Κώστας Μπαλάφας: «Γυναίκες της Ηπείρου»

Στην Ήπειρο οι σχέσεις των ανθρώπων είναι ολοκληρωμένες και ειλικρινείς με τον εαυτό τους και αρμονικές με το φυσικό χώρο που γεννήθηκαν και ζουν. Ο ανθρώπινος δεσμός είναι δυνατός σαν τα έθιμα και οι κοινωνικές σχέσεις και συνήθειες ξεπηδούν αργά αργά μέσα απ’ τις γενιές από τα βάθη των αιώνων. Τότε ο κύκλος της ζωής είναι πιο ολοκληρωμένος και πραγματικός.

Οι ανταμοιβές απ’ την αμοιβαιότητα στη συμπεριφορά είναι μεγαλύτερες και η πιθανότητα να μάθεις πολλά για την αξία της ζωής είναι πολύ κοντά. Οι ηπειρώτικες οικογένειες, άντρες και γυναίκες, μοχθούν και παλεύουν, χαίρονται και κλαιν, γεννιούνται και πεθαίνουν με τη βεβαιότητα του τόπου τους και της σημασίας του.

Στην Ήπειρο οι αρμοδιότητες των συζύγων είναι μέσα στην οικογένεια, ως προς την ανατροφή και αγωγή των παιδιών, από παράδοσης καθορισμένες. Η μάνα έχει όλο το βάρος του σπιτιού. Αυτή έχει τον πρώτο λόγο και είναι το σεβαστότερο πρόσωπο στην οικογένεια. «Τα παιδιά ορφανεύουν απ’ τη μάνα» - λέει επιγραμματικά ο λαός. Ανέκαθεν οι μάνες είχαν όλη τη φροντίδα του σπιτιού και βαρύνονταν με την ευθύνη της ανατροφής των παιδιών. Οι άντρες ξενιτεύονταν ή ξενοδούλευαν σ’ άλλους τόπους τη μαστορική γιατί η άγονος και κακοτράχηλη γη δεν μπορούσε να θρέψει την οικογένεια κι ο ξενιτεμένος ήταν απ’ τους μεγαλύτερους καημούς.

Έρμο πουλί στην ξενητιά

Δίχως μανούλας κόρφο

Δίχως φωλιάς αναπαμό

Κι αγάπης αντιστύλι…

Πρώτη φροντίδα της μάνας ήταν η προίκα του κοριτσιού που άρχιζε να τη μαζεύει κομμάτι το κομμάτι απ’ τη μέρα που θα γεννιόταν. Οι γυναίκες πάλευαν ολημερίς τ’ άγονα χωράφια για να τα βγάλουν πέρα, αγκομαχώντας και σμίγοντας τον ιδρώτα με την ανάσα της σκαμένης γης, κάτι που μοιάζει με την κύηση και τη γέννα.

Φτενά χωράφια βολεμένα σε πεζούλια

Και γίδες που κρεμιούνται σε γκρεμούς

αυτή είν’ η πατρίδα μας μα η πούλια

δε λάμπει πιο καθάρια σ’ άλλους ουρανούς

                                            Γ. Κοτζιούλας

Συχνά χαράματα ξημέρωναν στην αγορά μετά από ώρες επίπονη πορεία, φορτωμένες τη λιγοστή πραμάτια, προϊόντα απ’ τα ζώα τους και τα χωράφια, λίγα αυγά, γαλακτοκομικά και λαχανικά, είδη που συχνά τα στερούνταν το σπίτι τους. Προσπαθούσαν να εξοικονομήσουν με το να τα πουλήσουν στο βδομαδιάτικο παζάρι και να πάρουν τα απαραίτητα για τα παιδιά τους. Είναι αυτές οι μάνες που κράτησαν στον τόπο τη ζωή με σκληρούς αγώνες και θυσίες.

Μόνες αυτές άνδρωσαν οικογένειες με τις μητριαρχικές αρετές της φυλής και τους πανάρχαιους οικογενειακούς νόμους που καθιέρωσε η ιερότητα της παράδοσης. Κι όταν οι περιστάσεις κρίθηκαν δύσκολες για την πατρίδα πολέμησαν με ίση παλικαριά πλάι στους άντρες και τα παιδιά τους. Με πόσο μόχθο και στερήσεις δε φρόντιζαν τη μόρφωση των παιδιών τους που σπούδαζαν στις κοντινές πολιτείες «για να μη μείνουν στραβά και να μάθουν πέντε κλίτσες γράμματα για να γλυτώσουν απ’ τη δική μας τυραννία» -όπως έλεγαν- «και να δουν καλύτερες μέρες».

Περπατούσαν ώρες ολόκληρες απ’ τα χωριά τους στους πέντε δρόμους, ζαλωμένες τρόφιμα κι αλλαξιές ρούχα, άλλοτε στ’ αγιάζι του χειμώνα. Συχνά κουβαλούσαν και ξένα τρουβάδια για γειτονόπουλα που με τη σειρά τους άλλες μάνες σ’ άλλη στράτα θα εξυπηρετούσαν και το δικό τους παιδί.

Ξεκινούσαν απ’ τα χωριά απ’ τ’ άγρια μεσάνυχτα με το σκάσιμο του αυγερινού τρέχοντας κι αγκομαχώντας για να προλάβουν τα πεινασμένα παιδιά στριμωγμένα πέντε-έξι μαζί για να μοιράζονται τα έξοδα σκυμμένα όλη την ώρα πάνω στα βιβλία για να ρθουν πρώτα στα μαθήματα για να δώσουν λίγη χαρά και στη μάνα που τα φρόντιζε σαν τα σπουργίτια.

Ήταν οι σταυρωμένες της ηπειρώτικης κοινωνίας που άνδρωσαν οικογένειες με ήθος, ιδανικά και αξιοπρέπεια για να διακριθούν τα παιδιά τους σ’ όλους τους τομείς των αξιών της ζωής, του πολιτισμού και του ανθρωπισμού και να ονομαστεί η Ήπειρος εύανδρος, τόπος υπερασπιστών του έθνους και ευεργετών της πατρίδας.

(Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «χάος και όψη», τεύχος 8, 4-5-6/1995, του Συλλόγου Κυψελιωτών Άρτας στην Αθήνα «ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός». Δεν εκδίδεται πια).

Ακούστε τον Κώστα Μπαλάφα να μιλά για τις γυναίκες της Ηπέιρου:

Δείτε φωτογραφίες του Κώστα Μπαλάφα, ακούγοντας μια γερόντισσα να τραγουδά ένα παραδοσιακό τραγούδι της Ηπείρου: