Documenta 14: Δήθεν ριζοσπαστικό, δήθεν αντισυστημικό, δήθεν αντικαπιταλιστικό… δεκανίκι του συστήματος ― Και μια καταγγελία εργαζομένων στη documenta 14 για απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες

Με αφορμή τις πολιτιστικές δραστηριότητες
της Documenta 14

Ιδιαίτερη συζήτηση γίνεται το τελευταίο διάστημα, ειδικά στο χώρο των εικαστικών, γύρω από την έκθεση Documenta 14, που εγκαινιάστηκε στις 8 Απρίλη και θα διαρκέσει μέχρι τις 16 Ιούλη στην Αθήνα.

Τι είναι η Documenta

Η πρώτη κιόλας διοργάνωσή της το 1955, στο Κάσελ της Γερμανίας - παρά ορισμένα θετικά στοιχεία όπως η δυνατότητα που έδωσε να προβληθούν αισθητικές τάσεις και ρεύματα του μοντερνισμού, έκανε ξεκάθαρο το αντικομμουνιστικό στίγμα της, αφού αξιοποιήθηκε από την αστική τάξη για να αντιπαρατεθεί σε όλα τα επίπεδα στις χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο εισαγωγικό κείμενο της πρώτης Documenta (Ντοκουμέντα), κυριαρχούσε το ζήτημα της διαίρεσης της Γερμανίας, κάνοντας καθαρή με αυτόν τον τρόπο την πολιτική τοποθέτηση «υπέρ μίας κρατικής οντότητας, ενάντια στο καταπιεστικό κράτος της ΓΛΔ που εμπόδιζε την ελεύθερη μετακίνηση των πολιτών της και καταπίεζε τις δημοκρατικές ελευθερίες τους».

Μετά την πρώτη διοργάνωση, η γερμανική αστική τάξη επένδυσε στην Ντοκουμέντα, επιδιώκοντας την ενσωμάτωση των όποιων πρωτοποριακών στοιχείων της και καθιερώνοντάς την σαν διεθνή θεσμό, που πραγματοποιείται κάθε 5 χρόνια. Οσο κι αν προβάλλεται σαν μη εμπορική διοργάνωση, είναι απόλυτα προσδεμένη στην αγορά της Τέχνης. Είναι χαρακτηριστική η δημιουργία του Οργανισμού - Εταιρίας Ντοκουμέντα, λίγα χρόνια αργότερα, ως προϋπόθεση για τη διεκδίκηση χρηματοδότησης από το κράτος με τη μορφή εταίρων, καθώς και διάφορους επιχειρηματικούς ομίλους, ενώ τα θεάματά της συνήθως είναι οικονομικά δυσπρόσιτα για το πλατύ κοινό. Στο πλαίσιο της Ντοκουμέντα, μάλιστα, έχει στηθεί μια ολόκληρη βιομηχανία «πολιτιστικού τουρισμού» που απαρτίζεται από αεροπορικές εταιρείες, ξενοδοχειακά συγκροτήματα και έχει σαν στόχο να προσελκύσει τουρίστες, καλλιτέχνες και κοινό στις πόλεις που πραγματοποιείται η Ντοκουμέντα.

Φέτος, για πρώτη φορά δεν πραγματοποιείται μόνο στην πόλη του Κάσελ, αλλά και στην Αθήνα. Στη διοργάνωση συμμετέχουν 160 καλλιτέχνες (15 Ελληνες), επιχορηγήθηκε με 70.000.000 ευρώ, από το γερμανικό υπουργείο Πολιτισμού, το Ομοσπονδιακό Γερμανικό Ιδρυμα Πολιτισμού και από το υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας, τελεί υπό την αιγίδα του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού και έχει επίσημους χορηγούς την VOLKSWAGEN και την τράπεζα Finanzgruppe.

Ριζοσπαστισμός κομμένος και ραμμένος στα μέτρα του συστήματος

Η δραστηριότητα της Ντοκουμέντα, μέσω μιας καλά οργανωμένης και πολυδάπανης διαφήμισης απευθύνεται πλατιά, κυρίως όμως σε διανοούμενους και καλλιτέχνες, ειδικά της νεότερης ηλικίας, επιδιώκοντας να περιβάλει με το κύρος της τα όσα κατεστημένα και βαθιά συντηρητικά πλασάρονται σήμερα ως πρωτοπορία της Τέχνης στις καλλιτεχνικές σχολές. Παρά την προσπάθεια να παρουσιαστεί σαν «αριστερή» - «προοδευτική» πρωτοβουλία, το αντιδραστικό ιδεολογικό περιεχόμενό της σκιαγραφείται από τις δηλώσεις του καλλιτεχνικού διευθυντή, Α. Σίμτζικ, ο οποίος, αφού στη συνέντευξή του, μίλησε για τις «ευκαιρίες» που δημιούργησε η καπιταλιστική οικονομική κρίση στην Ελλάδα (δεν είναι τυχαίοι οι μισθοί πείνας που δίνουν στους ενοικιαζόμενους εργαζόμενους της Ντοκουμέντα), κάλεσε κοινό και κριτικούς «να εγκαταλείψουμε τις προκαταλήψεις και να βυθιστούμε στο σκοτάδι της μη γνώσης», ώστε να προσεγγίσουμε τις δράσεις της Ντοκουμέντα.

Ακολουθώντας τις τάσεις της σύγχρονης Τέχνης να καταπιάνεται με κοινωνικοπολιτικά ζητήματα και πτυχές της Ιστορίας, η έκθεση προβάλλει έναν δήθεν ριζοσπαστικό, αντισυστημικό, αντικαπιταλιστικό λόγο, ακριβώς για να συγκαλύψει ότι επιχειρεί να προσανατολίσει - γενικά και παρά τις όποιες καλές εξαιρέσεις - σε λύσεις διαχείρισης του συστήματος, αναπαράγοντας στο μεγαλύτερο μέρος της την κυρίαρχη αστική ιδεολογία και τις κάλπικες αξίες της. Σύμφωνα πάντα με τις δηλώσεις Σίμτζικ, στόχος είναι η αξιοποίηση της Ντοκουμέντα, ώστε «να αλλάξει τα πράγματα εκ των έσω». Με χορηγό, δηλαδή, το κράτος και μια σειρά από επιχειρηματικούς ομίλους, η Ντοκουμέντα έρχεται να πουλήσει ριζοσπαστισμό, κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του συστήματος.

Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα

Πατώντας στις έννοιες της «ελευθερίας», της «δημοκρατίας», της «διαφορετικότητας» και της μη ύπαρξης αντικειμενικής γνώσης μέσα από ένα μεταμοντέρνο συνονθύλευμα γίνεται προσπάθεια να αλλοιωθεί, να παραχαραχτεί η Ιστορία και ο ρόλος της εργατικής τάξης στην εξέλιξή της.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η δράση «Βουλή των Σωμάτων», στο Κέντρο Τεχνών (πρώην ΕΑΤ - ΕΣΑ), όπου μέσα από συζητήσεις γύρω από ιδεολογικές, πολιτικές, φιλοσοφικές, κοινωνικές έννοιες, έως και performance, όπου πρώην πορνοστάρ ερωτοτροπούν με φυτά σε γλάστρες, προβάλλεται το ιδεολόγημα πως «το queer (δηλαδή το απροσδιόριστο, κοινωνικό φύλο) και οι εργάτες της πορνό βιομηχανίας αποτελούν το νέο προλεταριάτο». Η Ρόζα Λούξεμπουργκ συνυπάρχει στην έκθεση με τον Χίτλερ και την Εύα Μπράουν. Οι δύο τελευταίοι παρουσιάζονται ως τραγικές ψυχωσικές προσωπικότητες, σε μια προσπάθεια να αποδοθεί το φαινόμενο του φασισμού στη διαταραχή ορισμένων ατόμων και όχι στο καπιταλιστικό σύστημα που τον γεννά και τον τρέφει γιατί τον χρειάζεται.

Στην πραγματικότητα, είναι μια έκθεση πολύ λίγο «εικαστική» και ελάχιστα «ντοκουμέντο»...αφού πρόκειται για ...πλίνθους και κεράμους ατάκτως ερριμμένους, όπου ένα πλήθος εκθεμάτων που δεν ανήκουν στις εικαστικές τέχνες, παντελώς αδιάφορα - όπως παλιά παπούτσια, χάρτες αρχαιολογικών ανασκαφών, κουζίνα ενός αγροτόσπιτου με αρωματικά φυτά κ.λπ. - επινοήσεις παρωχημένες στη μορφή και κυρίως άτεχνες, συνευρίσκονται δίπλα σε λιγοστές ενδιαφέρουσες εικαστικές προσεγγίσεις, προκαλώντας πλήρη διανοητική σύγχυση και ψυχική εξουθένωση στον επισκέπτη. Παράλληλα, πορνό φιλμάκια παρουσιάζονται ως τέχνη, ενώ συνολικότερα στην έκθεση παρουσιάζονται πολλά βίντεο που δηλώνουν «εικαστικά», παρότι στην ουσία είναι κακής ποιότητας κινηματογράφος. Καθόλου παράξενο, αφού το όλο εγχείρημα διαπνέεται από τη μεταμοντέρνα αντίληψη πως έργο τέχνης είναι κάθε τι που εμπεριέχει άποψη και ας μην περιλαμβάνει ίχνος γνώσης, μουσική είναι κάθε ήχος, θέατρο κάθε σύμβαση, ακόμη κι αν κάποιος πάει στο θέατρο χωρίς να υπάρχει παράσταση!

Και για όλη αυτήν την παρακμιακή κατάσταση 47 δημόσιοι χώροι στην Αθήνα - οι περισσότεροι απόλυτα απαραίτητοι για την προβολή της σχεδόν ανύπαρκτης στην Ντοκουμέντα εγχώριας καλλιτεχνικής δημιουργίας, αλλά και για τη στοιχειώδη εκπαιδευτική λειτουργία των καλλιτεχνικών σχολών - όπως η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το Ωδείο Αθηνών, πλατείες, κ.λπ. παραχωρήθηκαν με σύμφωνη γνώμη του υπουργείου Πολιτισμού και του Δήμου Αθήνας στον Οργανισμό - Εταιρία Ντοκουμέντα για ιδεολογική, αλλά και οικονομική εκμετάλλευση. Παρότι σε κάποιους χώρους η είσοδος είναι ελεύθερη, για την πρόσβαση στα εκθέματα απαιτείται γενικά αντίτιμο της τάξης των 8, 22, 38 έως και 100 ευρώ.

Στο επίκεντρο της διαπάλης ο ρόλος της Τέχνης και του καλλιτεχνικού έργου ως φορέων ιδεών

Η συμφωνία της συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ στη διοργάνωση της Ντοκουμέντα αποκαλύπτει ότι η πολιτική που ασκείται για την Τέχνη και τον Πολιτισμό συνδέεται με όλες τις εξελίξεις και τους βασικούς στόχους της αστικής τάξης που είναι το άνοιγμα νέων πεδίων κερδοφορίας, η σύνδεση της πολιτιστικής παραγωγής με άλλους κλάδους στρατηγικής σημασίας, όπως ο τουρισμός και προπαντός η ενίσχυση του ιδεολογικοπολιτικού - αισθητικού οπλοστασίου της αστικής τάξης για τη διαιώνιση της εξουσίας της. Η ανάμειξη της δημοτικής αρχής της Αθήνας, σε ρόλο συνδιοργανωτή, αποδεικνύει, επίσης, ότι η κεντροαριστερά της δημαρχίας Καμίνη με τη σοσιαλδημοκρατία της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ συντονίζονται και ταυτίζονται στην υλοποίηση των αστικών ταξικών συμφερόντων και «αξιών» και στα ζητήματα του Πολιτισμού.

Με αφορμή την Documenta 14, στο επίκεντρο της διαπάλης μπαίνει ακόμη μια φορά ο ρόλος της Τέχνης και του καλλιτεχνικού έργου ως φορέων ιδεών. Αποδεικνύεται ότι στον 21ο αιώνα ο καπιταλισμός μέσα στη σήψη του προσπαθεί να εξουδετερώσει όχι μόνο την προοδευτική, ριζοσπαστική τέχνη, αλλά και την ίδια την Τέχνη, ως ένα από τα πιο σύνθετα και ανώτερα δημιουργήματα του ανθρώπου, επιβεβαιώνοντας τον Μαρξ, που δύο αιώνες πριν είχε επισημάνει την εχθρότητα γενικά του καπιταλιστικού κοινωνικού συστήματος απέναντί της.

Μπροστά σ' αυτήν την πραγματικότητα, οι καλλιτέχνες - δημιουργοί χρειάζεται πιο αποφασιστικά να αντιταχθούν με έργο φρέσκο, ζωντανό κι αληθινό. Και τέτοια είναι μόνο τα έργα που υπηρετούν το προχώρημα της ζωής ακουμπώντας τη συνείδηση, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα εκείνων που μπορούν να το πραγματοποιήσουν, της εργατικής τάξης και των άλλων καταπιεσμένων στρωμάτων.

Γρηγόρης Αναγνώστου
(Τελειόφοιτος του Τμήματος Θεωρίας & Ιστορίας της Τέχνης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών - Αναδημοσίευση από τον Ριζοσπάστη) 

Kαταγγελία εργαζομένων στη documenta 14 για απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες

 Αναδημοσιεύουμε από την Παντιέρα καταγγελία της Πρωτοβουλίας εργαζομένων στη documenta 14 σχετικά με τις απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες που βιώνουν:  

Μία απαραίτητη δημοσιοποίηση της εργασιακής παράνοιας πίσω από το μανδύα της τέχνης, από εργαζόμενους/ες της Documenta.
 
H documenta, η οποία λαμβάνει χώρα από το 1955 και κάθε πέντε χρόνια στο Κάσσελ της Γερμανίας, αποτελεί έκθεση-σταθμό στη σύγχρονη τέχνη.
 
Φέτος, μετά από επιλογή του καλλιτεχνικού της διευθυντή Adam Szymczyk, η Documenta φεύγει για πρώτη φορά από το Κάσσελ και μετακομίζει για τρεις μήνες στην Αθήνα, για να μάθει, σύμφωνα με τον τίτλο της, από την οικονομική και κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα. Απ’ ότι φαίνεται λοιπόν, δε χρειάστηκε πολύς χρόνος για να μάθει, αλλά και να μιμηθεί στο έπακρο τους χειρότερους εγχώριους εργοδότες.
 
Η Documenta προασπίζεται ότι η επιλογή της να μεταφερθεί στην Αθήνα έχει να κάνει, εκτός των άλλων, και με το ότι την ενδιαφέρει να μιλήσει για και να μάθει από την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα μας και τα αποτελέσματα των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που έχουν επιβληθεί στην Ελλάδα από την Ευρώπη. Μέσα σε όλο αυτό το πλαίσιο διατυμπανίζει πως αναγνωρίζει τις συνθήκες εξαθλίωσης που βιώνουν αυτή τη στιγμή οι εργαζόμενοι στην Ελλάδα και συμπαραστέκεται στον Ελληνικό λαό. Είναι έτσι όμως;
 
Η έκθεση άνοιξε τις πόρτες της για το κοινό από τις 8/4 και ήδη πολλά ΜΜΕ και μέλη του καλλιτεχνικού κόσμου συζητάνε για το μεγαλύτερο καλλιτεχνικό γεγονός της Ευρώπης και τι σημαίνει το ότι γίνεται στη Αθήνα.
 
Είμαστε μια ομάδα ανθρώπων που εργαζόμαστε στη Documenta εδώ και κάποιες μέρες, στη θέση του invigilator. Υπεύθυνοι δηλαδή για την επιτήρηση του χώρου αλλά και για τη βοήθεια του κοινού, ενημερώνοντας για τα έργα και τα event της documenta. Δυστυχώς η εμπειρία μας ως εργαζόμενοι/ες ξεκίνησε με κάποια γεγονότα που θεωρούμε απαραίτητο να δημοσιοποιήσουμε.
 
Πρώτον. Όταν δώσαμε τη συνέντευξη για να προσληφθούμε, μας είπαν ο μισθός θα είναι 9 ευρώ μεικτά την ώρα. Όταν όμως, δυο εβδομάδες μετά, μας επέλεξαν για να εργαστούμε, μας είπαν ότι η σύμβαση που θα υπογράφαμε θα είναι 5,62 μεικτά. Η δικαιολογία για την αλλαγή αυτή ήταν ότι τα υπόλοιπα θα τα πάρουμε με bonus. Λέγοντας μπόνους βέβαια, εννοούσαν αυτά που ούτως ή άλλως δικαιούμαστε ως εργαζόμενοι/ες, δηλαδή, το δώρο Πάσχα, Χριστουγέννων και το επίδομα αδείας στο τέλος της σύμβασης. Μετά από πιέσεις από πλευράς εργαζόμενων που αρνήθηκαν να υπογράψουν σε κάτι που δε συμφώνησαν ποτέ, σε συνάντηση που έγινε με τη διοίκηση της Documenta και με την εταιρεία ενοικίασης εργαζομένων Man Power (αναφερόμαστε παρακάτω σε αυτήν), ειπώθηκε ότι τα 9 ευρώ αναφέρθηκαν κατά τη διάρκεια της συνάντησης ως το συνολικό κόστος της εταιρείας ανά εργαζόμενο και όχι ως η αμοιβή του. Δεν ξέρουμε αν οι ίδιοι κατά τη διάρκεια συνέντευξης όταν ακούν “9 ευρώ μεικτά/ώρα” καταλαβαίνουν κάτι άλλο, εμείς πάντως διαπραγματευόμαστε με βάση το μεροκάματο/ωρομίσθιό μας. Φυσικά όταν ρωτήθηκαν κάτι ανάλογο η απάντηση ήταν η ίδια: “Έγινε κάποιο misunderstanding”…
 
Δεύτερον. Οι συμβάσεις μας αντί να συναφθούν απευθείας με την διοργάνωση της Documenta, κατάρτιστηκαν – επίσης την τελευταία στιγμή, χωρίς τη συναίνεσή μας και απροειδοποίητα – με την εταιρεία μεσάζοντα, εργολάβο MAN POWER! Έτσι, η διοργάνωση της Documenta αποποιείται κάθε ευθύνης, αφού ως εργοδότης φέρεται ο εργολάβος. Οι δικοί μας μισθοί μειώθηκαν, προφανώς για να καλυφθεί το κόστος του μεσάζοντα… Φυσικά ένα απλό ψάξιμο στο διαδίκτυο αρκεί για να καταλάβει κανείς τι εστί η Man Power και πόσες καταγγελίες υπάρχουν σε βάρος της. Αποτελεί μια από τις εταιρείες ενοικίασης εργαζόμενων που κερδοφόρησαν μέσα στην κρίση. Στόχος των εν λόγω εταιρειών είναι να βρουν όσο το δυνατόν φθηνότερους εργαζόμενους, και σίγουρα κατάφερε να ρίξει το κόστος κάθε ατόμου στο μισό.
 
Τρίτον. Η σύμβαση που καλούμαστε να υπογράψουμε γράφει λιγότερες ημέρες και ώρες από αυτές που έχουμε συμφωνήσει. Όταν ρωτήσαμε γιατί συμβαίνει αυτό, η εταιρεία ΜANPOWER που έχει αναλάβει τις συμβάσεις απάντησε το εξής: «Με τον καιρό μπορεί η Documenta να μην σας χρειάζεται τόσες πολλές μέρες, οπότε έτσι καλύπτεται με μία σύμβαση». Δηλαδή, εμείς θα πρέπει να δεσμεύσουμε τη ζωή μας και να απορρίψουμε άλλες τυχόν επιλογές για τους μήνες για τους οποίους διαρκεί η έκθεση, αλλά η Documenta μπορεί, ανάλογα με τις διαθέσεις της, να μας μειώσει τις ώρες εργασίας, ή ακόμα και να μας πετάξει ανά πάσα στιγμή στον δρόμο χωρίς καμιά εγγύηση ή αποζημίωση.
 
Αυτό που συνειδητοποιούμε ως εργαζόμενοι/ες στη documenta είναι ότι ένα από τα μαθήματα που πήρε από την Ελλάδα είναι πως η κρίση και η οικονομική ανέχεια δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες για την περαιτέρω εκμετάλλευση των εργαζομένων και την ελαστικοποίηση της εργασίας. Και βέβαια, ότι στα λόγια, καλή είναι η ευαισθητοποίηση και η κατανόηση που προφασίζεται η διοργάνωση ότι δείχνει για την κατάσταση που βιώνουν οι Έλληνες αυτή τη στιγμή, αλλά στην πράξη, business is business! Και η documenta του μπάτζετ των 70 εκατομμυρίων, είναι χοντρές business.
Ευτυχώς, η απάντηση που συνάντησε η διοίκηση της μέγα-έκθεσης από ένα μεγάλο μέρος των εν λόγω εργαζομένων, ήταν από τη μία η άρνηση να υπογράψουμε τη σύμβαση μέχρι να μας ξεκαθαριστούν γραπτώς οι ακριβείς όροι εργασίας μας.
 
Καταγγέλουμε λοιπόν, τον τρόπο με τον οποίο η διοργάνωση εκμεταλλεύεται την ανεργία στην Ελλάδα προκειμένου να ρίξει το μισθό προς όφελος των κερδών της, αλλά και των κερδών της εταιρείας – εργολάβο που ανέλαβε να φέρει σε πέρας τις συμβάσεις εργασίας. Τις απαντήσεις από τη διοίκηση της Documenta τις πήραμε. Τώρα είναι δικιά μας απόφαση το πώς θα κινηθούμε από δω και πέρα.
 
Ας μάθει λοιπόν η documenta και κάτι άλλο από την Αθήνα! Ότι ο συλλογικός αγώνας των εργαζομένων είναι πιο ισχυρός από οποιονδήποτε μέγα-θεσμό.
 
Γιατί αυτοί μας έχουν περισσότερη ανάγκη απ’ ότι εμείς αυτούς.
 
Πρωτοβουλία εργαζομένων στη documenta 14
 
ΥΓ. Παρακαλούμε το κείμενο να δημοσιοποιηθεί ως έχει σε όσο το δυνατόν περισσότερα μέσα.