Στις 27 Σεπτέμβρη του 1941, στις 8 το βράδυ,
σ' ένα μικρό σπιτάκι δύο δωματίων, στο κέντρο μιας μεγάλης αυλής, στο
τέρμα της οδού Μαυρομιχάλη, φτάνουν 7
άτομα με ελάχιστη χρονική διαφορά ο ένας από τον άλλον. Οι τέσσερις απ'
αυτούς θα μπουν μέσα στο σπίτι για να πραγματοποιήσουν μια σύσκεψη, που
έμελλε να αποτελέσει ένα από τα κορυφαία ιστορικά γεγονότα της σύγχρονης
νεοελληνικής ιστορίας, ενώ οι άλλοι τρεις θα μείνουν κρυμμένοι στην
αυλή, για παν ενδεχόμενο, εκτελώντας χρέη περιφρούρησης. Οι τέσσερις
ήταν ο Λευτέρης Αποστόλου εκπρόσωπος του ΚΚΕ, ο Χρήστος Χωμενίδης από
μέρους του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΚΕ), ο Ηλίας Τσιριμώκος από
μέρους του κόμματος της Ενωσης Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ) και ο Απόστολος
Βογιατζής εκπρόσωπος του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας (ΑΚΕ).
Η σύσκεψη αυτή δεν ήταν η πρώτη. Είχαν προηγηθεί κι άλλες προκαταρκτικού χαρακτήρα, με αποτέλεσμα τα πάντα να είναι έτοιμα για το μεγάλο βήμα. Χωρίς χρονοτριβές, λοιπόν, οι συμμετέχοντες στη σύσκεψη ενέκριναν το ιδρυτικό κείμενο και το πρώτο διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό της νεοσυσταθείσας οργάνωσης που πρότεινε το ΚΚΕ. Υστερα απ' αυτό, το ΕΑΜ ήταν, ήδη, μια πραγματικότητα, που πολύ σύντομα θα αγκάλιαζε ολόκληρη την Ελλάδα.
Το ΚΚΕ εμπνευστής και πρωταγωνιστής στην ίδρυση του ΕΑΜ
Το ΚΚΕ υπήρξε η ραχοκοκαλιά, ο νους και η ψυχή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, το κόμμα εκείνο που εμπνεύστηκε την ίδρυση του ΕΑΜ και πρωταγωνίστησε, ώστε η έμπνευσή του αυτή να πάρει σάρκα και οστά. Η ιστορία τους, οι αντιφασιστικοί αγώνες τους στη δεκαετία του '30 - όταν ο φασισμός σήκωνε κεφάλι σ' ολόκληρη την Ευρώπη και στην Ελλάδα - οι αντιδικτατορικοί τους αγώνες ενάντια στο καθεστώς της 4ης Αυγούστου, αλλά και το περίφημο γράμμα του ΓΓ της ΚΕ του Κόμματος Ν. Ζαχαριάδη με την έναρξη του ελληνο-ιταλικού πολέμου, ήταν ισχυρά εφόδια για τους κομμουνιστές, ώστε να αντιληφθούν γρήγορα τις απαιτήσεις των καιρών και να πάρουν την πρωτοβουλία του αγώνα ενάντια στην τριπλή φασιστική κατοχή. Ετσι, αν και σμπαραλιασμένο από τη μεταξική Δικτατορία, το ΚΚΕ από τις πρώτες μέρες της Κατοχής ξαναστήθηκε στα πόδια του, έχοντας επικεφαλής τα λιγοστά στελέχη του που αρχικά κατάφεραν να αποδράσουν από τις φυλακές.
Στις 1 - 3 Ιούλη του 1941, συγκλήθηκε η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του, η οποία, μεταξύ άλλων, προσδιόρισε με σαφήνεια ότι το άμεσο επιτακτικό καθήκον για το Κόμμα, το λαό και τις οργανώσεις του ήταν η συγκρότηση ενός μετώπου εθνικής απελευθέρωσης. Και στο κάλεσμα αυτό πρώτη ανταποκρίθηκε η εργατική τάξη. Ετσι, στις 16 Ιούλη του '41, δημιουργήθηκε το Εργατικό ΕΑΜ, ύστερα από ευρεία σύσκεψη συνδικαλιστικών στελεχών και εκπροσώπων των αριστερών κομμάτων. Το ΕΕΑΜ έθεσε ως στόχους του να οργανώσει την εργατική τάξη, τόσο για τις καθημερινές διεκδικήσεις και ανάγκες της, όσο και για την απαλλαγή της από τον κατακτητή, μέσω της συγκρότησης ενός πανελλαδικού εθνικοαπελευθερωτικού μετώπου.
Στις αρχές Σεπτέμβρη 1941, συγκλήθηκε η 7η Ολομέλεια της ΚΕ του Κόμματος, που αποφάσισε την επιτάχυνση των διαδικασιών συγκρότησης του Εθνικοαπελευθερωτικού Μετώπου. "Είναι καιρός - έλεγε η απόφαση της Ολομέλειας - να περάσουμε από τη φιλολογία σε πρακτική δράση, στον τομέα αυτό. Από κάτω ίσαμε πάνω, πρέπει να αποκρυσταλλώσουμε τη συνένωση των εθνικών δυνάμεων, να τους δώσουμε οργανωτική μορφή. Η δουλιά άρχισε και θα προχωρήσει με όσους και όποιους θέλουν και δέχονται να αγωνιστούν για το ξεσκλάβωμα της χώρας".
Το ΕΑΜ και τα αστικά κόμματα
Τα αστικά κόμματα αντιμετώπισαν την πρωτοβουλία του ΚΚΕ για συγκρότηση εθνικού μετώπου απελευθέρωσης είτε επιφυλακτικά είτε αρνητικά. Και κράτησαν ακόμη πιο εχθρική στάση στη συνέχεια, όταν ο ελληνικός λαός αγκάλιασε μαζικά, με θέρμη και ενθουσιασμό, το ΕΑΜ και τις οργανώσεις του. Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Λ. Αποστόλου στο βιβλίο του "Το ξεκίνημα του ΕΑΜ" (σελ. 31, 37, 39, 41 - 42), η στάση των αστών πολιτικών αρχηγών, τους οποίους συνάντησε και συζήτησε μαζί τους, ήταν αποκαρδιωτική. Ο Θ. Σοφούλης θεωρούσε ότι την εποχή εκείνη το "ξεκίνημα κάθε αγώνα ενάντια στους κατακτητές θα είχε καταστροφικές συνέπειες για το έθνος" κι ότι "συνασπισμοί σαν αυτόν που πρότεινε το ΚΚΕ ήσαν κατ' αρχήν καταδικασμένοι σε αποτυχία". Ο Στ. Γονατάς ζητούσε ως προϋπόθεση για τη συγκρότηση του μετώπου να αναγγελθεί δημόσια ότι μετά την απελευθέρωση το μέτωπο θα αγωνιζόταν για εγκαθίδρυση Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Ακόμη απαιτούσε να υπάρξει συμφωνία για το πρόσωπο του Προέδρου της Δημοκρατίας και πρότεινε γι' αυτή τη θέση τον Ν. Πλαστήρα. Ο Τσέλος, εκπρόσωπος του Π. Κανελλόπουλου, αρνήθηκε τη συνεργασία, με το επιχείρημα ότι το κόμμα του είναι αστικό και δεν μπορούσε να προχωρήσει σε τέτοιας έκτασης συμμαχία με το ΚΚΕ που ήταν κόμμα επαναστατικό. Ο Καφαντάρης κράτησε, κατά βάση, στάση επιφυλακτική, υπερτονίζοντας την απογοήτευσή του, γιατί θεωρούσε ότι ενώ είχε προσφέρει στο Εθνος είχε αδικηθεί απ' αυτό. Τέλος, ο Γ. Παπανδρέου, σύμφωνα με όσα μαρτυρεί ο Θ. Χατζής ("Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε", τόμος Α, σελ. 167), αρνήθηκε ακόμη και να συναντηθεί με το ΚΚΕ, με το πρόσχημα ότι αυτό συνεργαζόταν με τον Τσιριμώκο, ενώ ο Σοφιανόπουλος δήλωσε συμφωνία με τους σκοπούς του ΕΑΜ, αλλά εξέφρασε τη θέληση να μείνει εκτός των γραμμών του.
Το ΕΑΜ μπορεί να μην αγκαλιάστηκε από τον αστικό πολιτικό κόσμο, αλλά αγκαλιάστηκε από τον ελληνικό λαό. Γι' αυτό και μεγαλούργησε, προσφέροντας τη λευτεριά και την εθνική ανεξαρτησία στην Ελλάδα, κάνοντας το λαό της - για όσο διάστημα είχε τον έλεγχο των πραγμάτων - αφέντη στον τόπο του.
Γ. Π.
(Ριζοσπάστης, 27 Σεπτέμβρη 1998)
Η σύσκεψη αυτή δεν ήταν η πρώτη. Είχαν προηγηθεί κι άλλες προκαταρκτικού χαρακτήρα, με αποτέλεσμα τα πάντα να είναι έτοιμα για το μεγάλο βήμα. Χωρίς χρονοτριβές, λοιπόν, οι συμμετέχοντες στη σύσκεψη ενέκριναν το ιδρυτικό κείμενο και το πρώτο διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό της νεοσυσταθείσας οργάνωσης που πρότεινε το ΚΚΕ. Υστερα απ' αυτό, το ΕΑΜ ήταν, ήδη, μια πραγματικότητα, που πολύ σύντομα θα αγκάλιαζε ολόκληρη την Ελλάδα.
Το ΚΚΕ εμπνευστής και πρωταγωνιστής στην ίδρυση του ΕΑΜ
Το ΚΚΕ υπήρξε η ραχοκοκαλιά, ο νους και η ψυχή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, το κόμμα εκείνο που εμπνεύστηκε την ίδρυση του ΕΑΜ και πρωταγωνίστησε, ώστε η έμπνευσή του αυτή να πάρει σάρκα και οστά. Η ιστορία τους, οι αντιφασιστικοί αγώνες τους στη δεκαετία του '30 - όταν ο φασισμός σήκωνε κεφάλι σ' ολόκληρη την Ευρώπη και στην Ελλάδα - οι αντιδικτατορικοί τους αγώνες ενάντια στο καθεστώς της 4ης Αυγούστου, αλλά και το περίφημο γράμμα του ΓΓ της ΚΕ του Κόμματος Ν. Ζαχαριάδη με την έναρξη του ελληνο-ιταλικού πολέμου, ήταν ισχυρά εφόδια για τους κομμουνιστές, ώστε να αντιληφθούν γρήγορα τις απαιτήσεις των καιρών και να πάρουν την πρωτοβουλία του αγώνα ενάντια στην τριπλή φασιστική κατοχή. Ετσι, αν και σμπαραλιασμένο από τη μεταξική Δικτατορία, το ΚΚΕ από τις πρώτες μέρες της Κατοχής ξαναστήθηκε στα πόδια του, έχοντας επικεφαλής τα λιγοστά στελέχη του που αρχικά κατάφεραν να αποδράσουν από τις φυλακές.
Στις 1 - 3 Ιούλη του 1941, συγκλήθηκε η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του, η οποία, μεταξύ άλλων, προσδιόρισε με σαφήνεια ότι το άμεσο επιτακτικό καθήκον για το Κόμμα, το λαό και τις οργανώσεις του ήταν η συγκρότηση ενός μετώπου εθνικής απελευθέρωσης. Και στο κάλεσμα αυτό πρώτη ανταποκρίθηκε η εργατική τάξη. Ετσι, στις 16 Ιούλη του '41, δημιουργήθηκε το Εργατικό ΕΑΜ, ύστερα από ευρεία σύσκεψη συνδικαλιστικών στελεχών και εκπροσώπων των αριστερών κομμάτων. Το ΕΕΑΜ έθεσε ως στόχους του να οργανώσει την εργατική τάξη, τόσο για τις καθημερινές διεκδικήσεις και ανάγκες της, όσο και για την απαλλαγή της από τον κατακτητή, μέσω της συγκρότησης ενός πανελλαδικού εθνικοαπελευθερωτικού μετώπου.
Στις αρχές Σεπτέμβρη 1941, συγκλήθηκε η 7η Ολομέλεια της ΚΕ του Κόμματος, που αποφάσισε την επιτάχυνση των διαδικασιών συγκρότησης του Εθνικοαπελευθερωτικού Μετώπου. "Είναι καιρός - έλεγε η απόφαση της Ολομέλειας - να περάσουμε από τη φιλολογία σε πρακτική δράση, στον τομέα αυτό. Από κάτω ίσαμε πάνω, πρέπει να αποκρυσταλλώσουμε τη συνένωση των εθνικών δυνάμεων, να τους δώσουμε οργανωτική μορφή. Η δουλιά άρχισε και θα προχωρήσει με όσους και όποιους θέλουν και δέχονται να αγωνιστούν για το ξεσκλάβωμα της χώρας".
Το ΕΑΜ και τα αστικά κόμματα
Τα αστικά κόμματα αντιμετώπισαν την πρωτοβουλία του ΚΚΕ για συγκρότηση εθνικού μετώπου απελευθέρωσης είτε επιφυλακτικά είτε αρνητικά. Και κράτησαν ακόμη πιο εχθρική στάση στη συνέχεια, όταν ο ελληνικός λαός αγκάλιασε μαζικά, με θέρμη και ενθουσιασμό, το ΕΑΜ και τις οργανώσεις του. Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Λ. Αποστόλου στο βιβλίο του "Το ξεκίνημα του ΕΑΜ" (σελ. 31, 37, 39, 41 - 42), η στάση των αστών πολιτικών αρχηγών, τους οποίους συνάντησε και συζήτησε μαζί τους, ήταν αποκαρδιωτική. Ο Θ. Σοφούλης θεωρούσε ότι την εποχή εκείνη το "ξεκίνημα κάθε αγώνα ενάντια στους κατακτητές θα είχε καταστροφικές συνέπειες για το έθνος" κι ότι "συνασπισμοί σαν αυτόν που πρότεινε το ΚΚΕ ήσαν κατ' αρχήν καταδικασμένοι σε αποτυχία". Ο Στ. Γονατάς ζητούσε ως προϋπόθεση για τη συγκρότηση του μετώπου να αναγγελθεί δημόσια ότι μετά την απελευθέρωση το μέτωπο θα αγωνιζόταν για εγκαθίδρυση Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Ακόμη απαιτούσε να υπάρξει συμφωνία για το πρόσωπο του Προέδρου της Δημοκρατίας και πρότεινε γι' αυτή τη θέση τον Ν. Πλαστήρα. Ο Τσέλος, εκπρόσωπος του Π. Κανελλόπουλου, αρνήθηκε τη συνεργασία, με το επιχείρημα ότι το κόμμα του είναι αστικό και δεν μπορούσε να προχωρήσει σε τέτοιας έκτασης συμμαχία με το ΚΚΕ που ήταν κόμμα επαναστατικό. Ο Καφαντάρης κράτησε, κατά βάση, στάση επιφυλακτική, υπερτονίζοντας την απογοήτευσή του, γιατί θεωρούσε ότι ενώ είχε προσφέρει στο Εθνος είχε αδικηθεί απ' αυτό. Τέλος, ο Γ. Παπανδρέου, σύμφωνα με όσα μαρτυρεί ο Θ. Χατζής ("Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε", τόμος Α, σελ. 167), αρνήθηκε ακόμη και να συναντηθεί με το ΚΚΕ, με το πρόσχημα ότι αυτό συνεργαζόταν με τον Τσιριμώκο, ενώ ο Σοφιανόπουλος δήλωσε συμφωνία με τους σκοπούς του ΕΑΜ, αλλά εξέφρασε τη θέληση να μείνει εκτός των γραμμών του.
Το ΕΑΜ μπορεί να μην αγκαλιάστηκε από τον αστικό πολιτικό κόσμο, αλλά αγκαλιάστηκε από τον ελληνικό λαό. Γι' αυτό και μεγαλούργησε, προσφέροντας τη λευτεριά και την εθνική ανεξαρτησία στην Ελλάδα, κάνοντας το λαό της - για όσο διάστημα είχε τον έλεγχο των πραγμάτων - αφέντη στον τόπο του.
Γ. Π.
(Ριζοσπάστης, 27 Σεπτέμβρη 1998)
ΕΑΜ ΕΛΑΣ ΕΠΟΝ (και ΔΣΕ)
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ δρόμος των λαών!
ΥΓ. Βάρκιζες τέλος!