Στον Νίκο Βαλιανάτο, τον πρωτοπόρο κομμουνιστή

Εξήντα χρόνια πέρασαν από τη στυγερή δολοφονία του κομμουνιστή Νίκου Βαλιανάτου,ο οποίος μέχρι το τέλος της ζωής του παρέμεινε πιστός στις ιδέες του, για τις οποίες και αγωνίστηκε με πάθος. Ετσι, ο Χριστόφορος Δαμάνης,από τη Λάρισα, έστειλε γράμμα στο "Ρ", στο οποίο αναφέρει ορισμένα περιστατικά της ζωής του, τα οποία είναι συνδεδεμένα με την αγωνιστική πορεία του ΚΚΕ. Γράφει λοιπόν ο Χρ. Δαμάνης:
"Ανάμεσα στους δολοφονημένους κομμουνιστές - αγωνιστές, Νίκο Πλουμπίδη,Κώστα Βιδάλη,Νίκο Μπελογιάννη και πολλούς ακόμα χιλιάδες κομμουνιστές, συγκαταλέγεται και μια ακόμη ιστορική προσωπικότητα του ΚΚΕ, ο Νίκος Βαλιανάτος.
Πέρασαν 60 χρόνια από τη δολοφονία του παλαίμαχου αγωνιστή κομμουνιστή με πανελλήνια εμβέλεια και αυτός είναι ο Ν. Βαλιανάτος!
Ο Ν. Βαλιανάτος ήταν από την Κεφαλονιά και, ακολουθώντας τα βήματα του συμπατριώτη του πρωτομάρτυρα της αγροτιάς, Μαρίνου Αντύπα,ήρθε στη Λάρισα και έδρασε και αναδείχτηκε σε βασικό στέλεχος του ΚΚΕ. Επιδόθηκε σε αγροτικές καλλιέργειες νοικιάζοντας χωράφια στο Κιόσκι. Στη Λάρισα ήρθε ώριμος, σαράντα περίπου χρόνων, με αποκρυσταλλωμένες τις σοσιαλιστικές ιδέες και αμέσως εντάχτηκε στον τοπικό σοσιαλιστικό όμιλο, που στη συνέχεια μετονομάστηκε σε κομμουνιστικό και περιλάμβανε στους κόλπους του εκείνη την εποχή, στα πρώτα βήματα του κομμουνιστικού κινήματος, αρκετούς επιστήμονες Λαρισαίους.
Με τις ικανότητες και προπαντός με την ακούραστη δραστηριότητά του αναδείχτηκε πολύ σύντομα στις υψηλότερες βαθμίδες της κομματικής ιεραρχίας: Προσωπικότητα προικισμένη με ευφυία και οργανωτικές ικανότητες, που τις συμπλήρωνε με ευρύτερη κοινωνιολογική μόρφωση. Διέθετε και το χάρισμα να εκφράζεται με απλά λόγια και να συναρπάζει τους συνομιλητές και το λαό, μα ιδιαίτερα την αγροτιά.
Αφοσιωμένος ιδεολογικά στο ΚΚΕ, μοίραζε το χρόνο του ανάμεσα στη δράση του στην ύπαιθρο με γεωργικές εργασίες και στα Γραφεία του ΚΚΕ. Οταν οι φίλοι του τον προέτρεπαν να παντρευτεί, αυτός απαντούσε: "Εγώ παντρεύτηκα το Κόμμα μου και σ' αυτό θα δώσω όλη μου τη ζωή"! Με τα προτερήματα αυτά ο σύντροφος Βαλιανάτος είχε αποκτήσει μεγάλη επιρροή στις λαϊκές μάζες και φήμη και στη Λάρισα και σ' όλη την περιοχή, και έχαιρε μεγάλης εκτίμησης και από τους κατοίκους της πόλης και της υπαίθρου, αλλά έγινε πασίγνωστος και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Είναι ενδεικτικό ότι το Κόμμα τον πρότεινε τότε για υποψήφιο Πρόεδρο της Δημοκρατίας! Και ακόμα το 1925 προτάθηκε από το ΚΚΕ ως υποψήφιος δήμαρχος στη Λάρισα! Τότε έγινε αντιπαράθεση στη Λάρισα μεταξύ των δύο δυναμικότερων προσωπικοτήτων, από τη Δεξιά ο γιατρός Μιχάλης Σάπκας και από την Αριστερά ο δυναμικός Νίκος Βαλιανάτος. Το κύρος του υποψήφιου του ΚΚΕ Ν. Βαλιανάτου κυριαρχούσε στην πόλη της Λάρισας και το επίθετό του έγινε το γνωστό σλόγκαν "Νάτος - νάτος ο Βαλιανάτος"! Η Δεξιά, μπροστά στο λαϊκό ρεύμα υπέρ του Ν. Βαλιανάτου, μετήλθε όλα τα άνομα μέσα. Κινητοποίησε τους μπράβους σ' όλες τις φτωχογειτονιές όπου υπερτερούσε ο Βαλιανάτος κι άρχισαν οι εξαγορές ψήφων. Για κάθε ψήφο και πεντακοσάρικο - και το 1925 το πεντακοσάρικο είχε μεγάλη αξία. Αλλά και πάλι η Δεξιά δεν ήταν σίγουρη με την εξαγορά ψήφων και κατέληξε στο ανήκουστο μέτρο. Συγκέντρωσε σε ένα σπίτι, συγγενή του Σάπκα, περισσότερους από 100 ψηφοφόρους για τα πεντακοσάρικα, αλλά και πάλι δεν τους είχε εμπιστοσύνη, μήπως πάρουν τα χρήματα και ψηφίσουν τον Βαλιανάτο. Τους έκλεισαν στο υπόγειο με τη δικαιολογία "να περιμένουν ώσπου να 'ρθει ο άνθρωπος με τα χρήματα". Αλλά αυτός ο άνθρωπος δεν ήρθε ποτέ, ώσπου έδυσε ο ήλιος και έκλεισαν οι κάλπες, χωρίς να μπορέσουν να ψηφίσουν οι "όμηροι" του Σάπκα.
Με αυτό το δόλιο τέχνασμα ο Σάπκας βρέθηκε μόνο με σαράντα ψήφους παραπάνω από τον γνήσιο λαϊκό αγωνιστή Νίκο Βαλιανάτο. Ανακοινώθηκε ότι ο Σάπκας εκλέχτηκε, αλλά και η Λάρισα και όλη η Ελλάδα έμαθε τα καθέκαστα και αναγνώρισε ότι ο πραγματικός νικητής των δημοτικών εκλογών στη Λάρισα ήταν η Αριστερά με επικεφαλής τον άξιο αγωνιστή κομμουνιστή Νίκο Βαλιανάτο!
Ο Νίκος Βαλιανάτος, παρά την τυπική αυτή ήττα, συνέχισε να αγωνίζεται με το ΚΚΕ και αλώνιζε όλα τα χωριά διαδίδοντας τις κομματικές θέσεις, χωρίς φυσικά να εγκαταλείψει και τις γεωργικές εργασίες. Εκείνη την περίοδο πέθανε ο αδερφός του και ανέλαβε το βάρος της οικογένειας του αδερφού του, χωρίς φυσικά να μειώσει την πολιτική του δραστηριότητα. Το 1938, επί δικτατορίας Μεταξά, συνελήφθη για την πολιτική του δραστηριότητα και ένα πρωινό, στις 9 Αυγούστου 1938, ο αγωνιστής Ν. Βαλιανάτος βρέθηκε νεκρός στο πεζοδρόμιο κάτω από τη Γενική Ασφάλεια Αθηνών, όπου κρατούνταν. Ετσι εκδικήθηκε η δικτατορία τον ακούραστο αγωνιστή Νίκο Βαλιανάτο και τον δολοφόνησε. Αυτά για τη μνήμη του αξέχαστου αγωνιστή κομμουνιστή Ν. Βαλιανάτου". (Ριζοσπάστης, 30/8/1998)

ΣΤΗ ΛΑΡΙΣΑ ΠΡΙΝ 80 ΧΡΟΝΙΑ

(υποψήφιος δήμαρχος ο «Μπάρμπα Νίκος»)

ΜΕ τα πρώτα - πρώτα βήματα που κάνει το κόμμα μας είναι, παρ' όλες τις διώξεις και τους κατατρεγμούς, αισθητή η μαχητική παρουσία, στις εκλογές βουλευτικές και δημοτικές και σε ορισμένες περιπτώσεις σημαντική.
ΜΙΑ «μάχη» τέτοια είναι κι αυτή που έδωσε στη Λάρισα τον Αύγουστο του 1926, που κατέβασε για δήμαρχο τον Νίκο Βαλιανάτο, πρωτοπόρο κομμουνιστή και γραμματέα του Εργατικού Κέντρου της Λάρισας. Στην αναμέτρηση αυτή που έζησε τότε η Λάρισα, το όνομά του έγινε σλόγκαν με την ομοιοκαταληξία: «Νάτος, νάτος ο Βαλιανάτος».
ΜΕΣΑ στη μισοσκότεινη εκκλησία του Αγίου Νικολάου, πλάι στο παγκάρι με τις λαμπάδες είναι καθισμένοι καμιά δεκαριά άνθρωποι γύρω σ' ένα μακρόστενο τραπέζι. Τρεμάμενες φλόγες κεριών τους φωτίζουν τα πρόσωπα. Οσο προχωράει η ώρα κι η δουλιά που κάνουνε, τόσο και πιο πολύ σοβαρεύουν και τα πρόσωπα και τα πράγματα.
«Ο ΚΥΡΙΟΣ Πρωτοδίκης της Εφορευτικής Επιτροπής βουτάει κάθε τόσο το χέρι μέσα από την ανοιγμένη κάλπη και βγάζει ψηφοδέλτια. Ο γραμματέας τα ξεδιπλώνει και διαβάζει. Οι αντιπρόσωποι των υποψηφίων - ένας έμπορος ειδών κιγκαλερίας, ένας φαρμακοποιός κι ένας εργάτης υφαντουργός - σημειώνουν πάνω στα χαρτιά τους τ' αποτελέσματα, που φτάνουν από τα βάθη της κάλπης...».
ΚΑΙ φωναχτά ακούγονται κατά σειρά τα ονόματα: Σάπκας, Αστεριάδης, Βαλιανάτος, Αστεριάδης, Βαλιανάτος, Σάπκας, Βαλιανάτος. Τα πρόσωπα όλο και σκοτεινιάζουν. Οι λαμπάδες έχουν λυγίσει από τη ζέστη... και μάχονται με το γύρω σκοτάδι. Η διαλογή συνεχίζεται: Βαλιανάτος - Σαπκάς - Αστεριάδης - Βαλιανάτος. Το όνομα «Βαλιανάτος» βροντάει καμπανιστό κι ακούγεται σα ριπή πολυβόλου. Εχει πάρει καταπόδι τους δυο αστούς υποψήφιους. Είναι φορές που τους προσπερνά κι άλλες πάλι που τον αφήνουν πίσω αλλά να μ' ένα σάλτο τους έφτασε. Βαλιανάτος, Βαλιανάτος...
«ΚΥΡΙΟΙ - λέει μια στιγμή ο Πρωτοδίκης ξεροκαταπίνοντας - αύριο, όπως δείχνουν τα κουκιά η Λάρισα θα έχει δήμαρχο έναν γουρουνά. Ο έμπορος ειδών κιγκαλερίας σκουπίζει το μέτωπό του, που ιδρώνει συνέχεια σαν αιγινήτικο κανάτι, ο φαρμακοποιός αερίζεται με μια διπλωμένη εφημερίδα... Μονάχα το πρόσωπο του υφαντουργού γελάει εδώ μέσα ετούτη την ώρα. Κι όξω από τα εκλογικά τμήματα, σ' όλη τη Λάρισα, που απόψε ξαγρυπνά, οι τσιφλικάδες, οι βιομήχανοι τα «τρανά καλπάκια» μετράνε μαζί με τα αποτελέσματα, που φτάνουν απ' ολούθε τρανταχτά, και τους χτύπους της καρδιάς τους...
«ΕΚΛΟΓΙΚΟ Τμήμα Παναγίας (Ταμπάκικα) Βαλιανάτος πρώτος, Αη-Σαράντης (Σουφλάρια) Βαλιανάτος πρώτος, Αγιος Κωνσταντίνος Βαλιανάτος - Αστεριάδης παλεύουνε για λίγους ψήφους. Το προεκλογικό σύνθημα του λαού της Λάρισας τυλίγει ξανά τους δρόμους της πολιτείας. Νάτος - νάτος - νάτος Βαλιανάτος!! Γελούν απόψε της φτωχολογιάς τα μάτια. Οι υφαντουργοί, οι καπνεργάτες, οι εργάτες γης, οι καλφάδες, η μαστοράντζα, οι μικρομαγαζάτορες έχουν ψηφίσει μονοκούκι τον αγαπημένο τους υποψήφιο το "Μπάρμπα Νίκο" και καρτερούνε τη νίκη...».
ΜΑ τα τζάκια κι οι εκλογικές στρούγκες των παλιών κομμάτων αγρυπνούνε κι αυτά ετούτη την αυγουστιάτικη νύχτα του 1926. Οχι δε θα αφήσουν το «γουρουνά» να βγει δήμαρχος της Λάρισας. Ολα τα κόλπα της αστικής «δημοκρατίας», νοθεία, διπλοψηφία, εξαγορά τα παίζουνε στα δάχτυλα. Και τα έπαιξαν κι εκείνη τη νύχτα. Οι εφημερίδες της Λάρισας την άλλη μέρα έγραψαν ότι «εξελέγη ο ιατρός κ. Αστεριάδης, υπερτερήσας κατά 40 ψήφους του κομμουνιστή υποψήφιου Ν. Βαλιανάτου».
ΠΟΙΟΣ ήταν αυτός, που αναστάτωσε τους «γαλαζοαίματους» της Λάρισας, τους Ζουζούκηδες, τους Χατζηλαζαραίους, τους Παπαγεωργίου; Και τους λαχτάρισε... Ποιος ήταν αυτός ο «γουρουνάς», όπως τον έλεγαν με μίσος οι τσιφλικάδες, οι τοκογλύφοι, όλοι που διαφέντευαν τη γη... Ποιος ήταν ο «Μπάρμπα Νίκος», όπως τον φώναζε τρυφερά η φτωχολογιά της Λάρισας και του κάμπου.
ΗΤΑΝ ο Νίκος Βαλιανάτος, μια ηρωική μορφή του ΚΚΕ, ο «Γέρος της Βοήθειας» που δέθηκε με τη θεσσαλική γη, την αγροτιά και τα βάσανά της... Πλούσια αγωνιστική δράση που θα τη σφραγίσει με το αίμα του όταν τον Αύγουστο του 1938 θα βρει μαρτυρικό θάνατο στα χέρια των δημίων της 4ης Αυγούστου. Και το βασανισμένο κορμί του θα βρεθεί ριγμένο στους δρόμους της Αθήνας. Αλλά για την αγωνιστική διαδρομή του στη Θεσσαλία και έπειτα στην Αθήνα, ένα ακόμη γραφτό για τον κομμουνιστή πρέπει να συμπληρώσει τη μορφή του γερο - Βαλιανάτου, του «Γέρου της Εργατικής Βοήθειας».
Πηγές:
- Λ.Σ. Νέος Κόσμος - Μηνιάτικο πολιτικό Θεωρητικό περιοδικό, Γενάρης 1967
- Λ. Αρσενίου: Το κίνημα των παλαιών πολεμιστών
- «Επεσαν για τη ζωή», τόμος πρώτος

Ο «ΓΕΡΟΣ» ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑΣ

(ακούραστος στο πλευρό των συντρόφων)

ΣΤΟΝ Νίκο Βαλιανάτο, τον πρωτοπόρο κομμουνιστή, που πριν 80 χρόνια έδωσε την εκλογική μάχη για δήμαρχος της Λάρισας υποψήφιος του ΚΚΕ το 1926 και το σημερινό γραφτό της στήλης.
ΗΤΑΝ ο ξεσηκωμός, που έζησε η φτωχολογιά, που μονοκούκι ψήφισε τον αγαπημένο τους υποψήφιο, που τρόμαξε τους τσιφλικάδες. Και που με νοθεία και τ' άλλα τερτίπια της «αστικής δημοκρατίας» τελικά κατάφεραν να υπερτερήσουν 40 ψήφους.
ΗΤΑΝ σαραντάρης όταν έφθανε στη Λάρισα το 1909. Ο Αλέκος Γκούντας, σ' όσα σχετικά έχει διηγηθεί για τον Βαλιανάτο, που τον γνώρισε, δίνει την παρακάτω εικόνα: «...φορούσε σκούτινα ρούχα. Με το χοντρό μπαστούνι του και με το αγνό γεμάτο καλοσύνη πρόσωπό του φάνταζε φυσιογνωμία ιεραποστολική. Ενέπνεε σεβασμό και εμπιστοσύνη».
ΦΤΑΝΕΙ τώρα και στην καρδιά του Βαλιανάτου θα δονήσει το μήνυμα του Μεγάλου Οχτώβρη. Σχετικά ένας παλιός σύντροφος σημειώνει: Τον σ. Βαλιανάτο τον γνώρισα στη Λάρισα το 1922. Ηταν γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Λάρισας και γραμματέας του Εργατικού Κέντρου. Υπολογίζω πως μπήκε στο Κόμμα το 1918 ή 1919. Τότε τα εργατικά κέντρα της Θεσσαλίας ήταν αληθινά φυτώρια των νέων ιδεών. Η ίδρυση του Κόμματος έδωσε καινούρια ώθηση στο επαναστατικό κίνημα της Θεσσαλίας. Η μεγάλη πανεργατική απεργία στο Βόλο το 1921, τα μαχητικά αγροτικά συλλαλητήρια των Τρικάλων, το πλατύ παλαιοπολεμιστικό κίνημα, που είχε φουντώσει, τράνταζαν τ' αστοτσιφλικάδικα κάστρα.
Ο Ν. ΒΑΛΙΑΝΑΤΟΣ, σε μια εποχή που η Μικρασιατική Καταστροφή είχε σκορπίσει φτώχεια κι απελπισία κι οι φτωχοί αγρότες πλήρωναν τα σπασμένα της «Μεγάλης Ιδέας», γύριζε στον κάμπο, στα χωριά και έλεγε ποιοι φταίνε και ποιοι είναι αυτοί που είναι οι ένοχοι...
ΕΙΧΕ ένα μεγάλο χάρισμα ο Βαλιανάτος. Ηξερε να μιλά στο λαό. Ηταν ένας συζητητής, που ήξερε όχι μονάχα να μιλάει, μα και ν' ακούει τον άλλο. Ο λόγος του είχε μια σπάνια πειστικότητα. Δεν έβγαζε «δεκάρικους». Εφτανε στο χωριό και μάζευε γύρω του τους χωριάτες. Τους ρωτούσε για το «γέννο», το χειμώνα, τον «κούρο», για τη σοδειά, για την κλαπάτσα που θέριζε τα πρόβατα, για τους φορατζήδες που τους κυνηγούσαν... Επειτα η κουβέντα πλάταινε σιγά σιγά, όπως μια πέτρα που τη ρίχνεις στο βάλτο και τα στεφάνια του νερού ανοίγαν, απλώνουνε πέρα από τις λασπόχτιστες καλύβες. Ετσι κι ο λόγος του έφευγε από τα σύνορα της πατρίδας, έφτανε στις ρούσικες στέπες κι έλεγε στους καραγκούνηδες τι έδωσε η Επανάσταση στους αγρότες. «Και τώρα εκεί πάνω είναι δική τους η γης;» ρώταγε ο ακτήμονας καραγκούνης. «Είναι δικιά του απαντούσε ο Βαλιανάτος. Δεν έχει πια τσιφλίκια, δεν έχει αφεντικά».
ΜΕ τον καιρό και με τους αγώνες ο σύντροφος πια γερο-Βαλιανάτος γινόταν σεβαστός και πολύ αγαπητός. Η αγωνιστική του ζωή, η πίστη του η ατράνταχτη, η σεμνότητά του τον είχαν κάνει αγαπητό όχι μόνο στη Θεσσαλία, αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Εγινε μια απ' τις πιο γνωστές επαναστατικές μορφές σε πανελλαδική κλίμακα.
ΕΙΝΑΙ το 1932. Δουλεύει στην Αθήνα. Ενα όνειρό του, όνειρο τότε κάθε κομμουνιστή, γίνεται πραγματικότητα. Πηγαίνει στη Μόσχα για να πάρει μέρος στο 1ο Παγκόσμιο Συνέδριο της Διεθνούς Κόκκινης Βοήθειας. Ολα όσα βλέπει, όσα ρωτά και μαθαίνει, όλα γυρεύει να τα πει στους συντρόφους με το γυρισμό στην Ελλάδα.
ΚΑΙ γύρισε πίσω. Με την υγεία βαρύτατα κλονισμένη, ο «Γέρος της Βοήθειας» τρέχοντας ολούθε σε φυλακές, στα σπίτια των συντρόφων που βρίσκονταν εξορία...
ΠΑΡΑ τα χρόνια και της αρρώστιας τα βάσανα, έμεινε στο πόστο του ώσπου η προδοσία (Αύγουστος 1938) στα χρόνια της θα τον παραδώσει στους δήμιους της βασιλομεταξικής δικτατορίας. Υστερα από άγριο βασανισμό θα πετάξουν το κορμί του στο δρόμο (στην οδό Βούλγαρη). Κι εκεί, περασμένα μεσάνυχτα, θα το βρουν έντρομοι περαστικοί από γειτονικό θέατρο. Χωρίς, βέβαια, να υποψιαστούν ότι ήταν φοβερό έγκλημα, ένα από τα πολλά που έγιναν τότε. Ο Νίκος Βαλιανάτος, μια πολύ αγαπητή ηρωική μορφή, ένας από τους πρωτομάρτυρες του ΚΚΕ. Εζησε όλη τη ζωή του τίμια, σεμνά, πλούσια αγωνιστικά. Πηγή φρονηματισμού για τη σημερινή και τις μέλλουσες γενιές. Η επική ζωή των πρωτομάχων του Κόμματος.

Νίκος Καραντηνός
(Ριζοσπάστης, 10 και 17/9/2006)