Δευτέρα 24 Νοεμβρίου 2014

ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΣ: Η περιγραφή της μάχης όπως την έγραψε ο Κωστούλας και τη διόρθωσε ο Άρης (25 Νοέμβρη 1942)


Ο Κωστούλας με τον Άρη
Μεταφορά στο διαδίκτυο: “Οικοδόμος”

Πριν 72 χρόνια, στις 25 Νοέμβρη του 1942, με τη συνεργασία των ανταρτών ΕΛΑΣ – ΕΔΕΣ και Άγγλων σαμποτέρ έγινε η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, που διέκοψε για αρκετές μέρες τον ανεφοδιασμό του «Άφρικα κορπς» του Ρόμελ και επηρέασε σοβαρά την έκβαση των επιχειρήσεων στη Βόρεια Αφρική. Η επιχείρηση του Γοργοπόταμου έγινε τη στιγμή που η πατρίδα μας σφάδαζε κάτω από τη χιτλερική μπότα. Οι φλόγες των εκρήξεων σκόρπισαν τα πυκνά σκοτάδια της κατοχής και ξεσήκωσαν στ’ άρματα τον υπόδουλο λαό για τη συντριβή του φασισμού, για τη χιλιάκριβη τη λευτεριά. Στις 21 Νοέμβρη στο χωριό Καστριώτισσα αποφασίστηκε σε κοινή σύσκεψη των αρχηγών ΕΛΑΣ – ΕΔΕΣ και των Άγγλων συνδέσμων να χτυπηθεί η φρουρά και να ανατιναχτεί η γέφυρα του Γοργοπόταμου και αμέσως οι αντάρτες κινήθηκαν προς τη γέφυρα. Δίνουμε παρακάτω την περιγραφή της μάχης του Γοργοπόταμου, όπως την έγραψε το Νοέμβρη του 1944 ο Κωστούλας (Κ. Ν. Καβρέτζης) και τη διόρθωσε ο Άρης στη Λαμία, έδρα τότε του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ. Σημειώνουμε ότι ο Κωστούλας, έφεδρος αξιωματικός, έγραψε τη διαταγή της επιχείρησης που υπαγόρευσε ο Άρης και ήταν επικεφαλής των τριών ομάδων του ΕΛΑΣ που χτύπησαν την κύρια δύναμη της φρουράς.

25 Νοέμβρη 1942. Νύχτωσε. Στην κορφή της Οίτης, στο πριόνι του Χονδρογιάννη. Ανάμεσα σε θεόρατα έλατα απαγκιάσαμε για να περάσουμε τη βραδιά νηστικοί, ύστερα από πολύωρη πορεία. Το μέρος υγρό. Το χιόνι πέφτει αδιάκοπα.
― Ανάψτε ένα σωρό μπρε! φωνάζει ο Καραλίβανος. Στρίβει το μουστάκι του ο Θάνος κι οργανώνει στ’ άψε-σβήσε  τη δουλειά. Τα έξυπνα μάτια του παρακολουθούν κάθε κίνηση. Από τα λίγα ξύλα παίρνει φωτιά ο πρώτος σωρός, ακολουθεί ο δεύτερος. Κι αρχίζουμε το σβήσιμο… Και με το σβήσιμο της φωτιάς μας βρίσκει η αυγή.

Χιονίζει και βρέχει συνέχεια. Τα εκρηκτικά προωθούνται για το καλύβι ―στα μισά του δρόμου ως το γιοφύρι. Γίνεται προσκλητήριο. Όξω από την παράγκα των συνεργείων παρατάσσεται η δύναμη του Ζέρβα, σαρανταπέντε περίπου. Καμιά δεκαριά ―το συγγενολόι του― ο Μιχάλης, ο Λεωνίδας, ο Παντελής, ο παπάς κι άλλοι. Κι ένα οπλοπολυβόλο. Απέναντι παραταχτήκαμε εμείς. Εφτά συγκροτημένες ομάδες κι η ομάδα διοίκησης του αρχηγείου ―115 περίπου. Με 7 οπλοπολυβόλα, ένα βαρύ χότσκις, 3-4 τόμσον, κάμποσα στεν, αραβίδες και μακρύκανα ιταλικά. Κατά τις εννιά ξεκινήσαμε. Μαζί και το συνεργείο των Άγγλων. Μολυβένιος ο ουρανός. Όσο κατεβαίνουμε βρέχει και μας ποτίζει ως το κόκαλο.

Όξω από το καλύβι στην άκρη στη λάκα, ανάμεσα σε τρία ντούσικα, ο αρχηγός αλλάζει για τρίτη φορά το σχέδιο δράσης… Ο Ζέρβας γιομάτος ενθουσιασμό αδειάζει ένα μικρό μπουκάλι με ούζο.
― Έτσι μπράβο, αυτό το σχέδιο είναι σωστό. Το ’πα γω. Εμείς δεν θα χωρίσουμε ποτέ αδελφέ μου Άρη…
Και ξύνονταν ανήσυχος. Είχε την καλοσύνη από βραδύς να ξαλαφρώσει το μανδύα του αρχηγού από μερικά ζωύφια.

― Λοιπόν ―τόνισε συμπερασματικά ο αρχηγός― ο Κωστούλας με τρεις ομάδες και την ομάδα διοίκησης θα χτυπήσει την κύρια δύναμη, το φυλάκιο. Η ομάδα του Διαμαντή θα πιάσει την ξύλινη γέφυρα για ν’ αντιμετωπίσει εχθρικές ενισχύσεις που τυχόν θάρθουν από τη Λαμία μ’ αυτοκίνητα. Η ομάδα του Κίμωνα θα κόψει τα τηλεφωνικά σύρματα δέκα λεφτά πριν αρχίσει η επίθεση και θα πιάσει θέσεις ένα χιλιόμετρο μακριά από τη γέφυρα, προς τη Λαμία, με Άγγλο αξιωματικό που θα οργανώσει ανατίναξη με σκοπό να εμποδίσουν εχθρικές ενισχύσεις που τυχόν θάρθουν με το τρένο. Από τη γέφυρα της Παπαδιάς αποκλείεται να σταλούν ενισχύσεις. Και δυο ομάδες με τον Περικλή, το Θάνο, το Νικηφόρο, τον Πελοπίδα, θα τις κρατήσω για εφεδρεία.

Από τις δικές μου δυνάμεις πρέπει ―διέκοψε ο Ζέρβας― να λάβουν μέρος και στις δυο πλευρές. Ο Μιχάλης Μυριδάκης θα πάει με τον Κωστούλα.

― Ναι, διέκοψε ο αρχηγός. Με 15 άντρες θα περάσει τη γαλαρία, θα καταλάβει τυχόν υπάρχον πολυβολείο πάνω στη γαλαρία και θα κυκλώσει από τα νώτα το φυλάκιο με τρόπο που να μη μπορέσει να διαφύγει κανένας τους. Η υπόλοιπη δύναμή σου θα χτυπήσει το αριστερό φυλάκιο. Άλλωστε εκεί είναι σε σκηνή 15 Ιταλοί χωρίς οργανωμένες θέσεις μ’ ένα πολυβόλο μόνο.

ΜΟΛΙΣ ΤΟΥΣ ΠΑΡΕΙ Ο ΥΠΝΟΣ

Ξεροκατάπιε ο Ζέρβας. Κι αν χρειαστεί ―συνέχισε ο αρχηγός― ρίχνουμε τμήμα της εφεδρείας για ενίσχυση. Σε 300 μέτρα απόσταση από αριστερά του ποταμού και σε σημείο που να δεσπόζει του πεδίου της μάχης να εγκαταστήσουμε το βαρύ πολυβόλο το οποίο θάχουμε στη διάθεσή μας. Εκεί θάχουμε και το Σταθμό Διοίκησης. Είστε σύμφωνος;

― Περίφημα… Δεν γίνεται καλύτερα. Μόνο που νομίζω πως πρέπει ν’ αρχίσουμε ή από βραδύς ή ξημερώματα.

― Ίσα-Ίσα τόνισε ο αρχηγός. Ούτε ξημερώματα πρέπει ν’ αρχίσουμε. Θα τους αφήσουμε να τους πάρει ο ύπνος και θα χτυπήσουμε στις 11 ή τα μεσάνυχτα. Έτσι θάχουμε τον καιρό ν’ αντιμετωπίσουμε οποιαδήποτε εξέλιξη της μάχης. Κι αν τυχόν φέρει ενισχύσεις ο εχθρός να μη μπορεί να τις χρησιμοποιήσει ενάντιά μας με αποτελεσματικότητα τη νύχτα. Όσο να ξημερώσει θα πρέπει οι άντρες να βγάλουνε τον ανήφορο και νάχουνε μπει στα έλατα. Σημείο συγκέντρωσης η καλύβα.

Είπαμε ―τονίζει ο Ζέρβας― δεν πρόκειται να διαφωνήσουμε ποτέ εμείς. Θα βαδίσουμε μαζί ως το τέλος.

Απ’ τη Βίνιανη ως το Γοργοπόταμο είχε με τον αρχηγό αλλεπάληλες συνομιλίες για την εξεύρεση βάσης για συνεργασία. Και κατέληξε πως είναι σύμφωνος για συνεργασία σε εαμική βάση και δημιουργία κοινής διοίκησης του ΕΛΑΣ με προσωπική συμμετοχή του. Γι’ αυτό ο αρχηγός πάντα προσεχτικός σε κάθε του φράση συμπλήρωνε:
― Επί σχεδίου βέβαια…

― Δεν πάμε ―πρότεινε ο αρχηγός― να μιλήσουμε δυο λόγια στους αντάρτες μας;
― Δε βαριέσαι, απάντησε με υπεροψία ο Ζέρβας. Δεν έχω να τους πω τίποτα, ούτε άλλωστε το κρίνω σκόπιμο.
― Με συγχωρείς αλλά εγώ θα πάω να μιλήσω στους δικούς μου πέντε λόγια.

Φεύγουμε. Στην άκρη της λάκας συντάχτηκαν οι άντρες.
― Έχουμε ―αρχίζει (ο Άρης)― πληροφορίες πως είναι πολύ οχυρωμένη η γέφυρα. Το φυλάκιο περιβάλλεται από συρματοπλέγματα που τα διαρρέει ηλεκτρικό ρεύμα και έχουν και νάρκες. Ενδέχεται να έχουμε θυσίες, και θυσίες μεγάλες. Η ανατίναξη όμως της γέφυρας συμφέρει τόσο στον συμμαχικό αγώνα, όσο και στον καθαρά ελληνικό. Και αν πρόκειται να επιζήσουν απ’ τη μάχη μόνο πέντε αντάρτες η επιχείρηση κρίνουμε πως πρέπει οπωσδήποτε να γίνει. Τι λέτε εσείς;
― Θα την κάνουμε. ― Θα την κάνουμε.
Τα μάτια των ανταρτών βγάζουνε σπίθες. Με πυρωμένη την ψυχή περιμένουνε, ανυπομονούνε.

― Όποιος θέλει να μείνει ή γιατί φοβάται, ή γιατί νομίζει ότι έχει υποχρεώσεις  και πρέπει να ζήσει, ή γιατί τέλος πάντων δεν θέλει να πολεμήσει να βγει έξω άφοβα. Τον αποδεσμεύω από τον όρκο πούχε δώσει.
Κανένας δεν κινήθηκε..
― Ξέραμε γιατί ήρθαμε κι αυτήν την ώρα περιμέναμε! Τονίζει ένας αντάρτης.
Με καλαμπούρι ο αρχηγός δίνει φωτιά στους συναγωνιστές κι αναλύει το σχέδιο της επίθεσης.

Ο καιρός υποχωρεί. Θολά κάπως φαίνεται το έδαφος ως τη γέφυρα. Η μεγάλη κλίση της δυτικής πλευράς, η ελαφρή της ανατολικής, το φυλάκιο, τα δυο πολυβόλα, τα χαρακώματα, η γαλαρία, το κόνισμα… Στήλωσα στα μάτια μου τα κιάλια και συνεχίζω την αναγνώριση.

Οχτώ η ώρα το βράδυ. Ήρθε και το νερό που ζήτησε ο Κρις, για να μπορέσουμε να ξεκινήσουμε… Λάσπη, σκοτάδι, λάσπη και πάλι λάσπη. Φιλιόμαστε και ψιθυριστά αποχαιρετιόμαστε. Αν είχε φως θα φαίνονταν όλα τα μάτια βουρκωμένα. Ενωμένοι στη λύπη και στη χαρά, στη ζωή και στο θάνατο με τη φιλία που σφυρηλατήθηκε στην τραχύτητα, στις δυσκολίες και στη φωτιά του αγώνα ―πονάμε για το χωρισμό. Μα φεύγουμε με παρμένη την απόφαση. Σα φίδια οι ομάδες γλιστράνε στις γιδόστρατες. Η λάσπη της δεξαμενής που μας φτάνει πάνω από το γόνα περνιέται σύντομα. Σκοτάδι ―παντού σκοτάδι και νεκρική ησυχία.

Ένα τρένο έρχεται από τη γέφυρα της Παπαδιάς. Εντολή έχουμε να μη το θίξουμε. Φτάσαμε στο κόνισμα. Ο ανθυπολοχαγός Μιχάλης του Ζέρβα χώρισε. Πήρε την κατεύθυνση της γαλαρίας. Εμείς κόψαμε αριστερά. Βρίσκουμε την ευκαιρία με το θόρυβο του τρένου και φτάνουμε τρία μέτρα μακριά από το συρματόπλεγμα. Παραδίνω τα ψαλίδια στην πρώτη ομάδα. Ο Καραλίβανος πιάνει το αριστερό της παράταξης ―τη λάκα δίπλα στη γέφυρα. Πολύ αμυδρή διακρίνεται η σιλουέτα του σκοπού ένα δυο μέτρα βαθιά πάνω στη γέφυρα. Μάς αντιλήφτηκε και ρίχνει. Η πρώτη μας ντουφεκιά τον ρίχνει νεκρό. Και η μάχη άναψε.

Δυο ιταλικά πολυβόλα βάζουνε συνεχώς. Οι φαντάροι του φυλακίου πετάχτηκαν από τον ύπνο με τα εσώρουχα. Ένα οπλοπολυβόλο βάλλει από το παράθυρο κι ένα από τη γωνιά του φυλακίου. Δευτερόλεπτα σταματήσαμε μόνο για να επισημάνουμε θέσεις. Όρθιοι. Ο Καραλίβανος βάλλεται συνέχεια. Στο μεταξύ η πρώτη ομάδα κόβει τα σύρματα, η δεύτερη διοχετεύεται δεξιότερα κάτω από τα συρματοπλέγματα και η τρίτη τα περνάει πιο δεξιότερα. Ο ασυρματιστής μόλις ετοιμάστηκε να γυρίσει δέχεται μια ριπή μας και… διακόπτει. Ο Κεραυνός, ο Ταύρος και ο Ατρόμητος προπορεύονται… Είμαστε έτοιμοι για τη γενική έφοδο όταν από τη γαλαρία η ομάδα του Μιχάλη μας βάλλει. Καθηλωθήκαμε. Μια ιαχή βουερή από βρισιές και απειλές αντήχησε. Και η ομάδα του Μιχάλη σταμάτησε. Μόνο η αδεξιότητα των σκοπευτών γλίτωσε από τον θάνατο τα πρώτα παλικάρια μας που πλησίαζαν το φυλάκιο.

ΟΙ ΖΕΡΒΙΚΟΙ ΤΑ ΧΑΝΟΥΝ ΚΑΙ ΥΠΟΧΩΡΟΥΝ

― Η Τρίτη ομάδα προς τις σκηνές, φώναξα.

Τις σκηνές που ήταν δεξιά από το φυλάκιο απ’ όπου ρίχνουνται αραιοί πυροβολισμοί. Σιγεί και το δεύτερο εχθρικό οπλοπολυβόλο. Η δεύτερη ομάδα αλλάζει αμέσως το δικό της πούπαθε εμπλοκή ―ιταλικό από τη μάχη του Κρίκελου― και χρησιμοποιεί νέο. Ο Κεραυνός μπήκε στη σκηνή. Άλλον βαράει με τον υποκόπανο, μ’ άλλον πιάνεται στα χέρια… Χειροβομβίδες ρίχνονται πάνω στα πολυβόλα. Και σε 18 λεπτά έχουμε γίνει απόλυτα κύριοι του πεδίου της μάχης και παύουμε τις ντουφεκιές. Πολλοί έρχονται ντυμένοι ιταλικά από δίκωχο μέχρι άρβυλα.

― Τη φωτοβολίδα Μιχάλη! Το φυλάκιο κατελήφθη.

Μα ο Μιχάλης δεν φαίνεται. Ψάχνουν οι άντρες μα πουθενά. Δίνω εντολή και οι δυο ομάδες πιάνουν θέσεις προς τα ανατολικά και οι άλλες δυο ερευνούν  και συγκεντρώνουν τα λάφυρα. Ο Μιχάλης στα αναμεταξύ δε φαίνεται και φωνάζουμε συνέχεια για να ειδοποιηθεί το Στρατηγείο πως το φυλάκιο κατελήφθη. Δύναμη 80 και πάνω Ιταλογερμανών με οργανωμένες θέσεις άμυνας και γερό οπλισμό είχε εξουδετερωθεί σε 18 λεπτά της ώρας… Μα ο Μιχάλης δεν έκλεισε από τα νώτα το φυλάκιο κι έτσι κατόρθωσαν να διαφύγουν αρκετοί. Στη δυτική πλευρά η Ζερβική δύναμη δεν πλησίασε. Από 150 μέτρα έριξε. Οι Ιταλοί ακροβολίστηκαν. Το μεγάλωμα του μετώπου άμυνάς τους έκαμε τους Ζερβικούς να τα χάσουν. Φεύγουν πανικόβλητοι προς το Στρατηγείο. Κι εκεί μεγαλοποιούν την κατάσταση.
― Μας κύκλωσαν στρατηγέ μου! Θα βγουν ψηλότερα από μάς…
Ο Ζέρβας ξύνει τα γένια του και παίρνει σύντομα την απόφαση.
― Τότε θα ρίξουμε τρεις φωτοβολίδες για να διατάξουμε γενική υποχώρηση.

Χρονοτριβή δε χρειάζεται. Στη Λαμία τα φώτα έχουνε σβήσει. Δέκα στρατιωτικά αυτοκίνητα κυλάνε προς το Λιανοκλάδι. Οι στιγμές κρίνουν την έκβαση πια. Όρθιος ο αρχηγός συντάσσει αμέσως τις δυο ομάδες εφεδρείας.
― Να καθαρίσει αμέσως το έδαφος με κάθε θυσία.
Φτάνει και ο Θάνος όλο χολή.
― Ο Κωστούλας πήρε από ώρα το φυλάκιο! Φωνάζουν συνέχεια!
Και με το πιστόλι στο χέρι προσπαθεί να μάσει τ’ «ασκέρι» του Ζέρβα για να το ρίξει κι αυτό στη μάχη. Τελικά μόνο τρεις κατορθώνει να πάρει μαζί του. Και τα βρισίδια του ακούγονται και σκεπάζουν όλη τη χλαλοή…

Ο συνταγματάρχης Έντι ύστερα από συνεννόηση με τον Άρη κι ενώ ακόμα συνεχίζεται στα αριστερά η μάχη, γλιστράει με την ομάδα σαμποτέρ (Άγγλων και Ελλήνων) στην αριστερή βάση της γέφυρας και οργανώνουν την πρώτη ανατίναξη. Ο συνταγματάρχης Κρις έμεινε με τον Άρη και το Ζέρβα. Αψηφώντας και αυτή ακόμα την έκβαση της μάχης που εξελίσσεται στο σημείο αυτό κολλάνε τις «μαγνητικές χελώνες» στη βάση της γέφυρας ατάραχοι κι ανεπηρέαστοι δείχνοντας ―πρέπει να το πούμε― πραγματικό ηρωισμό με πρώτο και καλύτερο από όλους τον ταξίαρχο Έντι.

Η ΑΝΑΤΙΝΑΞΗ

Το υλικό μεταφέρεται. Τα πολυβόλα μετακινούνται. Μέσα στο φέγγισμα του φεγγαριού διαγράφονται οι σκιές που κινούνται σβέλτα. Μάς ανησυχεί όμως η άλλη πλευρά. Το ιταλικό πολυβόλο στην απέναντι άκρη της γέφυρας βάζει ακόμα. Παίρνουμε την απόφαση να τους ενισχύσουμε. Τέσσερις αντάρτες ο Ταύρος, ο Καραφωτιάς και δυο της ομάδας διοίκησης του Καραλίβανου περνούν τη γέφυρα. Η αναπνοή μας είναι κομμένη. Τα δευτερόλεπτα περνούν… Αυτοί βαδίζουν σταθερά πάνου  στα σίδερα. Η καρδιά μας σφίγγεται. Και υγραίνονται τα μάτια μας ατενίζοντας το ψυχικό μεγαλείο των τεσσάρων ηρώων.

Η αδημονία μας κορυφώνεται. Το πολυβόλο «το γέλιο του Θεού» συνεχίζει να βάλλει. Συχνά-πυκνά φαίνονται οι λάμψεις από τις ντουφεκιές. Ο θόρυβος του ποταμιού μάς εκνευρίζει. Το τρένο από το Λιανοκλάδι έχει ξεκινήσει για το Γοργοπόταμο ―έρχεται… Μέσα στο κορύφωμα της αδημονίας, ενώ ακόμα αντίπερα συνεχίζεται η μάχη, αρχίζουν απ’ αντίπερα οι φωνές:

― Φτά-σα-με! Φτά-σα-με!!!

Ευτυχισμένα χαμόγελα διαγράφονται στα χείλη μας. Και τα μάτια μας καρφώνονται στην πλαγιά στα πουρνάρια απ’ όπου αργά, βαριά προχωρεί το «θηρίο».

― Ανατίναξη! αντηχεί από την άκρη της γέφυρας μια βραχνή φωνή. 


Λίγα δευτερόλεπτα για να αραιώσουμε και μια τεράστια φλόγα συνοδεύει την έκρηξη. Και το ήρεμο τοπίο φωτίζεται… Το τρένο περνάει από το επικίνδυνο σημείο χωρίς όμως να πειραχτεί από έκρηξη… Αλλά η ομάδα βάλλει μέσα στα βαγόνια. Οιμωγές σχίζουν το σκοτάδι.
― Αδέρφια! αντηχεί η φωνή του οδηγού ―επίκληση γεμάτη φόβο. Μη με σκοτώνετε αδέρφια! Είμαι Έλληνας!

Από τα βαγόνια απαντούν στα πυρά μας. Μα πληθαίνουν οι νεκροί κι οι τραυματίες. Ο Λευτέρης, ο Κίμωνας ακάλυπτοι σε δέκα μέτρα ρίχνουν, ρίχνουν αδιάκοπα. Λίγο βαστάει ο χορός του θανάτου. Και το τρένο κάνει όπισθεν ολοταχώς. Σε λίγο ακούγεται και η δεύτερη έκρηξη. Τρίζουν τα θεμέλια της γέφυρας και η αριστερή πλευρά σωριάζεται στην κοίτη του ποταμού. Τρεις φωτοβολίδες που ρίχνονται από το Στρατηγείο ―κόκκινη, κίτρινη και γαλάζια δίνουν το σύνθημα γενικής υποχώρησης. Η αποστολή μας είχε λήξει.

Τρεις τα ξημερώματα. Λιγοστό φως και κρύος αέρας μάς χαϊδεύουν τα πρόσωπα. Συνταζόμαστε για να κινήσουμε. Πρώτος ο Διαμαντής φορτωμένος τον ασύρματο του φυλακίου. Εννιά ώρες μάς χωρίζουν από το Πριόνι του Χονδρογιάννη πούναι στην κορφή της Οίτης. Γολγοθάς.

Η αντάρα κατηφορίζει από τις χαραμάδες προς τον κάμπο.

Μια ταμπέλα στήνεται στο κόνισμα: «Εις οιωνός άριστος ανύνεσθαι περί πάτρης». Και από κάτω: «ΑΡΗΣ».

Εδώ σπεύδει αμέσως ο Μιχάλης και συμπληρώνει με γαλάζιο μολύβι «και Ζέρβας».

(Ριζοσπάστης, 25 Νοέμβρη 1976)