15 βαριά ζεϊμπέκικα για την κοινωνική αδικία

«Μπήκα πια στη βιοπάλη. Αν θυμάμαι καλά, πρωτοπούλησα τσιγάρα. Είχα φτιάξει έναν ταμπλά, έβαζα μέσα τσιγάρα και κατέβαινα στην Ομόνοια να τα πουλήσω. Άλλες φορές στη μεγάλη κίνηση κατέβαινα με τον ηλεκτρικό και μετέφερα βαριά πράγματα που είχαν μαζί τους οι επιβάτες και τα πήγαινα στις αφετηρίες των λεωφορείων. «Να τα πάμε κύριος;» Κάτι άλλα παιδιά μου είπαν ότι βγάζεις πιο πολλά με το νερό στη Λαχαναγορά. Γιατί με το «να τα πάμε κύριος;» μας κυνηγούσαν οι αστυφύλακες. Υπήρχε ένας Λεωνίδας του 4^ου που με είχε πολύ στο μάτι, μου ‘ριχνε κάτι κλωτσιές, Παναγία μου! Πήδαγα δυο μέτρα. Κι όταν του ‘λεγα «Εμένα βρήκες και κυνηγάς; Τόσα παιδιά είμαστε, γιατί εμένα;», «Εσένα βρε πούστη», μου ‘λεγε, «εσένα, τσόγλανε».(1)

Το λαϊκό τραγούδι πήρε τη σκυτάλη από το ρεμπέτικο στα χρόνια του εμφυλίου. Άξιοι και ταλαντούχοι συνθέτες, στιχουργοί και τραγουδιστές του έδωσαν σάρκα και οστά. Ο λαός το αγκάλιασε, το έκανε κτήμα του, ήταν γι’ αυτόν η δεύτερη φωνή του, το αποκούμπι του, η διασκέδαση  και η συντροφιά του τις δύσκολες ώρες. Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Οι δημιουργοί του ήταν άνθρωποι του λαού, που αντιμετώπιζαν τα ίδια προβλήματα,  ζούσαν τις ίδιες κακουχίες,  ανέπνεαν τον ίδιο μολυσμένο αέρα της καταπίεσης και της εκμετάλλευσης που γεννούσαν οι κοινωνικές ανισότητες ενός συστήματος άδικου για τους πολλούς.

«H αριστοκρατία των Τρικάλων με κορόιδευε, γιατί ήμουν κακοντυμένος και έπαιζα μπουζούκι. Πολλές φορές με προσβάλανε και με κάνανε να ντρέπομαι πολύ. Εγώ όμως τους εκδικήθηκα με τις μετέπειτα επιτυχίες μου. Ολοι αυτοί που με κοροϊδεύανε τότε, έρχονταν στα κέντρα που δούλευα και πετάγανε τα πλούτη τους στα πόδια μου για ένα τραγούδι...».(2)

Από τότε αντιστέκεται  στο χρόνο αν και οι αντίπαλοί του είναι πολλοί, δυνατότεροι και πιο «γυαλιστεροί». Το αυθεντικό λαϊκό τραγούδι είναι και σήμερα εδώ. Αγγίζει κάποιες ξεχασμένες –ίσως από κάποιους- χορδές του εσωτερικού μας κόσμου και τις κάνει να πάλλονται. Μας συνδέει με το  -όχι και τόσο μακρινό- παρελθόν μας, που τόσο έντονα άρχισε να του μοιάζει το παρόν.

Η κοινωνική αδικία δεν έλειψε ποτέ από αυτόν τον τόπο. Η σκληρή, άδικη, χωρισμένη σε τάξεις κοινωνία, προδιαγράφει το μέλλον αυτού που γεννιέται φτωχός. Ένα μέλλον σκληρό και αβέβαιο, με καθόλου εως ελάχιστες ευκαιρίες στο δικαίωμά του για μια θέση κάτω από τον ήλιο. Το σύμπλεγμα των εξουσιών του κράτους φαντάζει σαν ένα αδιαπέραστο ψηλό τείχος απέναντι στον φτωχό που θα τολμήσει να σηκώσει το ανάστημά του και να το αμφισβητήσει, έτοιμο να τον συντρίψει. Η οικονομική εκμετάλλευση του εργάτη, η «τυφλή δικαιοσύνη» που έχει μάτια μόνο για τους ισχυρούς, το κυνηγητό του χωροφύλακα.

Πολλοί είναι αυτοί που κατηγόρησαν το λαϊκό τραγούδι σαν ένα «ευτελές» μουσικό είδος. Που προσπάθησαν να το συνδέσουν με την «καψούρα», με τον σκοτεινό χώρο του υποκόσμου, με απαγορευμένες ουσίες και άλλες παράνομες δραστηριότητες. Που κάποτε το λογόκριναν. Που επιχείρησαν αργότερα απαξιωτικά να το ταυτίσουν με τον πόλεμο των πιάτων και των λουλουδιών στα «σκυλάδικα». Άλλοι απλά επειδή δεν μπόρεσαν να το «εξηγήσουν» και άλλοι από αντιπάθεια για την κοινωνική τάξη την οποία εξέφραζε. Και η εκάστοτε  εξουσία για τους δικούς της λόγους...

«Τα τραγούδια μου μιλάνε για τα προβλήματα του λαού μας και δεν ήταν καψουροτράγουδα. Μιλάγαμε για την ξενιτιά, την αγάπη, την κοινωνική αδικία. […] Όλα αυτά τα βγάλαμε στο τραγούδι. Τότε οι στίχοι και η μουσική ήταν ένα πράμα. Ταιριασμένα… Για να μπορέσεις να προχωρήσεις πρέπει να κοιτάς και την ιστορία σου…».(3)

Συγκέντρωσα και σας παρουσιάζω δεκαπέντε βαριά ζεϊμπέκικα που μιλάνε για την κοινωνική αδικία. Δεν έγινε κάποια ιδιαίτερη έρευνα πριν την επιλογή και δεν τα παρουσιάζω με μια συγκεκριμένη σειρά. Δεν ισχυρίζομαι πως είναι τα πιο αντιπροσωπευτικά του είδους  ή τα «καλύτερα». Είναι τραγούδια που αγάπησα με τα χρόνια και με συντρόφευαν σε πολλές στιγμές της ζωής μου, χαράς και πόνου.

Γιατί βαριά ζεϊμπέκικα; Το ζεϊμπέκικο είναι ο ρυθμός που  ταιριάζει απόλυτα στην κατηγορία αυτών των τραγουδιών. Η βαριά πενιά είναι το «αχ» του αδικημένου, είναι ο πόνος που προκαλεί η κοινωνική αδικία που σε κάποια τραγούδια γίνεται ελπίδα για το γκρέμισμά της. Γιατί με τον ρυθμό του ζεϊμπέκικου η στεναχώρια, η φτώχεια, η ένοχη κοινωνία, η αδικία, μπαίνουν στην ψυχή του λαού. Γιατί στο ρυθμό του ζεϊμπέκικου νιώθω να χτυπούν οι παλμοί της καρδιάς μου.

Οι τραγουδίστριες και τραγουδιστές που τα ερμηνεύουν είναι μερικοί από τους πολύ αγαπημένους μου. Θα μπορούσαν να γίνουν πολλές αναρτήσεις με το συγκεκριμένο θέμα, αποκλειστικά και μόνο με τραγούδια του Τσιτσάνη, ή με τη φωνή του Στέλιου Καζαντζίδη. Κάποια  από τα τραγούδια που σας παρουσιάζω πρωτοτραγουδήθηκαν από αυτόν, που έγραψε κιόλας ο ίδιος αρκετά. Δεν θεώρησα αναγκαίο να ψάξω για να βρω τις πρώτες εκτελέσεις των τραγουδιών. Οι επιλογές μου  αφορούν την ερμηνεία του κάθε τραγουδιού που με άγγιξε περισσότερο ή το ίδιο με την πρώτη εκτέλεση.

Δεν θα μπορούσε οι επιλογές να μην αφορούν τραγουδιστές που νιώθουν πρώτα οι ίδιοι τα τραγούδια και τα εκφράζουν με την πονεμένη ερμηνεία τους. «Λαϊκός τραγουδιστής», έλεγε ο Στέλιος Καζαντζίδης, «είναι αυτός, που εκφράζει τα προβλήματα, τα παράπονα και τις αγωνίες του απλού κόσμου. Πρέπει να βγάζει από μέσα του πόνο για να απαλύνει τον πόνο αυτών που τον ακούνε. Γιατί, κακά τα ψέματα, λαϊκό τραγούδι σημαίνει πόνος». Σας εύχομαι καλή ακρόαση.

1. ΑΔΙΚΙΑ

Στίχοι-μουσική: Σταύρος Τζουανάκος

Ερμηνεύει ο ίδιος

Δεν ξέρω αν είμαι άνθρωπος

τι κι αν πατάω στο χώμα,

η αδικία μ' άρπαξε το γέλιο

απ' το στόμα.

Όπου άνθρωπος κακία

και προ πάντων αδικία.

Όλον τον κόσμο γύρισα

γνώρισα χίλιους τόπους.

Κι όμως παντού συνάντησα

μόνο κακούς ανθρώπους.

Όπου άνθρωπος κακία

και προ πάντων αδικία.

Τη φτώχεια τη περιφρονούν

τον πόνο σου γελούνε

λίγη αγάπη τους ζητάς

μα εκείνοι σε μισούνε.

Όπου άνθρωπος κακία

και προ πάντων αδικία.

2. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΕΝΟΧΗ

Μουσική: Στέλιος Καζαντζίδης

Στίχοι: Χρήστος Κολοκοτρώνης

Ερμηνεύει η Ελένη Βιτάλη

Κοινωνία ένοχη παλιοκοινωνία

είσαι σκάρτη και άπονη και σε κατηγορώ

μες στην αδικία σου και μες στην τυραννία

κοινωνία ένοχη να ζήσω δεν μπορώ

Κοινωνία ένοχη εσύ μου 'χεις γκρεμίσει

όλα μου τα όνειρα σε τούτη τη ζωή

κι απ' την αγάπη μου εσύ μ' έχεις χωρίσει

και άδικα με τυραννάς βράδυ και πρωί

Κοινωνία αχάριστη δε θα αντέχω άλλο

σ' το 'χω πει πολλές φορές και θα σ' το ξαναπώ

έχω ένα παράπονο παράπονο μεγάλο

πως το δίκιο μου ποτέ δεν πρόκειται να βρω

3. ΕΝΑΣ ΑΛΗΤΗΣ ΠΕΘΑΝΕ

Στίχοι: Κώστας Μάνεσης

Μουσική: Κώστας Καπλάνης

Ερμηνεύει ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης

Ένας αλήτης πέθανε στου πάρκου την πλατεία

μα ούτε μάτια εδάκρυσαν ούτε καρδιές εράγισαν

Άραγε άραγε ποιος να ναι αιτία

αχ κακούργα κακούργα κοινωνία

Για κάποιο παραστράτημα για μια συκοφαντία

οι φίλοι τον μισήσανε κι οι πόρτες όλες κλείσανε

Άραγε άραγε ποιος να ναι αιτία

αχ κακούργα κακούργα κοινωνία

Ένας αλήτης πέθανε εχτές αργά το δείλι

ο χάρος τον αγκάλιασε εκεί που τον αντάμωσε

Μέσα στου πάρκου στου πάρκου την πλατεία

αχ κακούργα κακούργα κοινωνία

4. ΧΑΡΟΚΟΠΟΥ 1942-1953           

         

Στίχοι-μουσική: Άκης Πάνου

Ερμηνεύει ο Λεωνίδας Βελής

Εφτά νομά- σ’ ένα δωμά-

πού να ξαπλώ- να κλείσεις μά- ;

Ο ένας πάει σινεμά

ο άλλος πέφτει και κοιμά-

ύπνος με βάρδια δηλαδή

στην πόρτα σύρμα για κλειδί.

Εφτά νομά- δυστυχισμέ-

σ’ ένα δωμά- φυλακισμέ-

δικαίως αγανακτισμέ-

και με τα πάντα αηδιασμέ- .

Πώς τα ’χεις έτσι μοιρασμέ-

ντουνιά ψευτοπολιτισμέ- ;

Οι δυο δουλε- απ’ τους εφτά

από τα χρέ- τι να προφτά- ;

Σαν τα τσουβά- , σαν τα σκουπί-

εφτά νομά- χωρίς ελπί-

σ’ ένα δωμά- μισογιαπί.

Ποιος να φωνά- και τι να πει;

5. ΚΕΡΝΑ ΜΕ ΠΟΝΕ, ΚΕΡΝΑ ΜΕ

Ερμηνεύει ο Πάνος Γαβαλάς

Δεν βρήκα τους δημιουργούς

(πιθανώς να είναι του ίδιου).

Κέρνα με πόνε, κέρνα με

ποτήρια πικραμένα.

Τα στήθια μου από χολές,

από λαχτάρες, συμφορές

είναι πια μαθημένα.

Κέρνα με πόνε, κέρνα με

ποτήρια πικραμένα

κι εγώ τα πίνω μαζεμένα.

Από παιδί με πίκρανε

αυτή η κοινωνία

και καταστάλαξε βαθιά

μεσ’ στη φτωχή μου την καρδιά

του πόνου η αγωνία.

Κέρνα με πόνε, κέρνα με

ποτήρια πικραμένα

κι εγώ τα πίνω μαζεμένα.

Κέρνα με πόνε, κέρνα με

κι αν κλαίω μη σε νοιάζει

κι αν ξεχειλίσεις το γυαλί,

λίγο φαρμάκι πιο πολύ,

το πίνω δεν πειράζει.

Κέρνα με πόνε, κέρνα με

ποτήρια πικραμένα

κι εγώ τα πίνω μαζεμένα.

6. ΦΤΩΧΕΙΑ ΠΟΥ ΜΕ ΚΟΥΡΕΛΙΑΣΕΣ

Στίχοι: Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου

Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης

Ερμηνεύει η Πόλυ Πάνου

Φτώχεια που με κουρέλιασες, με νύχια ματωμένα,

μεσ’ στα πολλά σου θύματα γράψε κι ακόμα ένα.

Φτώχεια κι αν έχεις θύματα, κρύβεις ψυχές μ’ αισθήματα.

Φτωχολογιά στον πόνο σου ποτέ σου δε δειλιάζεις

και τα κουρέλια που φοράς, με γέλιο τα σκεπάζεις.

Φτώχεια κι αν έχεις θύματα, κρύβεις ψυχές μ’ αισθήματα.

Μέσα στης φτώχειας το μπαξέ είμαι κι εγώ λουλούδι,

που θρέφομαι με δάκρυα και με πικρό τραγούδι.

Φτώχεια κι αν έχεις θύματα, κρύβεις ψυχές μ’ αισθήματα.

7. ΙΣΩΣ ΑΥΡΙΟ

Στίχοι-Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης

Ερμηνεύει ο Γιώργος Νταλάρας

Όλοι με ρωτούν πώς έχω καταντήσει

κι εγώ με απορία τους κοιτώ

κλάψε καρδιά μου σήμερα

τη μαύρη σου τη μοίρα

κλάψε για τον κατήφορο

που στη ζωή μου πήρα

Ίσως αύριο χτυπήσει πικραμένα

του θανάτου η καμπάνα και για μένα

Έχω απ' τη ζωή παράπονο μεγάλο

δεν ένιωσε τον πόνο μου κανείς

μη με κατηγορήσετε

αφού κανείς δεν ξέρει

πριν πέσω τόσο χαμηλά

τι έχω υποφέρει

Ίσως αύριο χτυπήσει πικραμένα

του θανάτου η καμπάνα και για μένα

(Στο βίντεο διακρίνονται μερικοί πολύ σπουδαίοι άνθρωποι του λαϊκού τραγουδιού)

8. ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ

Στίχοι: Τάσος Λειβαδίτης

Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Ερμηνεύει ο Δημήτρης Μπάσης

Μ' αίμα χτισμένο, κάθε πέτρα και καημός

κάθε καρφί του πίκρα και λυγμός

Μα όταν γυρίζαμε το βράδυ απ' τη δουλειά

εγώ και εκείνη όνειρα, φιλιά

Το 'δερνε αγέρας κι η βροχή

μα ήταν λιμάνι κι αγκαλιά και γλυκιά απαντοχή

Αχ, το σπιτάκι μας, κι αυτό είχε ψυχή.

Πάρ' το στεφάνι μας, πάρ' το γεράνι μας

στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή

Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου

εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί

Ένα κρεβάτι και μια κούνια στη γωνιά

στην τρύπια στέγη του άστρα και πουλιά

Κάθε του πόρτα ιδρώτας κι αναστεναγμός

κάθε παράθυρό του κι ουρανός

Κι΄ όταν ερχόταν η βραδιά

μες στο στενό σοκάκι ξεφαντώναν τα παιδιά

Αχ, το σπιτάκι μας, κι αυτό είχε καρδιά

Πάρ' το στεφάνι μας, πάρ' το γεράνι μας

στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή

Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου

εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί

9. ΠΕΡΙΠΛΑΝΩΜΕΝΗ ΖΩΗ

Στίχοι: Κώστας Βίρβος

Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης

Ερμηνεύει η Μαίρη Λίντα

Περιπλανώμενη ζωή

περιπλανώμενο κορμί.

Απ' τις βαθιές μου τις πληγές

το αίμα αργοσταλάζει

και τώρα που ζητώ στοργή

κανείς δεν με κοιτάζει.

Περιπλανώμενη ζωή

περιπλανώμενο κορμί.

Τον πόνο έχω αδελφό

μα τον κρατώ βαθιά κρυφό

δεν έχω φίλους για να πω

το ντέρτι που με καίει

να ξαλαφρώσω την καρδιά

που μέρα νύχτα κλαίει.

Περιπλανώμενη ζωή

περιπλανώμενο κορμί.

Πού είσαι μάνα να με δεις

να κλάψεις να με λυπηθείς

απόκληρος μες στη ζωή

κι από όλους ξεχασμένος

να περπατώ και να πονώ

είμαι καταραμένος.

Περιπλανώμενη ζωή

περιπλανώμενο κορμί.

10. ΑΣ ΕΙΝ’ ΚΑΛΑ ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΜΟΥ

Ερμηνεύει ο Στράτος Κύπριος

(Δεν μπόρεσα να βρω τους δημιουργούς)

Εγώ φτωχός γεννήθηκα

μέσα σ’ αυτήν την πλάση

καημό δεν έβαλα ποτέ

και στην καρδιά μαράζι.

Ας είν’ καλά τα χέρια μου

και η καλή καρδιά μου

την φτώχεια δεν φοβήθηκα

με την παληκαριά μου

Πολλές φορές με χτύπησαν

μπόρες μες στη ζωή μου

μα δεν ελύγισε ποτέ

η φτώχεια την ψυχή μου.

Ας είν’ καλά τα χέρια μου

και η καλή καρδιά μου

την φτώχεια δεν φοβήθηκα

με την παληκαριά μου.

11. ΚΑΘΕΝΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΠΟΝΟ ΤΟΥ

Στίχοι: Κολοκοτρώνης Χρήστος

Μουσική: Δερβενιώτης Θόδωρος

Ερμηνεύει η Πίτσα Παπαδοπούλου

Καθένας με τον πόνο του

και εγώ με τον δικό μου,

είναι μεγάλος ο καημός

και το παράπονό μου.

Αχ, παλιοζωή, με βασανίζεις άπονα

και έχω παράπονα και έχω παράπονα.

Εγώ καταδικάστηκα

μονάχος μου, το ξέρω.

Κάποια γυναίκα αγάπησα

και τώρα υποφέρω.

Αχ, σκληρή καρδιά, με βασανίζεις άπονα

και έχω παράπονα και έχω παράπονα.

Και εσύ, αχάριστε ντουνιά,

γιατί με κατακρίνεις

κι αντί καλό το άδικο

γι’ αντάλλαγμα μου δίνεις;

Αχ, παλιοντουνιά, με βασανίζεις άπονα

και έχω παράπονα και έχω παράπονα.

12. ΤΑ ΦΤΩΧΑΔΑΚΙΑ

Στίχοι: Γιώργος Μητσάκης

Μουσική: Π. Πετσάς

Ερμηνεύει ο Στράτος Παγιουμτζής

Τον συνοδεύουν: Ελ. Κώτσογλου και Αντ. Κλειδωνιάρης

Πολύ σατράπικα μιλάς

εγώ πονώ κι εσύ γελάς

και μ' απαρνιέσαι με ειρωνεία

τέτοια είναι η κοινωνία

Έχεις δίκιο γιατί έχεις παραδάκια

ας πεθάνουμε εμείς τα φτωχαδάκια.

Δε βρίσκω δίκιο πουθενά

παντού ο λόγος σου περνά

είναι η ζωή μου μια τυραγνία

τέτοια είναι η κοινωνία.

Έχεις δίκιο γιατί έχεις παραδάκια

ας πεθάνουμε εμείς τα φτωχαδάκια.

Μα θα γυρίσει κι ο τροχός

δεν θα 'μαι πάντοτε φτωχός

θα με γυρεύεις με αγωνία

τέτοια είναι η κοινωνία.

Έχεις δίκιο γιατί έχεις παραδάκια

ας πεθάνουμε εμείς τα φτωχαδάκια.

13. ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΦΤΩΧΟΛΟΓΙΑΣ

Στίχοι: Κώστας Δελαγραμάτης

Μουσική: Στέλιος Καζαντζίδης

Ερμηνεύει ο Στέλιος Καζαντζίδης

Προικισμένος στη ζωή μου

με τη φτώχεια την σκληρή

της φτωχολογιάς τραγούδι

απ' τα χείλη θα βγει.

Φτωχέ, βασανισμένε,

φτωχέ, κατατρεγμένε.

Σ' ετούτο τον παλιόκοσμο

όταν δεν έχεις χρήμα,

είσαι θαμμένος ζωντανός

μες στης ζωής το μνήμα.

Όταν κανείς είναι φτωχός

απ' όλους αδικιέται,

ο φτωχός, μάνα, ο φτωχός, μάνα

καλύτερα να μη γεννιέται,

ο φτωχός, μάνα, ο φτωχός, μάνα

καλύτερα να μη γεννιέται.

14. ΣΥΝΝΕΦΙΑΣΜΕΝΗ ΚΥΡΙΑΚΗ

Στίχοι: Βασίλης Τσιτσάνης - Αλέκος Γκούβερης

Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης

Ερμηνεύει ο συνθέτης

Συννεφιασμένη Κυριακή,

μοιάζεις με την καρδιά μου

που έχει πάντα συννεφιά,

Χριστέ και Παναγιά μου.

Όταν σε βλέπω βροχερή,

στιγμή δεν ησυχάζω.

μαύρη μου κάνεις τη ζωή,

και βαριαναστενάζω.

Είσαι μια μέρα σαν κι αυτή,

που ‘χασα την χαρά μου.

συννεφιασμένη Κυριακή,

ματώνεις την καρδιά μου.

15. ΦΤΩΧΕ ΔΙΑΒΑΤΗ

Στίχοι-μουσική Βασίλης Τσιτσάνης

Ερμηνεύει η Σωτηρία Μπέλλου

Τη συνοδεύει ο Β. Τσιτσάνης

Η κοινωνία βαριά στενάζει,

σκληρά n φτώχεια τnνε σπαράζει.

Τι θ' απογίνει μ' αυτό το χάλι,

αυτός ο δρόμος πού θα μας βγάλει;

Η δυστυχία μας κουρελιάζει,

απ' τις πληγές μας το αίμα στάζει.

Τι μαύρα χρόνια καταραμένα,

τα νιάτα φεύγουν, πάνε χαμένα.

Φτωχέ διαβάτη με τον καημό σου,

εγώ τον ξέρω τον σπαραγμό σου.

Δεν είσαι μόνος στην οικουμένη,

υπάρχουν κι άλλοι βασανισμένοι.

Παραπομπές

1. Στέλιος Καζαντζίδης, «ΥΠΑΡΧΩ. Μιλάει στο Βασίλη Βασιλικό». Εκδόσεις «Νέα σύνορα – Α. Α. Λιβάνη», Αθήνα 2000.
2. Σώτος Αλεξίου, «Βασίλης Τσιτσάνης. Η παιδική ηλικία ενός ξεχωριστού δημιουργού».      Εκδόσεις «Καστανιώτης», Αθήνα 1998.
3. Απόσπασμα από συνέντευξη του Μπάμπη Μπακάλη στο Ριζοσπάστη, που βρίσκεται στο βιβλίο «Για το κοινωνικό λαϊκό τραγούδι», έκδοση του 12^ου Φεστιβάλ ΚΝΕ-Οδηγητή, Αθήνα 1986.