«Δε θ’ αφήσουμε τα όπλα πριν από τη νίκη» - Η απολογία του κομμουνιστή λογοτέχνη Νίκου Καρβούνη στη δίκη της «Καστανής Βίβλου». Ένα δριμύ κατηγορητήριο κατά του φασισμού

Σαν σήμερα, στις 17 Φλεβάρη του 1947, έφυγε από τη ζωή ο φωτεινός στοχαστής, διακεκριμένος δημοσιογράφος, κομμουνιστής λογοτέχνης Νίκος Καρβούνης, γνωστός μεταξύ άλλων για τους στίχους του στον χιλιοτραγουδισμένο ύμνο της Εαμικής Εθνικής Αντίστασης  «Στ’ άρματα, στ’ άρματα».

Ο Νίκος Καρβούνης γεννήθηκε το 1880 στην Ιθάκη. Έζησε με την οικογένειά του μέχρι τα 18 του χρόνια στη Ρουμανία και επιστρέφοντας στην Ελλάδα εμφανίζεται για πρώτη φορά στα γράμματα με ποίημά του από τις σελίδες του περιοδικού «Διάπλασις των Παίδων» και παίρνει το πρώτο βραβείο. Στη συνέχεια ασχολείται με τη δημοσιογραφία ενώ ξεχωρίζει και για το μεταφραστικό έργο του (μετέφρασε για πρώτη φορά στην Ελλάδα έργα των Γουίτμαν, Σέλεϊ, Πόε, Μαγιακόφσκι).

Εργάστηκε στο περιοδικό Σκριπ ως συντάκτης και στη συνέχεια σε έντυπα όπως η Εστία, η Πολιτεία και η Πρωία. Πήρε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους (1912) και κατέγραψε τις εμπειρίες του σε βιβλίο. Το 1907 με τους Κ. Βάρναλη, Γ. και Φ. Πολίτη, Ν. Λαπαθιώτη, Ρ. Φιλύρα κ.ά. εκδίδουν το περιοδικό «Ηγησώ». Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, όπου ήταν εθελοντής ανταποκριτής, ασπάστηκε τον Μαρξισμό. Μετά το 1930 συμμετείχε σε πολλές αντιφασιστικές επιτροπές.

Τον Απρίλη του 1934 ο Νίκος Καρβούνης διώκεται και δικάζεται για τον πρόλογό του στην «Καστανή Βίβλο» (ο ίδιος έκανε και τη μετάφραση), ένα βιβλίο που αποκάλυπτε με στοιχεία το σκηνοθετημένο από τους χιτλερικούς εμπρησμό του Ράιχσταγκ.

Ο εμπρησμός του Ράιχσταγκ (γερμανικό κοινοβούλιο) στις 27 του Φλεβάρη 1933 χαρακτηρίστηκε η μεγαλύτερη πολιτική προβοκάτσια στον 20^ο αιώνα. Οργανώθηκε από τον Γερμανό ναζί πρωθυπουργό Γκέρινγκ που τον απέδωσε στους κομμουνιστές.  

Αμέσως μετά τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ μια διεθνής επιτροπή που αποτελούνταν από κορυφαίες προσωπικότητες συγκέντρωσε στοιχεία που αποδείκνυαν ότι ο εμπρησμός ήταν έργο των Ναζί (η ψευδής κατηγορία του Γκέρινγκ θα γκρεμιστεί πανηγυρικά και ολόκληρη η σκευωρία των Ναζί θα αποκαλυφτεί, λίγους μήνες αργότερα, στη δίκη της Λειψίας, από τους «κατηγορούμενους» Γκεόργκι Δημητρώφ, ηγετικό στέλεχος του Βουλγαρικού Κομμουνιστικού Κόμματος και της Κομμουνιστικής Διεθνούς, τους Βούλγαρους κομμουνιστές Μπλάγκοϊ Ποπόφ και Βασίλι Τάνεφ και τον  αρχηγό της κοινοβουλευτικής ομάδας του Γερμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος στο Ράιχσταγκ Ερνστ Τόργκλερ). Το υλικό αυτό βγήκε σε βιβλίο με τον τίτλο «Καστανή Βίβλος» και κυκλοφόρησε σε πολλές γλώσσες και χώρες. 

Μετά την κυκλοφορία της Βίβλου (από τις εκδόσεις «Λαϊκό Βιβλιοπωλείο») η ελληνική κυβέρνηση, με απαίτηση της γερμανικής πρεσβείας στην Αθήνα,  έσυρε σε δίκη τον Καρβούνη (Μάρτης 1934) με την κατηγορία ότι… εξύβρισε και συκοφάντησε την κυβέρνηση μια φίλης χώρας. Ο Νίκος Καρβούνης καταδικάστηκε τελικά σε δεκαπενθήμερη φυλάκιση.

Στην απολογία του που μεταφέρουμε σήμερα στο διαδίκτυο (δημοσιεύτηκε στο Ριζοσπάστη της εποχής) ο κομμουνιστής διανοούμενος περιγράφει πώς και γιατί γράφτηκε η «Καστανή Βίβλος», επισημαίνει και αποκαλύπτει το χαρακτήρα του φασιστικού καθεστώτος στη Γερμανία και χτυπάει καμπάνα συναγερμού για τη φασιστική λαίλαπα που εξαπλώνεται στην Ευρώπη και πλησιάζει και στην Ελλάδα (περίπου δυόμισι χρόνια μετά από τη δίκη του θα επιβληθεί η φασιστική Μεταξική δικτατορία).

Η απολογία του Νίκου Καρβούνη:

Πριν να με καλέσει η Δικαιοσύνη της χώρας αυτής για να λογοδοτήσω για τη μετάφραση της «Καστανής Βίβλου», ενεκάλεσα εγώ τον εαυτό μου για ένα αδίκημα μεγάλο, πολύ μεγάλο ―θα το έλεγα έγκλημα― εις βάρος του εργαζόμενου λαού. Αυτό το αδίκημα, που έρχομαι τώρα να εξομολογηθώ και που δεν μπορώ νάχω γι’ αυτό καμιά επιείκεια, είναι ότι μετέφρασα μόνο τη μισή «Καστανή Βίβλο» κι άφησα αμετάφραστο το δεύτερο μέρος της, όπου αναφέρεται λεπτομερειακά  μια ατέλειωτη σειρά από τρομερά, από ανατριχιαστικά εγκλήματα του χιτλερικού φασισμού.

Και ακόμα, πριν να μπω στην καθεαυτό απολογία μου, θα μου επιτρέψετε να σας εκφράσω και ένα παράξενο αίσθημα που έχω αυτή τη στιγμή ―παράδοξο μαζί και κάπως διασκεδαστικό― γιατί μου φαίνεται πως με αναγκάζετε να παρουσιαστώ μπροστά σας σαν είδος Άτλας, σηκώνοντας στους ώμους μου, πολύ αδύνατους για τόσο τιμητικό βάρος,  τόσους και τόσους αγωνιστές της ελεύθερης σκέψης, πρωτοπόρους της επιστήμης, διάσημους συγγραφείς: το σοφό Αϊνστάιν, τον αντιπρόεδρο της Βουλής των Λόρδων, λόρδο Μάρλεϊ, το διάσημο ποινικολόγο Μορό Τζαφερί, τον καθηγητή της Σορβόννης Πρενάν, τον καθηγητή Λανζεβάν του Κολλεγίου της Γαλλίας, τον Ανρύ Μπαρμπύς, το Ρομαίν Ρολάν, τον Αντρέ Ζυντ, τον Ζωρζ Ντυαμέλ  ―συγγραφείς που είναι γνωστοί διεθνώς― το Φραγκίσκο Νίττι, τον άλλοτε πρωθυπουργό της Σουηδίας Γεώργιο Μπράντιγκ, το διάσημο καθηγητή του Αμερικανικού Πανεπιστημίου της Κολούμπιας Νιούη, τον Γκαστόν Μπερζερύ, τον κόμη Καρολύι και τόσους άλλους που θα μπορούσα ν’ αναφέρω τα ονόματά τους. Γιατί αυτούς δικάζετε αυτή τη στιγμή. Αυτοί ενήργησαν για να μαζευτεί το υλικό που περιέχει η «Καστανή Βίβλος», αυτοί την έχουν συντάξει. Εγώ την εμετάφρασα και είχα την τιμή να γράψω τον πρόλογο της ελληνικής αυτής μετάφρασης, όπως έγραψε το γαλλικό πρόλογο ο Μορό Τζαφερί ―πόσο πιο δυνατό από το δικό μου!― και τον αγγλικό ο λόρδος Μάρλεϊ.

Και τώρα θα σας εξιστορήσω πώς εγεννήθηκε η ελληνική αυτή μετάφραση της «Καστανής Βίβλου»:

Μόλις επικράτησε στη Γερμανία ο χιτλερισμός ―όλοι ξέρουμε πώς― ξαπολύθηκε σ’ εκείνη τη μεγάλη χώρα η τρομοκρατία ενός μεγάλου μεσαίωνα. Όλες οι ελευθερίες καταργήθηκαν, εποδοπατήθηκε κάθε ανθρωπισμός. Τα δικαιώματα των εργαζομένων εκουρελιάστηκαν, μυριάδες εργάτες και ελεύθεροι διανοούμενοι κλείστηκαν στα «στρατόπεδα συγκεντρώσεως», η δολοφονία γένηκε ο νέος νόμος. Ανακαλύφτηκε η παράξενη θεωρία της Αρίας φυλής· οι Εβραίοι, οι «Σημίτες», βρέθηκαν ξαφνικά εγκληματίες για μόνη τη φυλετική τους καταγωγή. Και σοφοί, καθηγητές, καλλιτέχνες, επιστήμονες, άνυρωποι που ετιμήσανε με τη σκέψη τους, με την τέχνη τους, με την παραγωγή τους τη Γερμανία, βρέθηκαν μονομιάς διωγμένοι, εξόριστοι, άστεγοι, φυγάδες από τη χώρα, που έπεσε στη φασιστική εξουσία του χιτλερισμού.

Όπως ήτανε φυσικό, όπως  ήτανε αναπόφευχτο, ξεσηκώθηκε από παντού ένα κύμα αγανάχτησης, ξύπνησε παντού το αίσθημα της ανθρώπινης αλληλεγγύης των εργαζομένων, των ελεύθερων εργατών του πνεύματος. Και, κατά τα μέσα του Μάρτη του περασμένου χρόνου, πολλοί διανοούμενοι στο Παρίσι ρίξανε την ιδέα για την οργάνωση μιας παγκόσμιας επιτροπής που θα είχε για προορισμό να ξεσκεπάσει τα εγκλήματα του χιτλερισμού, να διαφωτίσει της υπόθεση της πυρκαγιάς του Ράιχσταγ, να εκθέσει με ντοκουμέντα αδιάψευστα τα κακουργήματα του καινούργιου τυραννικού καθεστώτος. Όταν επληροφορήθηκα τούτο το γεγονός, κατά τις αρχές του περασμένου Μάη, αισθάνθηκα την ανάγκη, την υποχρέωση κάθε τίμιου ανθρώπου να συνεργήσει σ’ αυτό το έργο το διαφωτιστικό των εργαζομένων όλου του κόσμου για την ουσία του φασισμού, που με τέτοια ιδιομορφία παρουσιάζεται στη χιτλερική Γερμανία. Στην πρώτη έκκληση της επιτροπής που εσχηματίστηκε κάτου από την προεδρία του λόρδου Μάρλεϊ και την επίτιμη προεδρία του Αïνστάιν και του καθηγητή Πώλ Λανζεβέν, η απόκριση έφτανε γοργή, άμεση από τα κατάβαθα κάθε ξυπνημένης συνείδησης, από κάθε χώρα, από κάθε ήπειρο. Και τότε υπογράφτηκε κι εδώ μια εντονότατη διαμαρτυρία για όλα αυτά τα εγκλήματα εναντίον της ανθρωπότητας, για τις δολοφονίες, τις διώξεις, από πολλούς Έλληνες διανοούμενους  και, γενικά, ωρίμαζε η σκέψη για μια συστηματικότερη συμμετοχή σ’ αυτή την απγκόσμια αντιχιτλερική  ―και αντιφασιστική, γενικότερα― κινητοποίηση.

Ο Καρβούνης εξιστόρησε έπειτα πώς σχηματίστηκε η επιτροπή για τη συλλογή όλων των στοιχείων για την πυρκαγιά του Ράιχσταγ, πώς οργανώθηκε η αντιδίκη του Λονδίνου, πώς ξκεσκεπάστηκε η σκηνοθεσία της δίκης της Λειψίας, πώς απ’ όλη αυτή την εργασία βγήκε η «Καστανή Βίβλος» με τις συντριπτικές για το χιτλερισμό αποδείξεις του εμπρησμού, πώς αυτή η Βίβλος, μεταφρασμένη γρήγορα σ’ όλες τις γλώσσες, κυκλοφόρησε σε εκατομμύρια αντίτυπα σ’ όλη τη γη, πώς ανάγκασε τους δικαστές της Λειψίας και τους πολιτικούς τους αφέντες να λυγίσουν κάτω από τη φωνή της παγκόσμιας αγανάχτησης για το δικαστικό έγκλημα που μελετούσαν.

Τόνισε ότι η  μετάφραση και η κυκλοφορία της «Καστανής Βίβλου» ήταν ένα από τα κύρια καθήκοντα των αντιχιτλερικών επιτροπών που ιδρύθηκαν σε κάθε χώρα, σαν εθνικά τμήματα της Παγκόσμιας Κεντρικής Αντιχιτλερικής Επιτροπής και ότι, αν είχε από τότε ιδρυθεί και η ελληνική αντιχιτλερική επιτροπή, που ιδρύθηκε μόνο τον περασμένο Δεκέμβρη, αυτής της επιτροπής καθήκον επιταχτικό θα ήτανε να μεταφράσει ολόκληρη την «Καστανή Βίβλο», να την εκδώσει, να την κυκλοφορήσει και να διαθέσει το προϊόν από την πούληση για τα θύματα του χιτλερικού φασισμού. Επειδή όμως η επιτροπή  αυτή δεν είχε ακόμα καταρτιστεί, ο Καρβούνης έκρινε πως είχε αυτός το καθήκον να φροντίσει για τη μετάφραση της «Καστανής Βίβλου» στην ελληνική γλώσσα, καθήκον προς τον ελληνικό εργαζόμενο λαό και την ελληνική διανόηση. Ανάφερε πώς γένηκε η μετάφραση, πώς γράφτηκε ο πρόλογος και πώς το «Λαϊκό Βιβλιοπωλείο» ανάλαβε την πούληση του βιβλίου.

«Αλλά το έργο το αντιφασιστικό ―ξακολούθησε― δεν ετελείωσε. Ένας από τους σπουδαιότερους λόγους που μ’ έκαμαν να μεταφράσω και να προλογίσω τη Βίβλο, ήτανε το γεγονός ότι ο φασισμός δεν είναι καθόλου ένα φαινόμενο που εντοπίζεται μονάχα στη χιτλερική Γερμανία. Σ’ όλες τις χώρες, ακόμα και στη δική μας, πληθαίνουν καθημερινά τα συμπτώματα ενός ντόπιου φασισμού. Τα βλέπουμε ολοένα τριγύρω μας. Εφημερίδες υποστηρίζουν απροκάλυπτα τον εκφασισμό της χώρας αυτής, βρίσκονται διάφοροι που κινούνται για να τον οργανώσουν. Η μετάφραση της «Καστανής Βίβλου» είχε το σκοπό να δείξει στους εργαζόμενους, σε κάθε τίμιο άνθρωπο της χώρας αυτής, τον κίνδυνο κα να ξυπνήσει την ανάγκη της συσσωμάτωσης για να ματαιωθεί κάθε τέτοια προσπάθεια. Ξεσκεπάζοντας τους χιτλερικούς λυμεώνες της ανθρωπότητας…

Ο εισαγγελέας διακόπτει: Μα εσείς εξακολουθείτε να εξυβρίζετε και στην απολογία σας. Αυτά που λέτε τώρα είναι χειρότερα κι από τις φράσεις του προλόγου σας, για τις οποίες κατηγορείστε.

―Προσπαθώ, απλούστατα, να είμαι κυριολεχτικός. Πώς αλλιώς λέγονται αυτά τα πράγματα στην ελληνική; Ξεσκεπάζοντας, λοιπόν, αυτούς τους καταστροφείς της ανθρωπότητας στο ελληνικό κοινό, η μετάφραση της «Καστανής Βίβλου» του έλεγε: «Κοίτα, τι σε περιμένει αν αφήσεις να επικρατήσει κι εδώ ο φασισμός». Και κάθε τίμιος άνθρωπος, κάθε διανοούμενος με ξυπνημένη συνείδηση, έχει χρέος επιταχτικό να μην αφήνει να χάνεται μήτ’ ένα λεπτό της ημέρας του χωρίς να κάνει το κάθε τι  που θα συντελέσει για ν’ αναποδογυριστεί ο φασισμός εκεί όπου σήμερα επικρατεί, για να μη μπορέσει να επικρατήσει αλλού. Αυτό θα κάμουμε κι εμείς εδώ. Έχουμε νε μεταφράσουμε όσα άλλα βιβλία και φυλλάδια βγήκανε αποκαλυπτικά για τα χιτλερικά-φασιστικά εγκλήματα, να συνεχίσουμε τον αγώνα κατά του φασισμού, να πληροφορήσουμε τον εργαζόμενο λαό για το κάθε τι που γίνεται με την πρόθεση να του αφαιρεθούν τα δικαιώματά του.

Ο πταισματοδίκης διακόπτει: Δεν ξέρετε ότι υπάρχει ένας νόμος που απαγορεύει την εξύβρισιν ξένων κυβερνήσεων και ηγεμόνων, ο περί αδικημάτων δια του Τύπου Νόμος;

―Πώς μπορώ να μην το γνωρίζω; Δεν ξέρω αν υπάρχει στην περίπτωσή μου καμιά παράβασις. Αλλά κανένας τέτοιος νόμος δε μπορεί να σταματήσει έναν άνθρωπο που θέλει να είναι άνθρωπος από το να κάμει το καθήκον του προς το ανθρώπινο σύνολο. Αν ήταν όλοι οι άνθρωποι τόσο «νομοταγείς» τίποτα δε θα είχε κερδηθεί για την ανθρωπότητα. Όταν επικρατούσετο φεουδαρχικό σύστημα, είχε κι εκείνο νόμους απαγορευτικούς για να το προστατεύουν ―το νόμο του δυνάστη που για την παράβασή του ήταν ο μπαλτάς του δήμιου, ο μπαλτάς που χρησιμοποιεί και σήμερα το χιτλερικό καθεστώς. Αλλά βρέθηκαν εκείνοι που τον αψηφήσανε. Και χάρη σ’ αυτούς καταργήθηκε το καθεστώς εκείνο.

Όπως κι αν είναι, δεν επιτρέπεται να σταματήσει κανείς στον αγώνα τον αντιφασιστικό. «Ο μεγάλος αυτός αγώνας ξεπερνά τα σύνορα μιανής χώρας· για πεδίο μάχης έχει όλη τη γη, από την έκβασή του εξαρτιέται η νίκη της ανθρωπότητας. Δεν επιτρέπεται να παρατήσουμε τα όπλα πριν από τη νίκη».

Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου του 1936 βρίσκει τον Νίκο Καρβούνη να γράφει στο Ριζοσπάστη με το ψευδώνυμο «Κ. Μαυροθαλασσίτης». Συλλαμβάνεται και εξορίζεται στη Γαύδο. Κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου διώκεται από την Ασφάλεια μαζί με άλλους διανοούμενους, όπως ο Γληνός, ο Βάρναλης, ο Κορδάτος κ.ά. Στη γερμανική κατοχή φυλακίζεται στο στρατόπεδο της Λάρισας και αμέσως μετά την αποφυλάκισή του εντάσσεται στο ΕΑΜ και ανεβαίνει στο βουνό. Εκεί αναλαμβάνει το Γραφείο Τύπου της ΠΕΕΑ και το πρώτο ελεύθερο πρακτορείο ειδήσεων. 

Η προσφορά του Νίκου Καρβούνη στην Εθνική Αντίσταση ήταν ιδιαίτερα σημαντική. Ασκητικός τύπος, αγαπούσε την ορειβασία και περπάτησε σε πολλά ελληνικά βουνά. Οι συνάδελφοί του στην εφημερίδα τον αποκαλούσαν «δάσκαλο». Το ίδιο και οι φίλοι του που τακτικά τον ακολουθούσαν για ορειβασία στην Πάρνηθα.

Το έργο του εξακολουθεί να φωτίζει τη σκέψη και να δονεί τις καρδιές όσων εμπνέονται και αγωνίζονται για να γίνουν πράξη τα πανανθρώπινα ιδανικά της απελευθέρωσης του ανθρώπου από τις αλυσίδες της εκμετάλλευσης, της ειρήνης και του σοσιαλισμού. Ιδανικά στα οποία ο κομμουνιστής λογοτέχνης Νίκος Καρβούνης αφοσιώθηκε μέχρι το τέλος της ζωής του.

Παρασκευή 17 Φλεβάρη 2017.