«Τη φτώχεια τη δημιουργούνε αυτοί που δε θέλουν το λαό ξύπνιο…» - Ευγένιος Σπαθάρης, ο μεγάλος δάσκαλος του Θεάτρου Σκιών

Ευγένιος Σπαθάρης (1924-2009)

Μεγάλος καραγκιοζοπαίχτης, λαϊκός ζωγράφος και σκηνογράφος ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο «δάσκαλος», όπως τον αποκαλούσαν, του ελληνικού θεάτρου σκιών, είχε τεράστια προσφορά στην πολιτιστική ταυτότητα του τόπου μας. Γνήσια «φωνή» της λαϊκής μας παράδοσης, διακρίθηκε για το ανήσυχο και δυναμικό του πνεύμα του. Βαθιά ανθρώπινος και απλός, υπηρέτησε με πάθος τους τομείς που ασχολήθηκε.
Μεγάλη του αγάπη, το θέατρο σκιών, το οποίο ανανέωσε και προσάρμοσε, τεχνικά, μορφικά και θεματικά, στη σύγχρονη εποχή. Το όνομά του συνυφασμένο με τον Καραγκιόζη. Αδιάρρηκτα δεμένο με τον ήρωα που έζησε μαζί μας τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής, τον καιρό της απελευθέρωσης, το ταξίδι στο φεγγάρι, τον πόλεμο στον Περσικό... Αυτόν που μας συντρόφεψε στις πίκρες και τις χαρές μας, που μας έκανε να γελάσουμε και να δακρύσουμε με τα κατορθώματα και την ανθρωπιά του.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης γεννήθηκε, το 1924 στην Αθήνα. Από μικρό παιδάκι διδάχθηκε την τέχνη του Θεάτρου Σκιών από τον κορυφαίο Καραγκιοζοπαίκτη εκείνης της εποχής - τον πατέρα του Σωτήρη Σπαθάρη και έγινε βοηθός του στις παραστάσεις του. Δικές του παραστάσεις άρχισε να δίνει, σε διάφορες συνοικίες της Αθήνας, στα χρόνια της Κατοχής.

Μετά την κατοχή και μετά το θάνατο του πατέρα του, καλλιέργησε τα μέγιστα την τέχνη του. Ακολούθησε μια λαμπρή πορεία με παραστάσεις σε όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό σε διεθνή φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών (ΗΠΑ, Καναδά, Κούβα, Βρυξέλλες, Παρίσι, Ρώμη, Λονδίνο, Μόναχο, Γενεύη, Στουτγάρδη κ.ά.). Σημαντική ήταν η συνεισφορά του στην καταγραφή της τέχνης του Καραγκιόζη, με ηχογραφήσεις παραστάσεων (από το 1962) και καταγραφή σημειώσεων και τετραδίων του πατέρα του. Πραγματοποίησε, επίσης, πολλές, σπουδαίες και πολύ διδακτικές για τα παιδιά εκπομπές με κλασικά έργα του ελληνικού Θεάτρου Σκιών, στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση, ενώ κυκλοφόρησε περίπου 15 καραγκιόζικα έργα σε δίσκους.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης φιλοτέχνησε, επίσης, έργα ζωγραφικής, στο πλαίσιο της τέχνης του Καραγκιόζη, στα οποία απεικόνισε ιστορικά θέματα, ήρωες της Επανάστασης του '21 κ.ά. Το εικαστικό του έργο παρουσιάστηκε σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Δίδαξε ηθοποιούς, σε θεατρικές παραστάσεις πώς να υποδυθούν τον Καραγκιόζη και άλλα πρόσωπα του Θεάτρου Σκιών (λ.χ. στο «Μεγάλο μας τσίρκο» και στο ΚΘΒΕ, και φιλοτέχνησε καραγκιόζικα σκηνικά για θεατρικές και χορευτικές παραστάσεις (ΚΘΒΕ, «Ελληνικό Χορόδραμα», «Θέατρο Χατζώκου» στη Θεσσαλονίκη, θέατρο «Συντεχνίας» κ.ά.) με τις παραστάσεις «Το ταξίδι», «Το καταραμένο φίδι», «Ο δικτάτορας», «Ο Αλέκος με τα κυδώνια» κ.ά. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 άνοιξε τις πόρτες του, στο Μαρούσι, το «Σπαθάρειο» Μουσείο, όπου εκτίθεται η συλλογή του (σκηνικά παραστάσεων, ζωγραφικά έργα που σχετίζονται με το Θέατρο Σκιών και φιγούρες - του πατέρα του, δικές του και άλλων ομοτέχνων του).

Ο ίδιος θα πει για τον Καραγκιόζη: «(...) ο Καραγκιόζης αντιπροσωπεύει τον απλό λαό και τα προβλήματά του. Κι ο λαός μας έχει πολύ βασανιστεί, ματώσει και καταπιεστεί. Και δεν ξέρουμε πόσους ακόμα αγώνες θα χρειαστεί να κάνει για να σταθεί ελεύθερος στα πόδια του. Κι ο Καραγκιόζης πάει κόντρα σε κάθε καταπίεση, στη μιζέρια και τη φτώχεια (...) Είναι φτωχός (σ.σ. ο Καραγκιόζης). Αλλά η φτώχεια δεν είναι κουσούρι. Κι αν πούμε την αιτία της φτώχειας θα πάμε αλλού (...) Τη φτώχεια τη δημιουργούνε αυτοί που δε θέλουν το λαό ξύπνιο, που τον θέλουν απομονωμένο και αποβλακωμένο (...)».

«Πολλές φορές ενοχοποιούν τον Καραγκιόζη ότι είναι κλέφτης επειδή έχει μεγάλο χέρι. Ομως κανένας φτωχός δεν είναι κλέφτης. Το χέρι είναι μακρύ για να δίνει καμιά καρπαζιά ή για να αντιμετωπίζει αυτόν που τον καταδιώκει (...)».

Τα παραπάνω είναι δύο αποσπάσματα από αντίστοιχες συνεντεύξεις του Ευγένιου Σπαθάρη στο «Ρ». Το πρώτο δημοσιεύθηκε στις 12/1/1992 με αφορμή μία από τις πολλές επιθέσεις που δέχθηκε ο Καραγκιόζης από την αστική διανόηση. Το δεύτερο δημοσιεύθηκε στις 16/5/1993 με αφορμή το «Σπαθάρειο Μουσείο» στο Μαρούσι. Και τα δύο είναι χαρακτηριστικά της σκέψης αυτού του σπουδαίου δημιουργού που «έφυγε» από κοντά μας, έχοντας ωστόσο αφήσει ανεξίτηλη τη «σφραγίδα» του σε ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια του νεότερου ελληνικού λαϊκού πολιτισμού: Του Θεάτρου Σκιών και, πιο συγκεκριμένα, του Καραγκιόζη. Το «βρωμερό υποκείμενο» για τους αστούς, τον «ποτέ δούλος!» για το λαό και τον εξέχοντα δημιουργό του. 

(Από δημοσιεύματα του Ριζοσπάστη)