ΑΛΙΝΤΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ: «Ο άνθρωπος θα παλεύει πάντα για το δίκιο»

«Η ζωή στους βράχους»

Οταν πεθαίνει ένας σημαντικός κινηματογραφιστής συνήθως ο Τύπος τον «αποχαιρετά» με τη φράση «απώλεια για τον κινηματογράφο». Οταν όμως, ο σημαντικός σκηνοθέτης που πέθανε έχει πάρει σαφή και ξεκάθαρα ταξική θέση με το έργο του, τότε, η απώλεια για την τάξη την οποία υπερασπίστηκε είναι σαφώς μεγαλύτερη και βαθύτερη.
Από αυτήν την άποψη, ο ξαφνικός θάνατος της Αλίντας Δημητρίου την περασμένη Τρίτη αποτελεί καταρχήν μια μεγάλη απώλεια για την εργατική τάξη και το λαό και βύθισε στη θλίψη τους αγωνιζόμενους ανθρώπους. Αυτή η απώλεια μάλιστα λαμβάνει ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις σήμερα, που η επίθεση ενάντια στους όρους ύπαρξης και τη συνείδηση των καταπιεσμένων ξεπερνά κάθε προηγούμενο.

Διότι το σινεμά της Αλίντας Δημητρίου «απάντησε», συνειδητά, σε δύο ανάγκες: Για αλήθεια και για γνώση. Αντικειμενικά, δηλαδή, «απάντησε» στη διαχρονική και ατέρμονη ανάγκη του λαϊκού κινήματος να διευρύνει το γνωσιολογικό του απόθεμα με όρους θεωρητικού - ιδεολογικού «εξοπλισμού» στην αντιπαράθεσή του με τις πλουσιοπάροχα χρηματοδοτούμενες «δεξαμενές σκέψης» των αστών που «ανθούν» στον ακαδημαϊκό - ερευνητικό τομέα. Αυτό όμως που το κάνει μοναδικό είναι ότι αυτήν την «απάντηση» η Αλίντα την έδωσε χωρίς ίχνος ακαδημαϊσμού, στείρας ρητορείας και διδακτικισμού ή διανοουμενίστικου ελιτισμού. Την έδωσε μέσα από ένα έργο που ξεχειλίζει από αγάπη και σεβασμό για τον αγωνιζόμενο άνθρωπο, από πίστη στην τελική νίκη ενάντια στην ταξική εκμετάλλευση, από συνέπεια και ανεπιτήδευτη ειλικρίνεια που δεν επιτρέπει σε κανέναν να «ερμηνεύσει» τους στόχους ή τις προθέσεις του. «Εκείνο που με ενδιαφέρει είναι οι απλοί άνθρωποι, που στρατεύθηκαν, τα έδωσαν όλα και στο τέλος δεν ζήτησαν τίποτα. Οι "ανώνυμοι". Αυτούς εκτιμώ. Και όταν θέλω να δώσω περισσότερη έμφαση, λέω οι "ξυπόλυτοι"», έλεγε χαρακτηριστικά σε συνέντευξή της στο «Ριζοσπάστη» το 2009.

Μορφή και περιεχόμενο σε απόλυτη αρμονία

Βράβευση από την Πανελλήνια Ενωση Αγωνιστών και Φίλων της ΕΠΟΝ (ΠΕΑΦΕ) το 2010

Η Αλίντα διέπρεψε στο ντοκιμαντέρ ήδη από τη 10ετία του '70. Παράλληλα με τη διοργάνωση κινηματογραφικών προβολών, συμμετείχε σε σεμινάρια για την ταινία μικρού μήκους, έγραψε και μετέφρασε άρθρα σε κινηματογραφικά περιοδικά καθώς και το βιβλίο «Φιλμογραφία Ταινιών Μικρού Μήκους» (1939 - 1979), ενώ το 1992 εξέδωσε το «Λεξικό Ταινιών Μικρού Μήκους». Από το 1977 έως το 1994 γύρισε περισσότερα από 50 ντοκιμαντέρ για την τηλεόραση και το υπουργείο Πολιτισμού (π.χ. Το Θέατρο στο βουνό, Ανθρώπινα Δικαιώματα (10 ημίωρα), Γυναίκες (6 ημίωρα)). Από το 1994 - 2003 ασχολήθηκε με το βιομηχανικό ντοκιμαντέρ, κάνοντας 15 ταινίες για τη ΔΕΗ.

Ωστόσο, το έργο που ίσως αποτελεί την «επιτομή» της αντίληψής της για το ντοκιμαντέρ, αλλά και την ιδεολογική - πολιτική της παρακαταθήκη είναι η τριλογία, που ξεκίνησε το 2008 με τα «Πουλιά στο βάλτο», για τις γυναίκες στην Εθνική Αντίσταση (αποσπώντας επτά βραβεία, ενώ μια κόπια της βρίσκεται στα Γενικά Αρχεία της Σόφιας), συνεχίστηκε το 2009 με τη «Ζωή στους βράχους», για τις γυναίκες μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας και ολοκληρώθηκε το 2011 με τα «Τα κορίτσια της βροχής» για τις γυναίκες αγωνίστριες την περίοδο της χούντας.

Σε αυτές τις ταινίες αφήνει τις πρωταγωνίστριες να μιλήσουν απλά, καθάρια γι' αυτά που είδαν, έζησαν, πίστεψαν και εξακολουθούν να πιστεύουν, χωρίς σκηνοθετικό «στήσιμο», σα να έχεις πάει επίσκεψη στο σπίτι τους και ακούς τις διηγήσεις τους. Διότι όταν σκοπός ενός κινηματογραφιστή είναι η ειλικρινής του πρόθεση να αναζητήσει την αλήθεια, αρκεί μία κάμερα, μία φόρμα κοντινών πλάνων στην «πηγή» και πραγματικό θάρρος να αντέξει την αλήθεια. Τότε, δεν υπάρχει ανάγκη να αναζητήσει «ισορροπίες» ανάμεσα στη μορφή και το περιεχόμενο: Η ταινία «είναι» πλέον το περιεχόμενό της.

Motion Team

Για παράδειγμα, στη «Ζωή στους βράχους» επιλέγει 33 μαχήτριες του ΔΣΕ και δημιουργεί ισάριθμα, ξεχωριστά, φαινομενικά, «πορτρέτα», τα οποία όμως ενώνονται από μια «λεπτή κόκκινη κλωστή» αίματος, αυτοθυσίας, πίστης στα ιδανικά για έναν καλύτερο κόσμο. Οι γυναίκες διηγούνται επί 98 λεπτά το συγκλονιστικότερο έπος της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Μόλις λίγα πλάνα εποχής παρεμβάλλονται. Κι όμως, είναι τέτοια η δύναμη της αλήθειας τους, που όχι μόνο αυτή η λιτή κινηματογραφική επιλογή δεν κουράζει, αλλά στο τέλος νομίζεις πως έχεις «δει» πραγματικά αυτό το έπος. Εχεις «ταξιδέψει» 60 χρόνια πριν. Εχεις κυνηγηθεί, βασανισθεί, βιασθεί, αποκεφαλιστεί μαζί τους από τους συνεργάτες των ναζί, επειδή υπερασπίστηκες και ελευθέρωσες την πατρίδα. Εχεις «περάσει» μαζί με τους μαχητές του ΔΣΕ τα αφρισμένα παγωμένα ποτάμια. Εχεις «φάει» χιόνι μαζί τους για να ξεγελάσεις την πείνα σου. Εχεις «γεννήσει» τα παιδιά σου στην εξορία και τα έχεις «δει» να τα αρπάζουν από τα χέρια σου. Εχεις απειληθεί ότι δεν θα τα ξαναδείς αν δεν αποκηρύξεις την ύπαρξή σου και την ανθρώπινη υπόστασή σου - διότι αυτό, τελικά, ήταν η «δήλωση» - και έχεις «πει» μαζί με αυτές τις Μάνες «όχι». Και με το κεφάλι ψηλά «δίνεις» εσύ ο ίδιος/ ίδια το σπλάχνο σου στους «αλφαμίτες».

«Γίνεται βαρβάτη επίθεση στην Ιστορία»

Για να κάνεις όμως τέτοιου είδους σινεμά, πρέπει πρώτα να απαλλαγείς από ερμηνείες «εκ του πονηρού» που «βλέπουν» αυτό που τους συμφέρει σε κάθε ιστορική στιγμή, ακριβώς διότι θέλουν να χειραγωγήσουν τη συνείδηση σήμερα. Για την Αλίντα, όμως, τα πράγματα ήταν ξεκάθαρα: «(...) Κάποιοι λένε ότι η γυναίκα βγήκε στην Αντίσταση για να ξεφύγει από τον πατέρα αφέντη. Είναι μια κοινωνιολογική ερμηνεία. Αλλά σε πενήντα γυναίκες που συνάντησα δεν βρήκα κάτι τέτοιο. Αντίθετα, είδα πως ήταν επιλογή τους. Ηταν ..."φοβερότερη" η καταπίεση του πατέρα αφέντη από το κυνηγητό, την παρανομία, την απομόνωση, τη φυλακή; Ηταν επιλογή!».

Ανάλογη ήταν και η θέση της απέναντι στην «σπαραξικάρδια» προσέγγιση του εμφυλίου - «Ελληνας να σκοτώνει Ελληνα;» κ.λπ. - η οποία επίσης κρύβει, ανεξάρτητα από προθέσεις, την ταξική ουσία της σύγκρουσης. Για την Αλίντα, ακριβώς τον ταξικό χαρακτήρα της σύγκρουσης θέλουν να εξαφανίσουν: «Αυτό είναι που τους ενδιαφέρει. Για να δώσουμε "άφεση αμαρτιών", να "σχωρεθούν" οι ένοχοι. Αυτό είναι πασιφανές. Ποιοι "κόπτονται" να λησμονήσουμε; Να μη μάθουμε τα γεγονότα; Γίνεται βαρβάτη επίθεση στην Ιστορία. Εχουν λάβει τα μέτρα τους. Η πρώτη ταινία πήρε βραβεία, έγινε χαμός κυρίου και η δεύτερη δεν πήρε τίποτα. Σε ένα χρόνο... πήραν τα μέτρα τους. Ο Εμφύλιος γι' αυτούς είναι... "τζιζ": "Μην σκαλίζουμε τώρα το παρελθόν... ας δώσουμε τα χέρια". Αυτοί φοβούνται πιο πολύ από μας. Παρόλο που έχουμε μόνο την ψυχή μας. Την Ιστορία μας δεν την ξέρουμε. Την έχουν αποκρύψει και από το εξωτερικό. Οταν βγήκαν στο φεστιβάλ τα "Πουλιά στο Βάλτο" ο πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου με ρώτησε "δεν καταλαβαίνω πώς από την απελευθέρωση φτάσατε στον Δεκέμβρη". Από οχτώ φεστιβάλ που το έχω στείλει έξω, το επέστρεψαν όλοι χωρίς να μου πουν το γιατί».

Η Αλίντα μάς «απάλλαξε» και από τον «κόπο» να ψάξουμε το μήνυμα του έργου της, αν και το έθεσε με απόλυτη σαφήνεια μέσα σε αυτό: «Το μήνυμά μου είναι η πίστη στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος θα παλεύει πάντα για το δίκιο»...

(Σκέψεις της σημαντικής δημιουργού που «έφυγε» πριν από λίγες μέρες από τη ζωή, όπως τις κατέγραψε ο «Ρ» σε συνέντευξη που του παραχώρησε)

Γρηγόρης ΤΡΑΓΓΑΝΙΔΑΣ

Ριζοσπάστης