Μια φωτογραφία: Γροθιές υψωμένες στον αέρα (16 Οκτώβρη 1968)

Από αριστερά: Πήτερ Νόρμαν, Τόμι Σμιθ, Τζον Κάρλος.

Πόλη του Μεξικού, Ολυμπιακό Στάδιο, Οκτώβριος του 1968

Η αστερόεσσα κυματίζει θριαμβευτικά στο ψηλότερο κοντάρι, και ακούγεται ο εθνικός ύμνος των Ηνωμένων Πολιτειών.

Ανεβαίνουν στο βάθρο οι ολυμπιονίκες. Και τότε, τη στιγμή της αποθέωσης, ο Τόμι Σμιθ, χρυσό μετάλλιο, και ο Τζον Κάρλος, αργυρό, μαύροι και οι δύο, Αμερικανοί και οι δύο, υψώνουν τη σφιγμένη γροθιά, μέσα σε μαύρα γάντια, στον ουρανό της νύχτας.

Ο φωτογράφος Τζον Ντόμινις του Life απαθανατίζει τη στιγμή. Εκείνες οι υψωμένες γροθιές, σύμβολο του επαναστατικού κινήματος Μαύροι Πάνθηρες, καταγγέλλουν μπροστά σε ολόκληρο τον κόσμο το ρατσισμό στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Τους διώχνουν αμέσως από το Ολυμπιακό Χωριό. Ο Τόμι και ο Τζον δεν θα μπορέσουν ποτέ πια να πάρουν μέρος σε αθλητική συνάντηση. Τα άλογα του ιπποδρόμου, τα κοκόρια στις κοκορομαχίες και οι αθλητές δεν έχουν το δικαίωμα να χαλάσουν τη γιορτή.

Η γυναίκα του Τόμι τον χωρίζει. Η γυναίκα του Τζον αυτοκτονεί.

Επιστρέφοντας στη χώρα τους, κανείς δεν τους δίνει δουλειά. Ο Τζον προσπαθεί να τα βγάλει πέρα όπως και να ‘ναι, και ο Τόμι. Που είχε κάνει έντεκα παγκόσμια ρεκόρ, πλένει αυτοκίνητα για ένα φιλοδώρημα.

Εντουάρντο Γκαλεάνο, Καθρέφτες

Οι περισσότεροι θα θυμούνται τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1968 για τα μεγάλα ρεκόρ, που ευνοήθηκαν από την επίδραση του μεγάλου υψομέτρου. Λιγότεροι θυμούνται δύο γεγονότα πιο σημαντικά από κοινωνική άποψη: Τη σφαγή του Τλατελόλκο, λίγες μέρες πριν την έναρξη των αγώνων, και τις Μαύρες Γροθιές.

Το πρωί της 16ης Οκτωβρίου 1968 διεξάγεται στο Ολυμπιακό Στάδιο ο μεγάλος τελικός των 200 μέτρων. Πρώτος νικητής ο Αφροαμερικανός Tommie Smith, με νέο παγκόσμιο ρεκόρ 19.83. Δεύτερος ο (λευκός) Αυστραλός Peter Norman με χρόνο 20.06 και τρίτος ο επίσης Αφροαμερικανός John Carlos με 20.10. Το βράδυ της ίδιας μέρας είναι προγραμματισμένη η απονομή των μεταλλίων.

Η χρονιά είναι κομβική. O αγώνας των έγχρωμων Αμερικανών για τα πολιτικά δικαιώματα βρίσκεται σε κορύφωση, με τον πάστορα Μάρτιν Λούθερ Κινγκ να έχει δολοφονηθεί τον Απρίλιο εκείνης της χρονιάς. Τον επόμενο μήνα το Παρίσι μαζί με όλη την Ευρώπη συγκλονίζεται από τον γαλλικό Μάη. Στην άλλη άκρη του κόσμου μένεται ο πόλεμος του Βιετνάμ. Οι δύο μαύροι πρωταθλητές θέλουν να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία για να περάσουν ένα μήνυμα στον κόσμο. Ο λευκός συναθλητής τους συμφωνεί και υποστηρίζει έναν δίκαιο σκοπό. Ο Σμιθ και ο Κάρλος θα εμφανιστούν στην τελετή της απονομής χωρίς παπούτσια,  φορώντας μόνο μαύρες κάλτσες, συμβολισμός της φτώχειας των μαύρων. Δεν αρκεί όμως αυτό. Αποφασίζουν να σηκώσουν και τις γροθιές τους στον αέρα φορώντας μαύρα γάντια. Ο Νόρμαν συμμετέχει στην διαμαρτυρία φορώντας κονκάρδα της αντιρατσιστικής οργάνωσης OPHR (Olympic Project for Human Rights), όπως και οι άλλοι δύο.

Την τελευταία στιγμή όμως κάτι πάει στραβά. Ο Κάρλος ξεχνά τα γάντια του στο Ολυμπιακό Χωριό. Ο Νόρμαν έχει μια επινόηση της τελευταίας στιγμής: Να δανείσει ο Σμιθ το ένα γάντι του στον Κάρλος. Έτσι, την ώρα της ανάκρουσης του εθνικού ύμνου των Ηνωμένων Πολιτειών, ο Σμιθ θα κρατήσει υψωμένη την δεξιά του γροθιά και ο Κάρλος την αριστερή. Κάποιοι είπαν πως ήταν ο χαιρετισμός των Μαύρων Πανθήρων. Ο Σμιθ είπε χρόνια μετά ότι ήταν απλά ένας χαιρετισμός υπέρ των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Στους θεατές του σταδίου δεν αρέσει αυτός ο “αυτοσχεδιασμός” και γιουχάρει τους νικητές. Ακόμα λιγότερο ευχαριστημένη είναι η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή, που αποβάλει τους δύο Αφροαμερικανούς αθλητές με το πρόσχημα ότι δεν επιτρέπεται η πολιτική προπαγάνδα στους αγώνες. Η ΔΟΕ ήταν πάντως πιο ανεκτική στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου 32 χρόνια νωρίτερα, επιτρέποντας τους ναζιστικούς χαιρετισμούς των οικοδεσποτών στη φιέστα του Χίτλερ.

Τόσο ο Σμιθ και όσο και ο Κάρλος μετά από αυτή την θαρραλέα “χειρονομία” περιθωριοποιήθηκαν. Δοκίμασαν και οι δύο χωρίς επιτυχία να κάνουν καριέρα στο αμερικάνικο ποδόσφαιρο. Στη συνέχεια ακολούθησαν προπονητικές καριέρες. Πολλά χρόνια αργότερα αποκαταστάθηκαν ηθικά και άρχισαν να λαμβάνουν τιμητικές διακρίσεις στη χώρα τους.

"Τρεις περήφανοι άνθρωποι" Μεξικό 1968 Τοιχογραφία στο Σίδνεϋ

Ο Νόρμαν επίσης έπεσε σε δυσμένεια στην Αυστραλία, και του απαγόρευσαν να πάρει μέρος στους επόμενους Ολυμπιακούς Αγώνες, αν και είχε προκριθεί. Πέθανε το 2006, σε ηλικία 64 ετών. Οι Σμιθ και Κάρλος δεν ξέχασαν την  αλληλεγγύη και τη φιλία του λευκού συναθλητή τους. Παρευρέθηκαν στην κηδεία του και σήκωσαν το φέρετρό του στη νεκρόσιμη ακολουθία. Ο Πίτερ Νόρμαν κατέχει ακόμα το ρεκόρ στα 200 μέτρα, από εκείνη την αλησμόνητη κούρσα στην Πόλη των Αζτέκων. Το 2008 ο ανηψιός του, σκηνοθέτης Ματ Νόρμαν, γύρισε μια ταινία προς τιμήν του θείου του και των ιστορικών γεγονότων της 16.10.1968 στην Πόλη του Μεξικού.

Πηγές: Wikipedia, Εντουάντο Γκαλεάνο – Καθρέφτες

Από ΚΕΛΑΗΔΙΣΜΑΤΑ