«Η ιστορία διδάσκει, ας θυμηθούμε την κραυγή ΕΣΑ, ΕΣ ΕΣ, βασανιστές»

Του Αντώνη Κακαρά*

Σήμερα επωάζεται το αυγό του φιδιού με τη Χρυσή Αυγή και την εγκληματική της οργάνωση, με τις ορδές των τραμπούκων που χτυπάνε, βρίζουν, τρομοκρατούν, βρωμίζουν την αρχαία και νεότερη ιστορία του τόπου μας με παραλληλισμούς, οι ανιστόρητοι.

Αισθανόμαστε απατημένοι οι πολίτες από τους κυβερνώντες, είμαστε οργισμένοι από τη διαφθορά, την ανοργανωσιά, την εκμετάλλευση. Παρασύρονται κάμποσοι με τον υπερεθνικισμό, με τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα, δεν βλέπουν το φασισμό που δεν κρύβεται, που αλυχτάει, σκοτώνει, τρομοκρατεί. Η ιστορία διδάσκει, ας θυμηθούμε λοιπόν την κραυγή ΕΣΑ, ΕΣ ΕΣ, βασανιστές και ας δούμε τι έκαναν.

Το απριλιανό καθεστώς (φασιστικό, δικτατορικό) χρειαζόταν μία αποτελεσματική μέθοδο, πρόσθετη της προπαγάνδας και της «επαναστατικής ιδεολογίας», με την οποία θα αναγκαζόταν ο λαός, ιδιαίτερα όμως οι Ένοπλες Δυνάμεις (ΕΔ) και βέβαια οι εργαζόμενοι, να συνεργαστούν, να υπακούν, να ανέχονται. Δεν ήταν μόνον πως έπρεπε να επικρατεί δήθεν ηρεμία, ώστε να φανεί η διαφορά με την κατάσταση της «προεπαναστατικής ανώμαλης περιόδου», η χούντα όφειλε και ήθελε να τα έχει καλά με την κυρίαρχη τάξη, με την πλουτοκρατία, με το μεγάλο κεφάλαιο. Χρειαζόταν τη στήριξή του και έτσι όπως πάντα γινόταν σε επικράτηση φασιστικών - δικτατορικών καθεστώτων «...κατόρθωσε με τη δύναμη του τρόμου να εξασφαλίσει την πολυπόθητη για το μεγάλο κεφάλαιο "κοινωνική συνοχή" και έτσι να διευκολύνει τη διαδικασία ανάπτυξης, κύρια σε βάρος των εργαζομένων» (Α. Μοσχονάς). Τούτο επισημαίνεται για να μην ξεχνάμε το στόχο που έχουν αυτού του είδους τα καθεστώτα και ποιους υπηρετούν.

Έτσι εξηγείται ο ρόλος των μηχανισμών αστυνόμευσης από τις ΕΔ, που δεν υπήρχε πριν τη δικτατορία. Δηλαδή ο νέος ρόλος κύρια της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας (ΕΣΑ) με την επέκταση των δραστηριοτήτων της και στους πολίτες. Τα στρατοδικεία, ο στρατιωτικός νόμος, η υπόλοιπη εργατική νομοθεσία έρχονται συμπληρωματικά στον τρόμο. Τα βασανιστήρια και ή έντεχνη διοχέτευση φρικιαστικών λεπτομερειών στην αγριότητά τους βοηθούν σημαντικά, τρομοκρατούν, πειθαναγκάζουν σε υπακοή, αποτρέπουν την αντίσταση.

Τα φασιστικά καθεστώτα που είχαν προηγηθεί στην Ευρώπη αλλά και επί Μεταξά δείχνουν το δρόμο. Ακόμα και σήμερα οι νοσταλγοί τους εφαρμόζουν πολλές από τις μεθόδους τους, έξω από τα συνθήματα, την ιδεολογία, τα σύμβολα. Η Χρυσή Αυγή στη χώρα μας, ό,τι και να λένε εκ των υστέρων τα μέλη, οι οπαδοί και τα στελέχη της, παρουσιάζει το καθημερινό της πρόσωπο με δραστηριότητες και τραμπουκισμούς που δεν χρειάζονται ερμηνεία. Εδώ θα περιοριστούμε στο ρόλο και τις μεθόδους της ΕΣΑ ως εργαλείου στήριξης του φασιστικού δικτατορικού καθεστώτος της 21ης Απριλίου 1967.

Την προσέγγιση και ανάλυση των ΕΣΑτζήδων και τον τρόπο που λειτούργησαν το διάστημα '67-'74 μελετούν οι επιστήμονες.

Στα συμπεράσματα αναφέρονται και τα εξής. «..."το ΕΑΤ/ΕΣΑ ήταν η ιθύνουσα αρχή όλων ημών ...εγγυήτρια της σχέσης του φόβου η ΕΣΑ, εγγυάται πράγματι τη διατήρηση της χουντικής εξουσίας έτσι που ο ισχυρισμός των εσατζήδων "εμείς είμαστε η εξουσία" είναι, απ' αυτήν την άποψη, απόλυτα βάσιμος...Ο ένας μετά τον άλλον οι διοικητές του ΕΑΤ/ ΕΣΑ επαναλαμβάνουν: "Θέλουμε ν' ακούσει ο κόσμος ότι το ΕΑΤ/ΕΣΑ βασανίζει για να τρέμει" ... τα βασανιστήρια είναι, ο τρόπος με τον οποίο "η ΕΣΑ στηρίζει την επανάσταση" ...αποτελούν μέθοδο κυβερνήσεως...».

Το φαινόμενο των ακροδεξιών, φασιστικών οργανώσεων, που για χρόνια έδρασαν μεταπολιτευτικά, δεν είναι άσχετο με τη δεξαμενή των εν δυνάμει ακροδεξιών εργαλείων τρόμου, όπως οι ΕΣΑτζήδες. Εξάλλου ο φασισμός εκτρέφει δεξαμενές για να αντλεί τέτοιους υπηρέτες της τρομοκρατίας. Η εποχή μας δεν χρειάζεται ΕΣΑ για να δικαιώσει τις εκτιμήσεις περί των μηχανισμών του φασισμού-ναζισμού. Τις ΕΔ όμως τις έχει πάντα στο στόχο του όπως και τα Σώματα Ασφαλείας (ΣΑ), είναι χώρος όπου επιδιώκει να αλωνίσει με σημαία τον υπερεθνικισμό, με επιχειρήματα τη διαφθορά, το νεποτισμό, μη βλέποντας πέρα από τη μύτη τους οι φασίστες τι κάνουν την ίδια στιγμή οι ίδιοι στα συγκεκριμένα πεδία.

Πάντως δεν συντρίφτηκε μεταδικτατοτρικά και άμεσα το πλαίσιο των διαταγών κλπ. για τα Σώματα αυτά. Δεν υπήρξε αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου και κανονισμού της ΕΣΑ. Το μόνο που άλλαξε μετά τη δικτατορία ήταν η ονομασία, και από ΕΣΑ ονομάζεται Στρατονομία με το Ν.276/76 ο οποίος παρασέρνει και τις άγνωστες σχεδόν ΕΑΑ της Αεροπορίας και ΕΝΑ του Ναυτικού αλλάζοντάς τες σε Αερονομία και Ναυτονομία. Η τάση στην αρχή της μεταπολίτευσης δεν ήταν η συντριβή των μέχρι τότε ισχυόντων.

Επιδίωξαν ώστε η λογική που διαμόρφωσε ο εμφύλιος να διατρέχει τη στρατιωτική αστυνομία τα επόμενα πενήντα χρόνια. Πρόκειται για το Νόμο που κυρώνει τον Κανονισμό 600-1 και αφορά την «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ». Τον σεβάστηκε η δικτατορία, δεν τον άλλαξε ο Καραμανλής μεταπολιτευτικά, τον διατήρησε το ΠΑΣΟΚ για περισσότερα από είκοσι χρόνια σε ισχύ. Ο λόγος μη ουσιαστικών αλλαγών είναι πως τα κόμματα αυτά εξυπηρετούν στην ουσία την ίδια πελατεία («κατεστημένο» την αποκαλούν όλοι).

Η ΕΣΑ δεν έγινε γνωστή για τους ευγενείς και δίκαιους που υπηρετούσαν εκεί στη δικτατορία. Για τους στρατευσίμους προβλέπεται πως «...δέον να ώσιν αρίστης σωματικής διαπλάσεως και εμφανίσεως, υψηλού αναστήματος (1,75 και άνω) μεγάλης σωματικής αντοχής, οξείας αντιλήψεως, ικανής νοημοσύνης, ενεργητικότητος και παρατηρητικότητος, προικισμένοι δι' επιμονής και υπομονής, περιεργείας, ευσυνειδησίας και πρωτοβουλίας ...υψηλόν δείκτην μορφώσεως...».

Ο διοικητικός μηχανισμός της ΕΣΑ ξεκινούσε από Διευθύνσεις στο ΓΕΣ, Στρατιά, Σώματα Στρατού και μεγάλες μονάδες. Περιλάμβανε επίσης ένα Κέντρο Εκπαίδευσης (ΚΕΣΑ σε στρατόπεδο στου Παπάγου) και ένα Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα (ΕΑΤ/ΕΣΑ κάτω από το Ναυτικό Νοσοκομείο, που αναδείχθηκε ως το κέντρο της πραγματικής εξουσίας στην Ελλάδα την επταετία 1967-74).

Οι δυνάμεις κρούσης της ΕΣΑ κλιμακώνονται σε λόχους, που προβλέπονται στους σχηματισμούς που αναφέρθηκαν, ενώ προβλέπονται και ανεξάρτητες ομάδες για μικρότερες μονάδες. Η πρόβλεψη του Νόμου επεκτείνεται «...και στον πληθυσμό...εις τας υπό στρατιωτικόν έλεγχον περιοχάς... συλλήψεις παραβατών ...στρατιωτικών ή ιδιωτών...». Το μακελειό που ακολούθησε την επταετία δε θα αναλυθεί εδώ.

Αυτός ο Στρατιωτικός Κανονισμός ποτέ δεν εφαρμόσθηκε επί εχθρών εκτός χώρας. Όταν χρειάσθηκε να χρησιμοποιηθεί έτσι, οι ελέγχοντες την ΕΣΑ όχι μόνον δεν το θυμήθηκαν, αλλά φρόντισαν να βοηθήσουν τον εχθρό στον καλούμενο ΑΝΣΚ (αντικειμενικό σκοπό) που ήταν η κατάληψη μέρους της Κύπρου. Δε βρέθηκε ούτε ένας από τους υπηρετούντες αξιωματικούς της ΕΣΑ «πιστούς μέχρι θανάτου» στον Ιωαννίδη να εκδηλωθεί δυναμικά στο έγκλημα. Αυτό θα περίμενε κανείς να κάνουν όταν διαπίστωσαν τις επιπτώσεις του πραξικοπήματος όπου είχαν βοηθήσει.

Στις αρμοδιότητες του τμήματος που ευθύνεται για τις χειρότερες βαρβαρότητες της επταετίας, δηλαδή του Ειδικού Ανακριτικού Τμήματος (ΕΑΤ/ΕΣΑ), περιλαμβάνεται η αποστολή με γενικόλογο καθορισμό την «ασφάλεια του στρατεύματος». «...Το ΕΑΤ/ΕΣΑ είναι μονάς Σ. Α. ( Στρατιωτικής Αστυνομίας) υπαγομένη απ' ευθείας εις την Δ/νσιν Σ.Α./ΓΕΣ (εκεί ήταν ο Ιωαννίδης διευθυντής, εξ ου η παντοδυναμία του με τέτοιο μηχανισμό βασανιστών) ...έχει ως αποστολήν: την ανίχνευσιν, διερεύνησιν και δίωξιν παντός πειθαρχικού ή ποινικού αδικήματος ή εγκλήματος ... εφ' ολοκλήρου της Επικρατείας...».

Το προσωπικό της ΕΣΑ έχει προνόμια που δεν έχουν οι του υπολοίπου στρατεύματος. Δεν ανατίθεται σ' αυτούς υπηρεσίες γραφέων, αγγελιοφόρων, φρουρών και σκοπών ... Τα προνόμια παρέχονται και για πρακτικούς λόγους. Ειδικά το ΕΑΤ/ΕΣΑ σε τίποτα δεν θύμιζε στρατιωτική υπηρεσία από εμφάνιση, καθαριότητα, τάξη, για να αναφερθούν μόνον οι ανώδυνες πλευρές «πρόσοψης» της μονάδας. Πώς ήταν δυνατόν να ανακρίνουν, να βασανίζουν, να έχουν εμφάνιση απαράδεκτη, εάν στρατωνίζονταν με άλλες υπηρεσίες. Η εξουσία πήγαζε από τη βρωμιά, την ανηθικότητα, το σαδισμό, τα βίτσια ψυχικά άρρωστων και ανώμαλων στελεχών και στρατονόμων.

Το φως της «επαναστάσεως που καταύγαζε τα Εθνικά Ιδεώδη και τα διέσωσαν αι Ένοπλοι Δυνάμεις του Έθνους» το συντηρούσαν άνθρωποι σαν τον Χατζηζήση, τον Σπανό και τους υπόλοιπους που κατέληξαν στην υποστάθμη των στελεχών του στρατού. Άκαπνοι αξιωματικοί (πλην του Ιωαννίδη που είναι άλλη περίπτωση) χτυπούσαν και βασάνιζαν συναδέλφους τους, φροντίζοντας να μην τους βλέπουν οι ίδιοι, όταν γνωρίζονταν από το στρατό. Σακάτευαν πολεμιστές της περιόδου 1940-49 ανεξάρτητα ιδεολογικής τοποθέτησης, γιατί έτσι αισθάνονταν δυνατοί.

Όλους αυτούς φρόντισαν οι μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις με πρώτον τον Καραμανλή να διασώσουν και να πέσουν στα μαλακά. Και ο λόγος ήδη αναφέρθηκε. Το «σύστημα» χρειαζόταν τη συντήρηση των ΕΔ και των ΣΑ αλώβητων και απρόσβλητων. Ακόμα και των στρεβλωτικών τους αποφύσεων όπως η ειδική ασφάλεια και το ΕΑΤ/ ΕΣΑ. Χρειάζονταν φαίνεται και οι μηχανισμοί ανάδυσης διαδικασιών, δυνατοτήτων και ομάδων εκτροπών και συνωμοσίας, όπως από το 1940 μέχρι το 1973, που ήταν η τελευταία του Ιωαννίδη. Ακριβώς γιατί «το σύστημα» δεν ήθελε να θίξει τα «παιδιά» που έπρεπε να προστατέψει γιατί τα χρειαζόταν. Το παράκαναν βέβαια με τη βία και τα βασανιστήρια, αλλά «εμείς για σένα δουλεύουμε ρε μαλακισμένο», είπε ο ασφαλίτης χαστουκίζοντας έναν δεκαεξάχρονο. Ο νεαρός που έγραφε συνθήματα κατά της χούντας στο Μαρκόπουλο Αττικής την παραμονή επίσκεψης εκεί του Παττακού και τον συνέλαβαν, δεν ήταν ο οποιοσδήποτε. Γι' αυτό και εξερράγη ο αξιωματικός της ασφάλειας μόλις διαπίστωσε πως είναι Αμερικανός υπήκοος και εγγονός εφοπλιστή.

Η διπλή ιδιότητα εξηγεί την αφοπλιστική ειλικρίνεια και τη διαμαρτυρία του αστυνομικού με το χαστούκισμα. Δείχνει συνείδηση πλήρη των καθηκόντων και της αποστολής του. Και δεν είναι σπάνιο δείγμα αυτό. ΗΠΑ και μεγάλο κεφάλαιο ήταν τα αφεντικά του μηχανισμού διαχείρισης εξουσίας. Το γνώριζαν, το παραδέχονταν και τους υπηρετούσαν. Δεν έχουν διάθεση να συντρίψουν ή αλλάξουν ό,τι με τόσο κόπο και προσπάθεια χτίσθηκε στον τομέα Σώματα Ασφαλείας και ΕΔ μεταπολεμικά. Βελτιώσεις του συστήματος, μικροδιορθώσεις, αλλαγές ονομασιών που θυμίζουν τη δικτατορία, γίνονται. Όχι σαρωτικές αλλαγές, όχι άλλη εκπαίδευση, όχι κουλτούρα επιπέδου. Όχι ουσιαστικό εκδημοκρατισμό και πλήρη ελευθερία έκφρασης και γνώσης στους ενόπλους.

Οι βασανιστές, οι ΕΣΑτζήδες, έκαναν ό,τι ήθελαν. Κατά πολιτών και στρατιωτικών. Το ίδιο και εναντίον εκείνων που επέλεγαν να υπηρετήσουν στην ΕΣΑ και εκπαιδεύονταν στο ΚΕΣΑ. Η εκπαίδευσή τους ήταν σκληρή. Η μέχρι τότε πρακτική απέδειξε πως το ΚΕΣΑ δεν ήταν μόνον κέντρο εκπαίδευσης, αλλά προσωρινή φυλακή, και χώρος βασανιστηρίων. Από κει μεταφέρονταν στο Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα, όπου η «περιποίηση» ήταν φρικαλέα μέχρι να ομολογήσουν όχι μόνο ό,τι γνώριζαν, αλλά ό,τι οι βασανιστές ήθελαν.

Ο ταξίαρχος Ιωαννίδης καταλαμβάνει την εξουσία πολύ εύκολα, την ασκεί με την τρομοκρατία και εμπιστευόμενος χαμηλόβαθμους Αμερικανούς πράκτορες προβαίνει στο πραξικόπημα κατά Μακαρίου. Καταθέτει στην επιτροπή της Βουλής για το Κυπριακό και αρνείται να απαντήσει διότι «...θεωρώ ταύτην ως μη αντικειμενικήν και αμερόληπτον...». Ήταν ο μόνος τρόπος να αποφύγει το διάλογο, να κρύψει όλα εκείνα στα οποία δεν έχει απαντήσεις που να τον τιμούν.

Έχει όμως σημασία πώς τον έβλεπαν οι άλλοι και μάλιστα διαφόρων ιδεολογιών και προέλευσης. Το ερώτημα που τέθηκε σε συνεντεύξεις στα πλαίσια έρευνας για τη δικτατορία και το ρόλο των στρατιωτικών ήταν «πώς ένας ταξίαρχος εν ενεργεία ήλεγχε τις ΕΔ της χώρας, όταν στην ιεραρχία ήταν πολλές θέσεις κάτω από την κορυφή της πυραμίδας». Και απαντούν ως εξής:

ΑΛΕΞΑΚΗΣ (19-6-02) «... σε αυτόν δίνανε αναφορά όλοι οι αξιωματικοί που ήταν μυημένοι, αυτός έκανε τους αρχηγούς, αυτός έκανε τους υπαρχηγούς, αυτός τους στρατηγούς και λοιπά υπάκουαν... Όλοι ανδρείκελα ήταν, πήγαιναν και τον γλείφανε, τον κολακεύανε για να γίνουν στρατηγοί...».

ΒΑΡΔΑΝΗΣ (7-7-02) «...Ήμουν έγκλειστος στο στρατόπεδο του ΚΕΣΑ. Εκεί πιο κάτω είχα δει ένα συνταγματάρχη... και τον ρωτάω "δεν συγκινείσαι από την εμφάνιση του συνταγματάρχη;»... Το Σερίφη, τον Εσατζή, αντί απαντήσεως έξυσε τ' αχαμνά του...».

ΛΥΤΡΑΣ (20-11-02) «(...), ήτανε στον Ι.Δ.Ε.Α. (...), όπου υπήρχε καλή θέση υπήρχε και Ιωαννίδης. (...) στο κίνημα του '51... πάει ο ίδιος ο Παπάγος και του αφαίρεσε το περίστροφο ... Ήταν κουτός, τι δειλός; Κουτός ήταν...».

ΜΕΝΕΝΑΚΟΣ (4-9-02) «... Οι στρατηγοί πώς τον υπακούανε; Τον φοβόντουσαν... Είχε καταφέρει και είχε διαβρώσει τα πάντα. Ήλεγχε την Ε.Σ.Α., η Ε.Σ.Α. είχε γίνει κράτος εν κράτει...».

ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ (27-5-02) «...Μαριονέτες στρατηγοί ήταν οι τύπου Γαλατσάνου, Μπονάνου, Αραπάκη... Τις μαριονέτες εύκολα τις ελέγχει κανείς... κρατούσε τα κλειδιά του συστήματος...».

Τα βασανιστήρια ξεκλείδωναν την τρομοκρατία και διάχυτη την έσπερναν είτε με έρπουσα φημολογία είτε μέσω δημοσιευμάτων που επέτρεπαν να εμφανίζονται ακριβώς γι' αυτόν το λόγο. Ξεχωρίζουν της ΕΣΑ (αλλά και στο Μπογιάτι, και στο Διόνυσο και αλλού με πρωταγωνιστές πάντα στρατιωτικούς και στρατευσίμους ) από τα βασανιστήρια της Μπουμπουλίνας, της Μεσογείων κλπ. τα προερχόμενα από τα Σώματα Ασφαλείας. Πριν το 1967 αυτό το «προνόμιο» το είχε μόνον η ασφάλεια και οι βασανιζόμενοι κατά συνθήκη ανήκαν σε συγκεκριμένο ιδεολογικό χώρο, αυτόν του ΚΚΕ. Με το φασισμό ανέβηκε και ο ποδηγετούμενος στρατός, η στρατιωτική αστυνομία, οι βασανιστές.

Από το Βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Αθηνών μαθαίνουμε τα αποδιδόμενα στα στελέχη των Σωμάτων Ασφαλείας περί βασανιστηρίων. Δεν διαβάζεται εύκολα αυτό το κείμενο, όσο ψυχρό κι αν είναι. Πρόκειται για το υπ' αριθ.4347/20-12-1975 του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Αθηνών «... που εξετάζει και αποφαίνεται για Δασκαλόπουλο, Λάμπρου, Μάλλιο, Μπάμπαλη, Καραπαναγιώτη, Γιαννικόπουλο, Καλύβα, Σπανό, Κραββαρίτη, Παύλου, Ντζαφέρη, Λιάπη, ....σύνολο εκατόν πενήντα τρεις ένστολοι αστυνομικοί αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και οπλίτες οι οποίοι... εφήρμοσαν μεθόδους βασανισμού...». Εργαλεία κι αυτοί του φασισμού, της χούντας, των λατρευτών των ναζί.

Σημ.: Βλ. ΜΑΡΙΑΣ ΔΑΡΑΚΗ-ΜΑΛΛΕ, «Οι Εσατζήδες», «Κέδρος», Αθήνα 1976 και ΜΙΚΑΣ ΧΑΡΙΤΟΥ-ΦΑΤΟΥΡΟΥ, «Ο Βασανιστής ως Όργανο της Κρατικής Εξουσίας, Ψυχολογικές Καταβολές», «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 2003.

* Ο Αντώνης Κακαράς είναι αρχιπλοίαρχος ε.α. και συγγραφέας

902.γρ