Α.Τάσσος, Χάραξε τις μεγάλες στιγμές της ταξικής πάλης

«Ο Τάσσος χάραξε ανεξίτηλα στη μνήμη μας τις μεγάλες ώρες της ταξικής πάλης στη χώρα μας, έκανε εικόνες τις όμορφες ιδέες μας για τον κόσμο που θέλουμε να φτιάξουμε, έδωσε σχήμα και μορφή στον αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση, όπως ο Ρίτσος του έδωσε τη φωνή του. Το έργο του είναι ο πιο σύντομος δρόμος για να φτάσουμε σ΄ό,τι ανώτερο κρύβει η λαϊκή ψυχή.

Καταγόμενος από φτωχή αγροτική οικογένεια της Λευκοχώρας Μεσσηνίας, που τα βιοποριστικά προβλήματα την έφεραν το 1918 σε μια λαϊκή γειτονιά της Αθήνας, το Δουργούτι. Ζυμώθηκε από μικρός με τις έγνοιες και τους καημούς της φτωχολογιάς και ειδικά των προσφύγων της Μικρασίας, που κατέφυγαν κι εκεί το '22. Μέσα από την ανέχεια και τον κατατρεγμό των βασανισμένων αυτών ανθρώπων - που το κράτος και το πολιτικά ανώριμο λαϊκό πλήθος αντιμετώπιζαν σαν βάρος - ξεχώρισε την αξιοπρέπεια, το γούστο, την αρχοντιά, αρετές που το 1970 απαθανάτισε στα χαρακτικά: Αρχόντισσα της Κοκκινιάς, της Καισαριανής, της Δραπετσώνας και της Ανατολής.

Οι νίκες και τα πρώτα επιτεύγματα της Οκτωβριανής Επανάστασης δείχνουν τη διέξοδο στους κοινωνικούς προβληματισμούς του ανήσυχου αυτού νεαρού. «Μεγάλωσα μαζί της. Μορφώθηκα απ' αυτήν. Ολη μου η ζωή φωτίστηκε από τα διδάγματά της», δηλώνει αργότερα. Η προληπτική σύλληψή του την παραμονή της Πρωτομαγιάτικης απεργίας του '30 τον έσπρωξε να γίνει την επόμενη κιόλας μέρα μέλος της ΟΚΝΕ. Λίγα χρόνια αργότερα έγινε μέλος και του ΚΚΕ.

Οι σπουδές του στη Σχολή Καλών Τεχνών 1930 - 39 δίπλα στον Κώστα Παρθένη και το Γιάννη Κεφαλληνό, που εκτός από τις βαθιές γνώσεις του στις πιο σύγχρονες αναζητήσεις της τέχνης στη Γαλλία, διέθετε μαρξιστική μόρφωση και ριζοσπαστικό, αντι-ακαδημαϊκό πνεύμα, όξυναν το καλλιτεχνικό κριτήριο και άνοιξαν νέους αισθητικούς ορίζοντες στον Τάσσο. Το άλλο μεγάλο σχολείο ήταν το περιοδικό της κομμουνιστικής διανόησης «Νέοι Πρωτοπόροι». Τον έφερε σε επαφή με διάφορα ρεύματα της επαναστατικής τέχνης, προπαντός το σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Συμμετείχε στην εικονογράφηση τευχών του περιοδικού, δημοσιεύοντας και το άρθρο του «Ξυλογραφία: η τέχνη των μαζών».

Κοινωνικός και ταξικός ο προσανατολισμός της τέχνης του από την αρχή

«Εργάτες», «Λιμενεργάτες», «Πρωινή βάρδια», «Η φάμπρικα σχολάει», «Λαϊκά συσσίτια», «Η αυτοκτονία άνεργου οικοδόμου» είναι μερικοί εύγλωττοι τίτλοι έργων του της περιόδου 1932 - 1936. Εκφράζουν με νεύρο, τραχύτητα και τον ενθουσιασμό του νεοφώτιστου μαρξιστή τον αμείλικτο αγώνα για επιβίωση μιας σκληροτράχηλης εργατικής τάξης, αντιμέτωπης με τη βία και τη βαρβαρότητα της βαθιάς καπιταλιστικής κρίσης του 1932.

Η επιστροφή του το 1938 από σπουδές στο Παρίσι, τη Ρώμη και τη Φλωρεντία, που τον εισήγαγαν και σε άλλες προοδευτικές αισθητικές τάσεις της περιόδου, όπως η χαρακτική του Μουνκ, της Κόλβιτς και των Γερμανών εξπρεσιονιστών, συνοδεύτηκε με την απόσπαση του πρώτου κρατικού βραβείου χαρακτικής, αλλά και τη σύλληψή του από τη δικτατορία του Μεταξά.

Πρωτεργάτης του ΕΑΜ Καλλιτεχνών

Η χαρακτική βρισκόταν σε ανοδική πορεία όταν ήρθε η κατοχή, που της έδωσε την ευκαιρία να παίξει το σπουδαιότερο ρόλο απ' όλες τις καλές τέχνες μετατρέποντας το κοπίδι του χαράκτη σε όπλο το ίδιο επικίνδυνο με εκείνο του πολεμιστή. Τον Οκτώβρη του 1941 η Ηλέκτρα Αποστόλου, υπεύθυνη διαφώτισης της ΚΟΑ, συγκέντρωσε στο καφενεδάκι του Ζαππείου μια μικρή ομάδα χαρακτών, ανάμεσά τους και τον Τάσσο και συγκρότησε ένα καλλιτεχνικό συνεργείο για τις προπαγανδιστικές ανάγκες της ΕΑΜικής Αντίστασης. Το παράνομο συνεργείο αποτελούμενο από τους μετέπειτα πιο ονομαστούς εικαστικούς της χώρας μας όπως η Κατράκη, ο Βασιλείου, ο Ζαχαρίου, ο Δαγγλής, ο Σικελιώτης, ο Γραμματόπουλος, η Μαγγιώρου, ο Μακρής, ο Στεφανίδης, ο Βαρλάμος κ.α., αποτελεί μέχρι σήμερα υπόδειγμα συλλογικής και ανιδιοτελούς καλλιτεχνικής προσφοράς. 

Τα μέλη του χωρίς ίχνος ματαιοδοξίας και απαίτηση για ατομική διάκριση και υπεροχή, έπαιρναν από την ΚΕ του ΕΑΜ το θέμα και τα συνθήματα του εντύπου, τα επεξεργάζονταν ομαδικά, παρέδιδαν τα χαραγμένα ξύλα κάτω από αντίξοες και επικίνδυνες συνθήκες στα μυστικά ραντεβού, χωρίς να έχουν πρόσβαση στο αποτέλεσμα της εργασίας τους, το οποίο έβλεπαν την επόμενη μέρα ταυτόχρονα με τους άλλους Αθηναίους κολλημένο στους τοίχους και τις μάντρες. Την ανταμοιβή τους την αντλούσαν από την προώθηση της συλλογικής λαϊκής υπόθεσης.

Η Ελένη Μηλιαρονικολάκη στο βήμα της εκδήλωσης

Η μεγαλειώδης δράση του λαού με επικεφαλής το ΚΚΕ όλη εκείνη την περίοδο της επαναστατικής κατάστασης στη χώρα μας - από την αντίσταση ως τον αγώνα του ΔΣΕ - σημαδεύει καθοριστικά και το κατοπινό έργο του Τάσσου ως το θάνατό του.

Τα έργα του στα εξαιρετικής αισθητικής πνοής συλλογικά λευκώματα του ΕΑΜ ξεχωρίζουν για το λαϊκότροπο της μορφής, προϊόν της αναζήτησης που πραγματοποιήθηκε από τους καλλιτέχνες της αντίστασης στη διάρκεια της κατοχής στις γηγενείς πηγές της τέχνης από την αρχαιότητα και τους ελληνιστικούς χρόνους, έως το Βυζάντιο και τη λαϊκή παράδοση, μια αναζήτηση που τους βοήθησε να πάψουν να ζουν κάτω από τη σκιά των αισθητικών σχολών του εξωτερικού και να βρουν το δικό τους δρόμο.

Το 1945, το ΚΚΕ ιδρύει τον εκδοτικό οργανισμό «Τα νέα βιβλία». Ο Τάσσος αναλαμβάνει καλλιτεχνικός υπεύθυνος.

Ο άνθρωπος έχει τη δύναμη να νικήσει και τους κοινωνικούς καταναγκασμούς

Κατά τη δεκαετία του '50 και λίγο νωρίτερα το έργο του χαρακτηρίζεται από το στοιχείο της μελέτης και ασκείται συστηματικότερα στην έγχρωμη ξυλογραφία. Στα έργα της περιόδου ξεχωριστή αξία έχουν αυτά που αναπαριστούν τους ανθρώπους στη διάρκεια της εργασίας τους. «Αγρότες της Μεσσηνίας», «Ψαράδες της Αίγινας», «Αγρότισσες», «Ο καρπός». Οι ξωμάχοι απεικονίζονται σαν αρχαίοι πολεμιστές με δόρατα κι ασπίδες ή σκυμμένοι σαν σε χαρακώματα και αμπριά. Οποιος διαθέτει μια κάποια επαφή με την κοσμοθεωρία του χαράκτη, μπορεί να καταλάβει ότι με αυτό θέλει να υποδηλώσει πως η εργασία είναι μια μάχη: η μάχη του ανθρώπου για να τιθασεύσει τα στοιχεία της φύσης και να κυριαρχήσει σ' αυτήν, η πανάρχαια πάλη του ενάντια στους φυσικούς καταναγκασμούς.

Η ευφυής αυτή αρχική σύλληψη της αναγωγής ενός συγκεκριμένου, μερικού γεγονότος σε γενικότερες και πιο καθολικές έννοιες και εικαστικές διατυπώσεις, τα επόμενα χρόνια θα γενικευτεί στην τέχνη του. Ο άνθρωπος έχει τη δύναμη να υπερνικήσει όχι μόνο τους φυσικούς, αλλά και τους κοινωνικούς καταναγκασμούς. Αυτό είναι το βαθύτερο νόημα που αναδύεται στο ωριμότερο έργο του Τάσσου από το 1960 και μετά.

Η αντιπαράθεση άσπρου-μαύρου, στην οποία επιστρέφει οριστικά από το 1964, τον διευκολύνει να εκφράσει αποτελεσματικότερα τη διαλεκτική ενότητα και πάλη των αντιθέτων, προπαντός του θανάτου κάθε είδους με τη ζωή. Η λιτότητα της σύνθεσης και η αφαίρεση κάθε ατομικού χαρακτηριστικού στις ανθρώπινες μορφές εξυπηρετούν την παραπομπή του ειδικού - των ιδιαίτερων δηλαδή χαρακτηριστικών ενός συγκεκριμένου ανθρώπου - στο τυπικό - στα κοινά και γενικά δηλαδή γνωρίσματα της ομάδας ή της κατηγορίας που ανήκει, του μερικού στο όλον, ενώ η ολοσχερής κυριαρχία των ανθρώπινων μορφών στη σύνθεση και το άπλωμά της σε ολοένα και μεγαλύτερες επιφάνειες επιβάλλονται από την ανάγκη να υπογραμμιστεί η βαρύτητα και το μεγαλείο του ανθρώπου ως ον κοινωνικό και υποκείμενο της Ιστορίας. Με άλλα λόγια, καμία πρόθεση εντυπωσιασμού και επίδειξης δεξιοτεχνίας δεν κρύβεται πίσω απ' όλα αυτά. Ο ίδιος είχε βαθιά επίγνωση ότι η έννοια του μνημειακού δεν ταυτίζεται με το μέγεθος του έργου. Προκύπτει από το περιεχόμενο και τους στόχους του.

Αντιπροσωπευτικά έργα της περιόδου 1960-67 είναι το τρίπτυχο «Λεπτομέρεια εμφυλίου πολέμου» και το τετράπτυχο «Αφιέρωμα στην Αλίκη Τ.», που παρουσιάστηκαν το 1964 στο «Ζυγό». Εργα που, εκτός των άλλων, έχουν σπουδαία ιστορική σημασία, καθώς αποτελούν την πρώτη δικαίωση στην εικαστική τέχνη του αγώνα του ΔΣΕ.

Η τέχνη του διαπαιδαγωγεί και ανυψώνει τον άνθρωπο

Η περίοδος της δικτατορίας με την ταυτόχρονα πυκνή σε συνταρακτικά γεγονότα διεθνή συγκυρία, όπως ο πόλεμος του Βιετνάμ, η εκτέλεση του Τσε Γκεβάρα, η Κυπριακή τραγωδία, τροφοδοτούν με νέα κοινωνικά και πολιτικά ερεθίσματα την τέχνη του. Μέσα στο πιο μαύρο σκοτάδι ανακαλύπτει όσα δε φαίνονται, αλλά υπάρχουν στην αλύγιστη έκφραση και την όρθια στάση των «Σκλάβων», «Αυτών που περιμένουν» τους αγαπημένους τους από τις φυλακές και τις εξορίες. Κι όλα αυτά εκφρασμένα με ένα καθαρά προσωπικό ύφος, που συγχωνεύει τη μνημειακή, επική αρχιτεκτονική με έναν αδιόρατο λυρισμό, εσωτερική εκφραστικότητα και ποιητικότητα.

Απαράμιλλα καλλιτεχνικά επιτεύγματα είναι και οι εικονογραφήσεις του σε εκδόσεις όπως το «Ασμα Ασμάτων», ο «Επιτάφιος», η «Λυσιστράτη». Με την ίδια ευχέρεια των μεγάλων επιφανειών εργάστηκε και στα μικροσκοπικά γραμματόσημα, την τέχνη των οποίων υπηρέτησε στα ΕΛΤΑ για 12 χρόνια, μέχρι που τον έπαυσε η χούντα. Εισήγαγε για πρώτη φορά στην Ελλάδα την ιδέα και την τεχνική της πολυχρωμίας. Για 23 χρόνια επιμελήθηκε τα γραμματόσημα της Κύπρου.

Τη μεταπολιτευτική περίοδο πρωτοστάτησε στη δημιουργία, με πρωτοβουλία του ΚΚΕ, της Πανελλήνιας Πολιτιστικής Κίνησης, αγωνιζόμενος από τη θέση του προέδρου της για να αναπτυχθεί ένα μαζικό, προοδευτικό, διεκδικητικό πολιτιστικό κίνημα, που θα βγάλει, όπως τόνιζε, την τέχνη και «τους καλλιτέχνες από τα χρυσά κλουβιά της απομόνωσης και των κυκλωμάτων».

Ο Τάσσος είχε πάντα μια τιμητική θέση στις δραστηριότητες του Κόμματός μας. Η καλλιτεχνική σφραγίδα του υπάρχει στο λεύκωμα για το 10ο Συνέδριο, στην αφίσα για το 11ο Συνέδριο του Κόμματος, αλλά και στην υπογραφή του ΚΚΕ. Δικό του έργο είναι και το λογότυπο του Κόμματος.

Αφοσιωμένος στα πιο προωθημένα ιδανικά της εποχής μας

Η τέχνη του Τάσσου μαζί με τους αγώνες του λαού μας για δίκιο και ευτυχία καταξίωσε και όλες τις αισθητικές αξίες που η αστική και μικροαστική - οπορτουνιστική πολεμική συκοφαντούν και διασύρουν:

Η στράτευσή της όχι μόνο δεν την κατέστρεψε, αλλά ίσα - ίσα πυροδοτούσε την ανανέωσή της.

Η επικαιρική αφετηρία της, δεν τη βύθισε στη λήθη, αντίθετα της έδωσε τη διάρκεια και την αντοχή της ταξικής πάλης που την ενέπνευσε.

Ο ρεαλισμός της δεν την αποστείρωσε, αλλά την έκανε να μιλά στο μυαλό και την καρδιά με τρόπο που ποτέ κανένας από όσους καλλιτέχνες αναζητούν ταυτότητα στον εσωτερικό τους κόσμο και την επιφοίτηση της μορφής, δεν θα μπορέσει να το κάνει.

Ο Τάσσος αν και είχε πολλές επιλογές για μια πλούσια και άνετη ζωή, διάλεξε να μείνει σε όλη του τη ζωή στο πλευρό του ΚΚΕ. Εδωσε τον καλύτερό του εαυτό για να ανοίξει ο δρόμος προς έναν ανώτερο ανθρώπινο πολιτισμό, σοσιαλιστικό - κομμουνιστικό, όπου ο άνθρωπος θα πάψει για τον άνθρωπο να είναι θηρίο και το λευκό της ζωής θα θριαμβεύσει πάνω στο μαύρο. Εφυγε με τη βεβαιότητα ότι η εργατική τάξη, οι φτωχοί αγρότες και τα άλλα λαϊκά στρώματα, τα παιδιά της ασφάλτου, αυτό το δρόμο θα τον ακολουθήσουν μέχρι τέλος. Και αυτή, δίχως άλλο, είναι η μεγαλύτερη τιμή, που μπορούμε να του κάνουμε».

(Αποσπάσματα από την ομιλία της Ελένης Μηλιαρονικολάκη, μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνης του Τμήματος Πολιτισμού, στην εκδήλωση τιμής στο μεγάλο δημιουργό που έγινε την περασμένη Δευτέρα στον Περισσό - Πηγή: Ριζοσπάστης). 

Μέχρι την Κυριακή 5 Απρίλη συνεχίζεται η έκθεση έργων του Α. Τάσσου σε συνεργασία με την «Εταιρεία Εικαστικών Τεχνών Α. Τάσσος» στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» του Δήμου Αθηναίων (Ηρακλειδών 66, Θησείο - στάση μετρό «Κεραμεικός»).

Για πρώτη φορά παρουσιάζονται στην έκθεση δύο ημιτελείς ξύλινες πλάκες, «Ζαπάτα», «Αρης», Σχέδιο του 1982 με μολύβι σε ξύλινη πλάκα. Είναι μορφές από την ανεκτέλεστη ξυλογραφία τοίχου «Συνέλευση των καπεταναίων στη Λαμία 16 Νοεμβρίου 1944». Αλλα έργα είναι «Δέκα επιλογές από την ποίηση του Γ. Ρίτσου και τη χαρακτική του Α. Τάσσου», από το λεύκωμα που είχε κυκλοφορήσει προς τιμήν του 10ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, η «Απελευθέρωση της Αθήνας» και πολλά άλλα.

Μέρες και ώρες λειτουργίας: Τρίτη - Σάββατο 10.00 - 20.00, Κυριακή 10.00 - 14.00. Δευτέρα κλειστά.