Ιστορικά ντοκουμέντα απ' τη ζωή των εξόριστων της Γαύδου - Για πρώτη φορά η ιδιόχειρη υπογραφή του Θανάση Κλάρα (Αρη Βελουχιώτη)

Δυο συμφωνητικά - το ένα με υπογραφή και του Αρη - για το σπίτι του «Αρη Βελουχιώτη» στο Σαρακήνικο Γαύδου, μοναδική ιδιοκτησία αγωνιστών

Στο συμφωνητικό, η δεύτερη υπογραφή (αριστερά) ανήκει στον Θ. Κλάρα (Αρη Βελουχιώτη) και δημοσιεύεται για πρώτη φορά

Από σήμερα το Ιστορικό Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ πλουτίζεται με δύο άγνωστα μέχρι τώρα, πολύτιμα γραφτά ντοκουμέντα, που, παρά την «ηλικία» τους, διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Εχουν γραφτεί πριν από 69 χρόνια.

Το πρώτο είναι το Ιδιωτικό Συμφωνητικό, που δίνει το δικαίωμα στους εξόριστους κομμουνιστές να χτίσουν το δικό τους σπίτι στη θέση Σαρακήνικο της Γαύδου.

Το δεύτερο, επίσης, Συμφωνητικό καθιερώνει την καταβολή ενοικίου απ' τους εξόριστους και ορίζει ποιος θα εκμεταλλεύεται τα προϊόντα του μικρού κήπου που δημιούργησαν οι εξόριστοι.

Με τον εντοπισμό των δύο αυτών γραπτών ντοκουμέντων, εμφανίζεται, για πρώτη φορά, η ιδιόχειρη υπογραφή του Θανάση Κλάρα (Αρη Βελουχιώτη), που υπάρχει στο συμφωνητικό, μαζί με τις υπογραφές και των άλλων συνεξορίστων του.

Εδώ, όμως, η ιστορική αναδρομή είναι απαραίτητη. Στα χρόνια της βασιλομεταξικής δικτατορίας (1936-'40), αλλά και πιο μπροστά, στη δικτατορία του Θόδωρου Πάγκαλου, όταν μετέφεραν στη Γαύδο τους εξόριστους κομμουνιστές και τους εγκατέλειπαν στο έρημο, άνυδρο και φαλακρό νησί με σκοπό την εξόντωσή τους, επειδή αρνούνταν να υπογράψουν «δήλωση μετανοίας». Δεν υπήρχε ούτε σπηλιά για να προφυλαχτούν απ' τη βροχή και το κρύο το χειμώνα κι απ' τον καυτό αφρικάνικο ήλιο το καλοκαίρι. Λιγοστά τα σπίτια και πιο λίγοι οι άνθρωποι. Σήμερα, οι κάτοικοι δεν ξεπερνούν τους 30!

Οι εξόριστοι έμεναν στο Καστρί, στο σπίτι - προίκα της παπαδιάς. Στο κάτω οι άνδρες και στο πάνω πάτωμα είκοσι εξόριστες κομμουνίστριες. Γύρω - γύρω απ' το σπίτι, συρματοπλέγματα και φρουροί χωροφύλακες. Τ' άλλα σπίτια ήταν του παπά, του προέδρου της Κοινότητας, του «έμπορα» του Στυλιανού και στο πιο μεγάλο έμεναν οι εκπρόσωποι της εξουσίας, οι χωροφύλακες.

Μια ομάδα εξορίστων - περί τους δεκαπέντε - όλοι φυματικοί κι άρρωστοι βαριά, βρέθηκαν στο Σαρακήνικο με απόφαση του Γραφείου της Ομάδας Συμβίωσης Πολιτικών Εξόριστων. Αυτοί έχτισαν το δικό τους σπίτι για να κατοικήσουν. Ανάμεσά τους κι ο Αρης Βελουχιώτης, που μεταφέρθηκε για πρώτη φορά στη Γαύδο στις 23 Οκτώβρη 1931, μαζί με άλλα 70 μέλη και στελέχη του ΚΚΕ.

Το Σαρακήνικο ήταν μια έρημη, άνυδρη, ακατοίκητη κι ακαλλιέργητη περιοχή. Δεν υπήρχε ψυχή, μόνο θανατηφόροι σκορπιοί. Υπήρχαν, όμως, ιδιοκτήτες της γης, που ήταν ιδιώτες και μοναστήρια!

Χτίζουν οι ίδιοι το σπίτι τους

Οι εξόριστοι κομμουνιστές, σεβόμενοι τις «ιδιοκτησίες», ζήτησαν να τους επιτραπεί να χτίσουν ένα σπίτι. Το σπίτι τους... Ετσι κι έγινε. Στο γραφείο της Κοινότητας, στις 14 Μάρτη 1933, υπογράφτηκε το Ιδιωτικό Συμφωνητικό απ' τον ιδιοκτήτη του οικοπέδου Κώστα Καρυδάκη, τη γυναίκα του και τους αντιπροσώπους της Κολεχτίβας Εξόριστων Κομμουνιστών Γαύδου Λάιο Λαΐου, Θανάση Κλάρα - αυτό ήταν το όνομα του Αρη Βελουχιώτη -, Νικόλα Παπαζήση και Χαράλαμπου Δελόλμα. Μάρτυρες ο κοινοτάρχης της Γαύδου Νικ. Παπαδάκης και ο αστυνομικός σταθμάρχης, ενωμοτάρχης Νικ. Βλαζάκης.

Η συμφωνία πρόβλεπε να χτιστεί από τους ίδιους τους εξόριστους και με δικά τους υλικά, πάνω σε μισό στρέμμα, ισόγειο σπίτι 237 τ.μ., εξωτερική κουζίνα, φούρνος και ν' ανοιχτεί πηγάδι, χωρίς καμιά οικονομική επιβάρυνση του οικοπεδούχου, ο οποίος θα τους χορηγούσε τα παραθυρόφυλλα, τα «ανώφυλλια», όπως λέγονται στην ντοπιολαλιά.

Εδειξαν κι εκεί την αξιοσύνη και την πίστη τους οι κομμουνιστές, και το σπίτι χτίστηκε με κόπους και θυσίες. Η συμφωνία ήταν οι εξόριστοι να χρησιμοποιήσουν για επτά χρόνια, μόνο για κατοικία, το σπίτι και μετά να το παραδώσουν στον οικοπεδούχο, χωρίς να κρατήσουν τίποτα για τον εαυτό τους. Η προθεσμία έληγε στις 14 Μάρτη 1940.

Αφού πέρασαν τα επτά χρόνια, όπως πέρασαν, υπογράφτηκε νέο συμφωνητικό στις 20 Οκτώβρη 1940, οκτώ μέρες πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, απ' τον Γιώργο Κοντοκώτσιο, εκπρόσωπο των εξόριστων κομμουνιστών και την ιδιοκτήτρια (ο σύζυγός της στο μεταξύ είχε πεθάνει).

Αξίζει να σημειώσουμε εδώ ότι οι εξόριστοι ζούσαν με 10 δραχμές επίδομα το μήνα, αλλά σ' αυτούς έφταναν μόνον οι 8 δραχμές. Τις δύο τις κράταγε, για δήθεν χρέη της Ομάδας Συμβίωσης, ο ανθυπασπιστής - στρατοπεδάρχης, που είχε την έδρα του στα Σφακιά.

Να, τι αναφέρεται στο νέο συμφωνητικό, σχετικά:

«...1. Η κ. Ευτυχία Καρυδάκη, ιδιοκτήτρια της εν Σαρακήνικω οικίας, παρέχει ταύτην επ' ενοικίω εις τους πολιτικούς εξόριστους αντί μηνιαίου ενοικίου διακοσίων 200 δραχμών. Και...

4. Οι πολιτικοί εξόριστοι υποχρεούνται να παραχωρήσωσι εις την κυριότητα της κ. Ευτυχίας Καρυδάκη τους υπ' αυτών κατασκευασθέντας κήπους εις θέσιν Σαρακήνικο μετά την αναχώρησίν των εκ της Νήσου.

5. Εις περίπτωσιν καθ' ην οι πολιτικοί εξόριστοι μεταφερθούν εκ της θέσεως Σαρακήνικον ανεξαρτήτως της θελήσεώς των και παύσουν να ενοικιάζουν την οικίαν της κ. Ευτυχίας Καρυδάκη, οι πολιτικοί εξόριστοι θα έχουν το δικαίωμα της καλλιέργειας των κήπων από της ημέρας της αποχωρήσεώς των επί (2) δύο έτη, περιερχομένων μετά την πάροδον των δύο ετών εις τη δικαιοδοσίαν της κ. Ευτυχίας Καρυδάκη».

Κάπου εδώ πρέπει να ολοκληρώσουμε την ιστορική αυτή αναδρομή, με μία όμως μικρή παρατήρηση:

Παλιά, οι αντιδραστικοί κύκλοι δεν κατηγορούσαν τους κομμουνιστές για «ξύλινη γλώσσα», «δογματισμό», «αναχρονισμό» κλπ., όπως σήμερα... Τότε έφτανε να λένε ότι οι κομμουνιστές δε σέβονται την περιουσία των άλλων και θέλουν να την αρπάξουν... Τα γεγονότα στη Γαύδο έδειξαν το αντίθετο...

Δε σβήνεται η ιστορική μνήμη

Το σπίτι των πολιτικών εξόριστων στη Γαύδο είναι ιστορική κληρονομιά ιερή και παρακαταθήκη για το λαό μας. Και οι αληθινές ιστορίες των αγωνιστών δεν ιδιοποιούνται. Τραβούν από γενιά σε γενιά, πάνε από πατέρα σε παιδί κι από παππού σ' εγγόνι. Είναι μια φλόγα απ' την ίδια προγονική φωτιά, που ποτέ δε σβήνει. Αλλωστε, στη ζωή είναι ωραίο και άξιο ό,τι είναι αληθινό.

Αυτά τα λόγια ταιριάζουν στην αρχή της είδησης για την επαναλειτουργία του Φάρου της Γαύδου, που κατασκευάστηκε το 1880 από τη Γαλλική Εταιρεία Οθωμανικών Φάρων και καταστράφηκε το 1941 από τις βόμβες των γερμανικών αεροπλάνων.

Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, ενόψει Ολυμπιακών Αγώνων και για καθαρά εντυπωσιοθηρικούς λόγους, ενώ διαθέτει το ποσόν των 270 εκατομμυρίων δρχ. από τους πόρους του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράμματος Κρήτης, προκειμένου να αναστηλώσει τις κτιριακές εγκαταστάσεις του Φάρου, σκόπιμα αδιαφορεί στην αλλαγή χρήσης του σπιτιού των πολιτικών εξορίστων, που ήδη έχει μετατραπεί σε ταβέρνα!!

Η τακτική αυτή αποσκοπεί στην εξαφάνιση της ιστορικής μνήμης για ό,τι έχει σχέση με τους αγώνες του λαού μας, το λαϊκό κίνημα και το ΚΚΕ, την πρωτοπόρο δύναμή του. Κι εδώ, όπως και με τόσα άλλα μνημεία και τόπους ιστορικής μνήμης, όπως, π.χ., το Τυπογραφείο του Βουνού ή εκείνο στην Καλλιθέα, φαίνεται πόσο υποκριτικό - και επιλεκτικό... - είναι το κυβερνητικό ενδιαφέρον...

Οι αλλαγές στη χρήση του κτιρίου έγιναν και γίνονται κατά παράβαση της σχετικής απόφασης του υπουργείου Πολιτισμού (ΦΕΚ 428, τ.2/ 22.4.1999), η οποία αναφέρει καθαρά τα εξής:

«...Χαρακτηρίζεται Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο το κτίριο που κατασκευάστηκε απ' τον Αρη Βελουχιώτη και τους συνεξορίστους του στην περιοχή Σαρακήνικο της νήσου Γαύδου, ιδιοκτησίας Στ. Καρυδάκη, με τον περιβάλλοντα χώρο στα όρια της ιδιοκτησίας, διότι αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα κτιρίου τοπικής αρχιτεκτονικής και είναι σημείο αναφοράς για τους κατοίκους του νησιού, εφόσον συνδέεται άμεσα με τον Αρη Βελουχιώτη και άλλα πρόσωπα της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας».

Ετσι, λοιπόν, η επαναλειτουργία του Φάρου της Γαύδου μπορεί να ξαναφωτίσει το Λιβυκό πέλαγος. Ομως, οι θυσίες των αγωνιστών εξορίστων έχουν τη δική τους λάμψη κι έρχονται από πολύ μακριά, για να φωτίζουν αιώνια τους ηρωικούς αγώνες για προοδο και προκοπή:

Ιτζεδίν και Καλπάκι/ βαθιά τιμημένα

και Ασσος και Γαύδος/ που βάφτηκαν μ' αίμα

Μας δίνουν θάρρος/ μας στέλνουν κραυγές

εμπρός αντιφασίστες/ εμπρός κομμουνιστές...

Κείμενα - Επιμέλεια :
Δημήτρης ΣΕΡΒΟΣ

Ριζοσπάστης, 14 Ιούλη 2002