Μορφές της απόστασης

Δημόσια τρόπαια του ελληνικού κράτους, 2013

οποτε γραφω κατι για τη Βορεια Κορεα λαμβανω απευθειας [ενν., απ' τους "συνέλληνες"] στο inbox βρισιες και ειρωνικα σχολια Φ. Μεγαλούδη, 11/9/2013

Διαβάζοντας χθες το κείμενο της Φραγκίσκας Μεγαλούδη, που ζει πολύ μακριά από την Ελλάδα, στη Βόρεια Κορέα, είχα μια αίσθηση εντελώς παράδοξη και πρωτόφαντη: αν και το κείμενο δεν είναι απλά πρόσφατο αλλά κάνει διαρκείς αναφορές στην τραγικότητα της αντικειμενικής (οικονομικής δηλαδή) και της υποκειμενικής (νοητικής δηλαδή) κατάστασης στην Ελλάδα, εγώ είχα την αίσθηση ότι διάβαζα κάτι που γράφτηκε, ας πούμε, το 2007, ή το 2004, ή το 1999.

Γιατί αυτό; Γιατί η Φραγκίσκα, ζώντας, επαναλαμβάνω, μακριά απ' την Ελλάδα, σου δίνει μια αίσθηση που έχουν προ καιρού πάψει να σου δίνουν οι δημόσια εκφραζόμενοι Έλληνες, ότι δηλαδή δεν χρειάζεται να είσαι πεπεισμένος κομμουνιστής για να είσαι άνθρωπος με κάποια ηθική ακεραιότητα και κάποια νοητική συγκρότηση. Σου δίνει δηλαδή μια ετεροχρονισμένη γεύση από πράγματα που πίστευες πριν την κρίση, για παράδειγμα, ότι οι "αριστεροί" --με μια "χαλαρή" αντίληψη του όρου-- όχι μόνο υπάρχουν αλλά έχουν και ένα συγκεκριμένο ήθος, μια στάση απέναντι στα πράγματα, μια νηφαλιότητα που αποτρέπει την ιδεολογική σύγχυση, ένα ένστικτο για το δίκαιο, κλπ. Κακά τα ψέματα: η Φραγκίσκα γράφει και σκέφτεται όπως θα έγραφε και θα σκεφτόταν κάποιος που άνετα ψήφιζε Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου πριν κάποια χρόνια. Η "απομόνωσή" της στην Βόρεια Κορέα δείχνει να την έχει σώσει από αυτό που συνέβη σε όσους ψηφίζουν ΣΥΡΙΖΑ στην σημερινή Ελλάδα, που είναι, λίγο-πολύ, αυτό:

Ο ρομαντισμός που αποπνέει η προσπάθεια της Φραγκίσκας να είναι δίκαιη στις κρίσεις της, να κρατά τις ισορροπίες, να αντιστέκεται στην επιθετική υπεροψία του "Δυτικού", να μην φείδεται της κριτικής και για την Β. Κορέα, να αντιλαμβάνεται την αδελφοσύνη των απλών ανθρώπων --δεν είναι αυτά τα υποτιθέμενα χαρακτηριστικά του αριστερού "αντιδογματισμού" και ευρύτερα, του "ανθρωπισμού";-- μοιάζει πραγματικά να έρχεται από μια άλλη, ξεχασμένη εποχή, ενώ έρχεται απλώς από μια άλλη γεωπολιτική ζώνη. Στην Ελλάδα, τα "αριστερά/εναλλακτικά" "Κουτί της Πανδώρας" και "Tvxs" όχι μόνο αρνήθηκαν να κατεβάσουν την "είδηση" αλλά γέμισαν, όπως ήταν αναμενόμενο βέβαια, με φασιστικά και χρυσαυγίτικα σχόλια.

Το μαρξιστικό ερώτημα εδώ νομίζω πως είναι επίσης το φιλοσοφικό ερώτημα: Γιατί είναι αδύνατο να είσαι "Φραγκίσκα" σήμερα στην Ελλάδα; Γιατί, ρε παιδί μου, να πρέπει σώνει και καλά να ξεπουλιέσαι τόσο κραυγαλέα στον ιμπεριαλισμό ως έλληνας "αριστερός", γιατί να πρέπει να επιδεικνύεις διαρκώς τα αντικομμουνιστικά σου δόντια, γιατί να πρέπει, στη διαδικασία αυτή, να εκτρέφεις ο ίδιος, κατ' επανάληψη και ενσυνειδήτως, το φασισμό; Δεν υπάρχουν και στην μη μεταναστευμένη "αριστερά" "Φραγκίσκες", άνθρωποι τέλος πάντων, με τους οποίους διαφωνείς αλλά με τους οποίους μπορείς να συζητήσεις, οι οποίοι σου εμπνέουν ένα σεβασμό, οι οποίοι, αν θέλεις, μπορούν να σε φέρουν και σε δύσκολη θέση σε μια συζήτηση κι έτσι να σε αναγκάσουν και σένα να αναβαθμίσεις το επίπεδο της σκέψης σου αντί να καταντάς να εύχεσαι "ψόφο", όπως, καλή ώρα, η αφεντιά μου σε στιγμές που δεν την παλεύει άλλο; Γιατί να μαζεύει όλο το δίκαιο απ' το τραπέζι ο τόσο σκληρός --κυνικός ίσως-- Μπρεχτ;

Προφανώς, η απάντηση στην ερώτηση με τα έντονα στοιχεία δεν αφορά το γεγονός ότι η Βόρεια Κορέα έχει καλύτερο νερό, καλύτερο κλίμα, καλύτερα τρόφιμα ή καλύτερη ατμόσφαιρα από την Ελλάδα -- ακόμα κι αν συντρέχουν όλα αυτά, δεν εξηγούν κάτι. Είναι αναγκασμένος λοιπόν κανείς να παραδεχτεί ότι υπάρχει κάτι στην Βορειοκορεατική --ναι, στην Βορειοκορεατική!-- κοινωνία που επιτρέπει στην Φραγκίσκα να κάνει κάτι που η ελληνική, η αθηναϊκή κοινωνία δεν επιτρέπει στις Φραγκίσκες να κάνουν: να σκέφτεται. Ορθά, λανθασμένα, κατά προσέγγιση ορθά, ορθά και λανθασμένα μαζί --ναι, ίσως-- αλλά να σκέφτεται. Άραγε οι κύριοι και οι κυρίες του Left.gr, ο κύριος Βαξεβάνης, ο κύριος Κούλογλου -- όλοι αυτοί, έχουν κάποιο ασύμβατο dna και αδυνατούν να σκεφτούν; Όχι, ξέρουν να σκεφτούν όπως και ο μέσος άνθρωπος, απλώς επιλέγουν να σκέφτονται και να δρουν φασιστικά. Γιατί; Διότι προσπαθούν να επιβιώσουν αναπαράγοντας τους ιδεολογικούς όρους της σε μια κοινωνία που αφενός είναι καπιταλιστική και αφετέρου διαλύεται και σαπίζει εξαιτίας της ίδιας της της δομικής, της συγκροτητικής αρχής. Η ελληνική κοινωνία έχει καρκίνο, αλλά ο καρκίνος της είναι το κυτταρικό στοιχείο που αποτελεί το σώμα της, τα όργανά της, τα πνευμόνια της, το συκώτι της, το μυαλό της. Ο  καπιταλισμός δεν είναι ένα εξωγενές στοιχείο που "μόλυνε" τον κοινωνικό οργανισμό, είναι ο ίδιος ο οργανισμός ως τερματικά και ανυπόφορα γηρασμένος, νοσογενής και τοξικός. Αλλά όπως κάθε οργανισμός, η ελληνική αστική κοινωνία είναι, παρά τα τρομακτικά της γηρατειά, επίσης ένας οργανισμός που επιδιώκει, πάσει θυσία, να επιβιώσει. Δεν θέλει να πεθάνει, αν και είναι η ίδια η θανάσιμη αρρώστια του εαυτού της. Και είναι στο έδαφος αυτής της αντίφασης ανάμεσα στην θανάσιμη σήψη και στην βούληση μιας επιβίωσης που για να υλοποιηθεί πρέπει να κρατήσει αυτή τη θανάσιμη σήψη στη ζωή που ανθίζει υποκειμενικά, διαθετικά, ο φασισμός.

Ήταν πάντα έτσι τα πράγματα; Αυτή είναι μια μεγάλη συζήτηση που πρέπει να διεξαχθεί με στοιχεία και επιστημονικό τρόπο. Αλλά εδώ μπορεί να ειπωθεί πως ναι, η ελληνική κοινωνία ήταν και προτύτερα καπιταλιστική, και πως και στην προηγούμενη παγκόσμια καπιταλιστική κρίση του 1929 ανταποκρίθηκε με τον Μεταξικό φασισμό. Υπάρχουν πολλές ενδείξεις πως πολλοί γνώριζαν πως τούτη η κρίση σοβεί απ' το 1973, αλλά επίσης πως η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών έζησε χωρίς επίγνωση του γεγονότος, και άρα ανέπτυξε προσωπικότητα και ιδέες στο έδαφος μιας γιγάντιας ψευδαίσθησης. Οι ψευδαισθήσεις μπορούν να παράξουν ελκυστικά αποτελέσματα: ανθρώπους με καλλιέργεια, ενδιαφέροντα, ευαισθησίες, ανθρώπους σαν την Φραγκίσκα. Όταν όμως έρθει η ώρα της αλήθειας, η ώρα της αυτοεπιβεβαίωσης του χαρακτήρα του τρόπου παραγωγής, όλα αυτά καταρρέουν σαν πύργος από τραπουλόχαρτα. Εκτός αν ζεις στην Βόρεια Κορέα, που σου δίνει την πολυτέλεια να τα διασώσεις στο πρόσωπό σου, στον τρόπο αντίληψης και συμπεριφοράς σου. Διασώζοντας έτσι και την αξιοπρέπειά σου.

Πράγμα που μας φέρνει στο ζήτημα του ποιοι είναι οι άνθρωποι με τους οποίους μπορεί να συνομιλήσει ακόμα κάποιος που ζει επίσης σε απόσταση και σκέφτεται για την ελληνική κοινωνία από μιαν απόσταση -- κι αν έχω κατηγορηθεί για αυτό! Αυτοί οι άνθρωποι είναι οι κομμουνιστές. Δεν είναι μονομερώς ή χοντροκομμένα κομματικό το ζήτημα. Είναι και ζήτημα συμβατότητας βασικής και στοιχειώδους οπτικής, τρόπου αντίληψης, ανακλαστικών, προσανατολισμού, αισθητικής ακόμα. Γιατί είναι μόνο οι έλληνες κομμουνιστές οι οποίοι είναι ακόμα σε θέση να ανταποκριθούν στην κάθε Φραγκίσκα, παρά το ιδεολογικό χάσμα που τους χωρίζει; Επειδή είναι οι άνθρωποι που όλα αυτά τα χρόνια ζούσαν την ελληνική αστική κοινωνία από απόσταση. Ή που επέλεξαν, λιγότερο ή περισσότερο πρόσφατα, να βάλουν μια απόσταση ανάμεσα στον εαυτό τους και την ελληνική αστική κοινωνία. Απόσταση που δεν περιορίζεται καθόλου στην ρητή ιδεολογικοπολιτική διαφωνία, αλλά είναι επίσης απόσταση συμπεριφορική, ψυχική, συναισθηματική, αισθητική, νοητική, θεωρησιακή. Από την δική μου απόσταση, τα πράγματα δεν χωρούν παρερμηνείες: χωρίς τους κομμουνιστές, η Ελλάδα είναι μια αξιοθρήνητα τελειωμένη υπόθεση. Μια χώρα που θα μπορούσε να εξαφανιστεί από προσώπου γης αύριο με ελάχιστο κόστος για την παγκόσμια ανθρωπότητα, που θα περιοριζόταν, βασικά, στην απώλεια των αρχαίων μνημείων. Αν υπάρχει κάτι ζωντανό σ' αυτό το σώμα-καρκίνωμα, αν υπάρχει κάτι που δεν αποπνέει τη μπόχα του συνολικού θανάτου, είναι αυτοί. Και όσο αυτοί αντέχουν, θα αντέχει και η δική μου επώδυνη νοσταλγία για τη χώρα που δεν υπήρξε, έχει όμως το δικαίωμα και πρέπει να υπάρξει.

Lenin Reloaded