυτό τους ενδιαφέρει πάρα πολύ.

Το Χαϊδάρι δεν είναι ένα οποιοδήποτε Στρατόπεδο που μαζεύουνε τις ρεζέρβες τους οι Γερμανοί, για να έ­χουνε πρόχειρα τα κεφάλια που θα χρειαστούνε για τ' αν­τίποινα. Ο κόσμος αυτό πιστεύει. Αλλα η ίδρυση του Χαϊδαριού έχει ένα πιο σοβαρό σκοπό (...).

Η υποταγή της Ελληνικής ψυχής, η δουλοποίηση του Λαού μας, το σβήσιμο της προσωπικότητας του Ελ­ληνα. Αυτό είναι το σχέδιο που απαιτούσε την ίδρυση του Χαϊδαριού (...).

Το Χαϊδάρι ιδρύθηκε περισσότερο για τους έξω και λιγότερο για τους ίδιους τους κρατούμενους.

Ως εδώ τα πράματα πήγαιναν καλά για τον εχθρό. Από το Χαϊδάρι δεν μπορούσες να επηρεάσεις τα γεγο­νότα και τη μοίρα σου. Καμμιά ελπίδα. Επηρέαζες όμως με τα μαρτύριά σου, με το θάνατό σου, με το σκοτεινό μυστήριο, τη φαντασία του κόσμου.

Η λειτουργία της Σχολής, ο εσωτερικός κανονισμός όπως θα λέγαμε, ήταν η πείρα του Μεσαίωνα εφαρμοσμένη στον ύψιστο βαθμό της υπερβολής.

Τα ανακριτικά γραφεία της Μέρλιν - η έδρα των Ες - Ες - ήταν η πραγματική είσοδο του Χαϊδαριού, θα νόμιζε κανένας πως τα βασανιστήρια κι' οι κατατρεγμοί στην οδό Μέρλιν γίνονταν κυρίως για να σ' αποσπά­σουν μυστικά. Οχι πάντα. Τις περισσότερες φορές ήτανε προπαρασκευή για τον κύριο, τον πλατύτερο σκοπό της Σχολής: Την τρομοκράτηση και υποδούλωση της Λαϊκής ψυχής.

Στο Χαϊδάρι σε περίμενε μια καινούρια τρομοκρα­τία. Μια συνεχής ψυχολογική επίθεση, μελετημένη σ' όλες τις λεπτομέρειες. Είχε σκοπό να σου παραλύσει κάθε δύ­ναμη, κάθε αντοχή. Να σου σβήσει τη θέληση, να μην αφήσει απείραχτη καμμιά ψυχική λειτουργία. Οχι, βέβαια, για να σε σκοτώσουν έπειτα! Κάθε άλλο. Ησουνα πολύ­τιμος πια. Μικρόβιο έτοιμο για να μεταφέρεις στον κό­σμο τη φριχτή σου αρρώστια. Σε απολούσανε!...

Αλλά εδώ ακριβώς ξέσπασε μια λυσσασμένη αντεπί­θεση εναντίο του εχθρού. Την επιχείρηση τη διεύθυνε τα επιτελείο του Στρατοπέδου. Οι 260 του θαλάμου «1», μ' επί κεφαλής το Ναπολέοντα. Σκοπός της μάχης: Ποιος θα κερδίσει την ψυχή του κατάδικου. Την ψυχή του Λαού.

Σύνθημα του επιτελείου μας: Αμείωτη θέληση, ακέ­ραιη την προσωπικότητα, ατσάλωμα της αντοχής του κατάδικου!

Κάθε μέτρο της Διοίκησης εναντίο μας χτυπούσε σ' ένα ισχυρότατο αντίμετρο. Κάθε σκοτεινή ενέργεια, κάθε ύπουλη κι' υπονομευτική δράση της, εκφυλιζότανε κι' αχρηστεύονταν από μιαν επιστημονική, σοφή, τέλεια ορ­γανωμένη αντίδραση.

Χρειαζόταν μια τέτοια εξήγηση, αρχή - αρχή, για να μην ξαφνιαστούμε βλέποντας την ψυχή του κατάδικου φρούριο και τον κατάδικο να μένει με ακέραιες τις αγω­νιστικές του ικανότητες.

Κατόρθωμα πρωτοφανέρωτο στην Ιστορία των φυλα­κών, των στρατοπέδων και των καταχτημένων Χωρών.

Αυτή την ατμόσφαιρα μυρίζεσαι μπαίνοντας στο Χαϊδάρι. Οι αγωνιστικές σου ιδιότητες θεριεύουνε. Kάθε στιγμή είσαι έτοιμος. Αισθάνεσαι πως παίρνεις μέρος στη μεγαλύτερη μάχη της ιστορίας του κόσμου. Της ιστορίας της ζωής, γιατί εδώ θ' αντιμετωπίσεις και το θάνατο, όχι σα δούλος του, αλλά σαν περιφρονητής αντίπαλός του."

Από το προφίλ του ΗΡΑΚΛΗ ΚΑΚΑΒΑΝΗ στο facebook