ΔΣΕ: Τα κυριότερα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα του 1948 (Χρονολόγιο)

2 Γενάρη: Ο Ν. Ζαχαριάδης στέλνει επιστολή στον Α. Ζντάνοφ σχετικά με τις ανάγκες του ΔΣΕ.

5 Γενάρη: Συγκροτείται το Ανεξάρτητο Τάγμα Εύβοιας του ΔΣΕ, με διοικητή τον Θύμιο Καψή (Ανάποδο) και πολιτικό επίτροπο τον Γιώργο Βλαχούτσικο (Ευβοιώτη).

8 Γενάρη: Το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και η Εθνική Αλληλεγγύη θέτονται - και τυπικά πια - εκτός νόμου.

15 Γενάρη: Πραγματοποιείται στο Βίτσι η πρώτη σύσκεψη στρατιωτικών και πολιτικών στελεχών του ΔΣΕ. Αποφάσισε πως η τακτική του ΔΣΕ έπρεπε να είναι λαϊκή επαναστατική και ότι επιβαλλόταν ο ευέλικτος συνδυασμός της τακτικής του τακτικού επαναστατικού στρατού με την αντάρτικη τακτική. Στη σύσκεψη ασκήθηκε κριτική στον Μ. Βαφειάδη για την αποτυχημένη έκβαση της μάχης της Κόνιτσας. Ο ίδιος υποστήριξε πως ο ΔΣΕ δεν μπορούσε να χτυπάει και να καταλαμβάνει πόλεις, έστω και προσωρινά: Αποψη που τον έφερε σε σύγκρουση με τον Ν. Ζαχαριάδη.

9 - 10 Φλεβάρη: Τμήματα του ΔΣΕ διεισδύουν κρυφά 8 χλμ. έξω από τη Θεσσαλονίκη και βάλλουν με πυροβολικό. Η επίθεση αυτή δεν είχε κάποιο ουσιαστικό στρατιωτικό αποτέλεσμα, ωστόσο προκάλεσε σάλο στο αστικό στρατόπεδο.

10 Φλεβάρη: Η ΠΔΚ ψηφίζει το Νόμο αρ. 7 γύρω από τη δυνατότητα επιστράτευσης αντρών και γυναικών στις γραμμές του ΔΣΕ.

20 Φλεβάρη: Σε σχετική του ομιλία ο διευθυντής του Γραφείου Εγγύς Ανατολής και Αφρικανικών Υποθέσεων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Λ. Χέντερσον, αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο ακόμη και αποστολής αμερικανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα.

24 Φλεβάρη: Καταφτάνει στην Ελλάδα ο μετέπειτα σφαγέας του κορεατικού λαού, στρατηγός Τζέιμς Βαν Φλιτ, αντικαθιστώντας τον στρατηγό Ου. Λίβσεϊ, ο οποίος κρίθηκε πως είχε αποτύχει στα καθήκοντά του, επικεφαλής 450 Αμερικανών στρατιωτικών συμβούλων που στελέχωσαν όλες τις μεγάλες μονάδες του κυβερνητικού στρατού. Συνέβαλε αποφασιστικά στην οργάνωση και καθοδήγηση των αστικών Ενόπλων Δυνάμεων κατά του ΔΣΕ.

25 Φλεβάρη - 8 Μάρτη: Δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού και ΜΑΥ - ΜΑΔ επιτίθενται κατά του ΔΣΕ στη Μουργκάνα (επιχείρηση «Πέργαμος»). Παρότι οι επιτιθέμενοι υπερτερούσαν αριθμητικά 3 προς 1, η επιχείρηση απέτυχε.

2 Μάρτη: Συγκροτείται το Κλιμάκιο Γενικού Αρχηγείου Νότιας Ελλάδας (ΚΓΑΝΕ), το οποίο καθοδηγούσε και συντόνιζε τα τμήματα του ΔΣΕ στη Θεσσαλία, στη Ρούμελη και την Πελοπόννησο.

8 Μάρτη: Σκοτώνεται από αεροπορική επίθεση έξω από τη Βροντού Πιερίας το μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ Νίκος Αραμπατζής.

15 Μάρτη - 20 Αυγούστου: Μέσα σε 4 περίπου μήνες οι μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ κατασκευάζουν στη Βόρεια Πίνδο 7.400 πολυβολεία και οπλοπολυβολεία, 500 ολμοβολεία και 149,5 χλμ. χαρακωμάτων. Ο αρχηγός του ΓΕΣ, Δ. Γιαντζής, έκανε λόγο για «οχυρά (...) αριστοτεχνικώς κατασκευασμένα».

23 Μάρτη: Η ΠΔΚ αποφασίζει να πάρει μέτρα για την προστασία των παιδιών. Οι συνθήκες που επικρατούσαν στις εμπόλεμες περιοχές υπήρξαν ιδιαίτερα σκληρές για τα παιδιά, όπου, πέρα από το θάνατο εξαιτίας των συγκρούσεων, απειλούνταν από την πείνα, τις αρρώστιες, αλλά και τα γκέτο της Φρειδερίκης. Η ΠΔΚ απευθύνθηκε για τη διάσωσή τους στις Λαϊκές Δημοκρατίες, που φιλοξένησαν περίπου 25.000 παιδιά, όλα με τη συγκατάθεση των γονιών τους. Το Μάη του 1948 συστάθηκε και ειδική Επιτροπή Βοήθειας στο Παιδί (ΕΒΟΠ) με επικεφαλής τον Πέτρο Κόκκαλη και μέλη της την Ελλη Αλεξίου, τον Γιώργη Αθανασιάδη, τον Γιώργη Ζωίδη κ.ά.

27 Μάρτη - 7 Απρίλη: Μετά από την τελευταία αποτυχία στη Μουργκάνα ο κυβερνητικός στρατός επιχειρεί και πάλι κατά του ΔΣΕ (επιχείρηση «Ιέραξ»). Στη μάχη ρίχνεται σύσσωμη η VIII Μεραρχία (που πρόσφατα είχε επιθεωρηθεί από τον ίδιο τον στρατηγό Βαν Φλιτ), ενισχυμένη με επιπλέον μονάδες ΛΟΚ, πυροβολικού, καθώς και μία ίλη τεθωρακισμένων. Παρ' όλ' αυτά, η επιχείρηση απέτυχε.

1 Απρίλη: Σκοτώνεται σε αεροπορική επίθεση στα Κρούσια το μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ Αδάμ Μουζενίδης.

11 Απρίλη: Τμήματα του ΔΣ Πελοποννήσου καταλαμβάνουν τα Καλάβρυτα και τον επόμενο μήνα τα Λεχαινά. Το Μάη ο ΔΣΕ χτύπησε στην Αμαλιάδα, ενώ στις 23 - 24 του μήνα διέλυσε τις κυβερνητικές δυνάμεις στα Κρέστενα. Στις 5 Ιούλη πραγματοποίησε μεγάλη πετυχημένη επιχείρηση στη Χαλανδρίτσα, στις παρυφές της Πάτρας. Ακολούθως, στην Πελοπόννησο δημιουργήθηκαν πέντε μεγάλες Ελεύθερες Περιοχές που εκτείνονταν σχεδόν στα 2/3 της επικράτειάς της, περιορίζοντας τις αστικές δυνάμεις στις μεγάλες πόλεις και την παραλιακή ζώνη. Η οργάνωση της ζωής στις Ελεύθερες Περιοχές υπήρξε αξιοθαύμαστη, φτιάχτηκαν σχολεία, λειτούργησαν παιδικές εξοχές κ.ο.κ. Η δύναμη του ΔΣΕ διπλασιάστηκε σε λίγους μόλις μήνες, ξεπερνώντας τις 3.000 μαχητές και μαχήτριες.

15 Απρίλη - 3 Μάη: Ο κυβερνητικός στρατός πραγματοποιεί μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Ρούμελη (επιχείρηση «Χαραυγή») χωρίς επιτυχία. Μοναδική «επιτυχία» του υπήρξε η καταστροφή της διλοχίας Πάρνηθας του ΔΣΕ: Χιλιάδες στρατού, ΜΑΥδων κ.λπ. εναντίον 80 - 90 ανταρτών.

Μέσα Μάη: Μόλις 150 μαχητές του ΔΣΕ Κρήτης μάχονται επί 5 ολόκληρες μέρες στο φαράγγι της Σαμαριάς απέναντι σε 3.000 άντρες του κυβερνητικού στρατού και παρακρατικούς (που είχαν τη συνδρομή και αεροπορίας). Τελικά, οι ηρωικοί μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού θα υποχωρήσουν προς τα Λευκά Ορη, όπου θα ανασυνταχτούν σε μικρότερα τμήματα.

16 Μάη: Ξεβράζεται στο Θερμαϊκό το πτώμα του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ. Η δολοφονία του αποδόθηκε προβοκατόρικα από τις αστικές αρχές στα μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ Βαγγέλη Βασβανά και Αδάμ Μουζενίδη (ο οποίος, όπως είδαμε, είχε σκοτωθεί, γεγονός που προφανώς αγνοούσαν οι εμπνευστές της προβοκάτσιας), καθώς και στον δημοσιογράφο Γρηγόρη Στακτόπουλο. Τα αίτια και οι υπαίτιοι της δολοφονίας του Πολκ παραμένουν άγνωστα έως και σήμερα.

20 Μάη: Παραπέμπονται στο Στρατοδικείο της Αθήνας πάνω από 100 αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και ναύτες του Πολεμικού Ναυτικού, κατηγορούμενοι «διά κομμουνιστικήν δράσιν, απόσπασιν μέρους της επικρατείας» κ.ά. Το στρατοδικείο καταδίκασε 40 σε θάνατο, 21 σε ισόβια δεσμά, 9 σε κάθειρξη δέκα χρόνων και 10 σε φυλάκιση δύο χρόνων. Οι 20 εκτελέστηκαν στο Γουδή στις 25 Ιούνη 1948.

21 Μάη: Το απόσπασμα Σουλίου του ΔΣΕ (διοικητής Χρόνης Βάης - Αχιλλέας Πετρίτης, πολιτικός επίτροπος Νίκος Φίνογλου -Γερονίκος), που είχε συγκροτηθεί μόλις το Φλεβάρη στα μετόπισθεν του εχθρού στην πολιορκημένη Μουργκάνα, πετυχαίνει μεγάλη νίκη καταλαμβάνοντας την κωμόπολη της Παραμυθιάς και τα γύρω χωριά. Οι κυβερνητικές δυνάμεις που κινητοποιήθηκαν για να το παγιδέψουν και να το καταστρέψουν δεν τα κατάφεραν. Το απόσπασμα Σουλίου του ΔΣΕ μετονομάστηκε τιμητικά σε 159η Επίλεκτη Ταξιαρχία.

14 Ιούνη: Ο κυβερνητικός στρατός εξαπολύει γενικευμένη επίθεση κατά του ΔΣΕ στη Βόρεια Πίνδο (Σχέδιο «Κορωνίς»). Διακηρυγμένος σκοπός η ολοκληρωτική συντριβή του ΔΣΕ («ο Γράμμος θα γίνει ο τάφος του Κομμουνισμού»). Απέναντι σε μια δύναμη 90.000 - 100.000 αντρών (6 μεραρχίες του κυβερνητικού στρατού, πυροβολικό, αεροπορία, ΜΑΥ, ΛΟΚ και χωροφυλακή), ο ΔΣΕ παρέταξε 10.000 - 11.000 μαχητές. Παρά το άνισο της μάχης, οι υπερασπιστές του Γράμμου κράτησαν επί 70 ολόκληρες μέρες πολεμώντας σώμα με σώμα. Στις 20 - 21 Αυγούστου, απειλούμενος πια με περικύκλωση, ο ΔΣΕ θα υποχωρήσει συντεταγμένα με ελιγμό στο Βίτσι.

15 Ιούνη: Ο Ν. Ζαχαριάδης στέλνει επιστολή προς την ΚΕ του ΚΚ της ΕΣΣΔ (Μπ.) σχετικά με τις σχέσεις ΚΚΕ και ΚΚ Γιουγκοσλαβίας.

28 Ιούνη: Επέρχεται ρήξη στις σχέσεις του ΠΚΚ (Μπ.) και της Κομινφόρμ με το ΚΚ Γιουγκοσλαβίας. Το ΚΚ Γιουγκοσλαβίας αποπέμπεται από την Κομινφόρμ. Η ρήξη αυτή δε θα είναι δίχως συνέπειες για τον αγώνα του ΔΣΕ.

10 Ιούλη: Οι Μ. Βαφειάδης και Ν. Ζαχαριάδης στέλνουν επιστολή στην ΚΕ του ΚΚ Αλβανίας, με την οποία την ενημερώνουν για την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στη Β. Πίνδο και ζητούν συνάντηση.

28 - 29 Ιούλη: Μέσα στη φωτιά της μάχης συνέρχεται στην Πέτρα Μούκα του Γράμμου η 4η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Η Ολομέλεια εκτίμησε πως τα χτυπήματα του ΔΣΕ είχαν προξενήσει μια άνευ προηγουμένου «ολόπλευρη κρίση» στο αστικό στρατόπεδο, δημιουργώντας ιδιαίτερα ευνοϊκές συνθήκες για το αποφασιστικό χτύπημά του. Η εκτίμηση ωστόσο αυτή, επηρεασμένη και από την εποποιία του ΔΣΕ στη Β. Πίνδο, δεν πατούσε στην πραγματικότητα. Τέλος, η 4η Ολομέλεια πήρε απόφαση κατά του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας, η οποία ωστόσο δεν ανακοινώθηκε.

27 Αυγούστου: Ο ΔΣΕ αναδιοργανώνεται. Τη διοίκησή του αναλαμβάνει ένα νέο συλλογικό όργανο, το Ανώτατο Πολεμικό Συμβούλιο (ο Μ. Βαφειάδης απαλλάσσεται της αρχηγίας του ΔΣΕ με απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ). Επιπλέον, στη θέση των Αρχηγείων Περιοχών συγκροτούνται Μεραρχίες. Τα τμήματα του ΔΣΕ στα νησιά δεν υπάγονταν στις Μεραρχίες.

28 Αυγούστου: Ξεκινά η επιχείρηση «Ταύρος». Οι κυβερνητικές δυνάμεις (4 ταξιαρχίες πεζικού, 4 τάγματα Εθνοφρουράς, 1 ίλη ιππικού, 60 πυροβόλα, τεθωρακισμένα και αεροπορία, συνολικά 10.000 άντρες) επιτίθενται στις θέσεις του ΔΣΕ στη Μουργκάνα (4 ελαφρά τάγματα, 200 περίπου μαχητών το καθένα). Οι υπερασπιστές της Μουργκάνας, παρά τον εξαιρετικά άνισο συσχετισμό δυνάμεων (1/10 υπέρ του αστικού στρατού), κράτησαν ηρωικά μέχρι και τις 16 Σεπτέμβρη, όπου με έναν πετυχημένο και τολμηρό ελιγμό κατάφεραν να ξεγελάσουν τον αντίπαλο και να περάσουν με ασφάλεια στα Ζαγόρια.

30 Αυγούστου: Μετά από την κατάληψη του Γράμμου ο κυβερνητικός στρατός (δύναμη 25.000, υποστηριζόμενη από αεροπορία και άρματα μάχης) εξαπολύει συνδυασμένη επίθεση κατά του ΔΣΕ στο μέτωπο Βίτσι - Μάλι Μάδι (δύναμη 9.000). Ο ΔΣΕ απώθησε τον κυβερνητικό στρατό από το Μάλι Μάδι.

3ο δεκαήμερο Σεπτέμβρη: Σκοτώνεται σε μάχη στον Αγιο Χριστόφορο Κολλινών Αρκαδίας το αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και διοικητής της Λαϊκής Πολιτοφυλακής Πελοποννήσου, Ηλίας Κιαπές.

Οκτώβρης: Δεδομένων των εξελίξεων στα διάφορα μέτωπα του ταξικού πολέμου, η πρεσβεία των ΗΠΑ επεξεργάζεται σχέδια εκκένωσης των 6.600 Αμερικανών στρατιωτικών και πολιτών που βρίσκονταν στην Ελλάδα. Στις 16 Οκτώβρη κατέφτασε εσπευσμένα στην Αθήνα ο ίδιος ο Τζ. Μάρσαλ, διαβεβαιώνοντας ότι οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να ενισχύουν τις αστικές δυνάμεις.

16 Οκτώβρη: Η 18η Ταξιαρχία του ΔΣΕ, έχοντας διεισδύσει από το Βίτσι στο Σινιάτσικο, συντρίβει τη φρουρά της Πτολεμαΐδας και κυριαρχεί στην πόλη. Οι επιτυχίες της συνεχίστηκαν το επόμενο δίμηνο. Η 18η Ταξιαρχία ανακηρύχτηκε «Επίλεκτη Μονάδα» του ΔΣΕ.

25 Οκτώβρη: Πραγματοποιείται η ιδρυτική σύσκεψη της Πανελλαδικής Δημοκρατικής Ενωσης Γυναικών (ΠΔΕΓ).

26 Οκτώβρη: Σκοτώνεται σε ενέδρα της Χωροφυλακής στη θέση «Πλακοσέλι» της Κρήτης το μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ Γιώργης Τσιτήλος.

11 Δεκέμβρη: Οι δυνάμεις του ΔΣΕ (Ι και ΙΙ Μεραρχία, η Σχολή Αξιωματικών του ΚΓΑΝΕ και η Ταξιαρχία Ιππικού) πραγματοποιούν μεγάλη επιθετική επιχείρηση με επιτυχία κατά του κυβερνητικού στρατού, της χωροφυλακής και των ΜΑΥδων που έδρευαν στην Καρδίτσα.

12 Δεκέμβρη: Ο αστικός στρατός υιοθετεί το Σχέδιο Επιχειρήσεων «Περιστερά» με σκοπό τη συντριβή του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο προβλέποντας την «πλήρη εξόντωση» κάθε λαϊκού στηρίγματος του ένοπλου αγώνα με γενικευμένες εκκαθαρίσεις μεταξύ του άμαχου πληθυσμού.

17 Δεκέμβρη: Ο Ν. Ζαχαριάδης στέλνει επιστολή στον Ι. Β. Στάλιν σχετικά με την κατάσταση στην Ελλάδα, τα καθήκοντα του ΚΚΕ, τις ανάγκες του ένοπλου λαϊκού αγώνα και το ζήτημα του Μ. Βαφειάδη.

*** 

Συνεχίζοντας την παρουσίαση του χρονολογίου με τα κυριότερα γεγονότα (δημοσιεύτηκαν στον «Ριζοσπάστη» ), δημοσιεύουμε σήμερα αυτά του 1948. Το χρονολόγιο είναι παρμένο από το βιβλίο - έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, Συλλογή κειμένων. Εγγραφα από το Αρχείο του ΚΚΕ», σε επιμέλεια του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ.

Δείτε ακόμα:

ΔΣΕ: Τα κυριότερα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα του 1947 (Χρονολόγιο)

ΔΣΕ: Τα κυριότερα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα του 1946 (Χρονολόγιο)