Εκτιμήσεις για την παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 - 1933 και τις εξελίξεις στην παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία

Από την Εκθεση Δράσης στο 17ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος (μπολσεβίκων) της ΕΣΣΔ

Το ΚΚΣΕ εκτιμούσε τη δυνατότητα εκδήλωσης του πολέμου πολλά χρόνια πριν το ξέσπασμά του, ερμηνεύοντας σωστά τις διεθνείς εξελίξεις που αφορούσαν στην όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης του 1929 (φωτ. από ναζιστική συγκέντρωση στη Γερμανία)

Πριν από ογδόντα χρόνια στις 26 Γενάρη του 1934 συνήλθε το 17ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος (Μπολσεβίκων) της ΕΣΣΔ. Ηταν η περίοδος που ο διεθνής καπιταλισμός πάσχιζε να βγει από την πιο βαθιά οικονομική κρίση που είχε γνωρίσει στην ιστορία του, την κρίση 1929 - 1933, χωρίς να δείχνει σημάδια ότι μπορούσε πραγματικά να περάσει στη φάση ανόδου του κύκλου. Αλλωστε, αυτό επιβεβαιώθηκε, αφού στη συνέχεια, και επειδή ακριβώς δεν μπόρεσε να ξεπεράσει την κρίση, οδηγήθηκε στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Διαβάζοντας κανείς προσεκτικά τις εκτιμήσεις της ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος των Μπολσεβίκων, θα παρατηρήσει φαινόμενα που και στη σημερινή φάση εξέλιξης της πρόσφατης καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης, που άρχισε να εκδηλώνεται στο σύγχρονο καπιταλιστικό κόσμο το 2008, είναι υπαρκτά. Οπως για παράδειγμα η όξυνση των ενδοκαπιταλιστικών ανταγωνισμών μέσα στα ίδια τα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη, ή πιο σωστά σε όλα τα κράτη που πασχίζουν να βγουν από την κρίση περνώντας στην ανάκαμψη.
Οτι το πέρασμα από την κρίση στην ανάκαμψη δεν συνοδεύεται από ραγδαία άνοδο της καπιταλιστικής οικονομίας, η ανάπτυξη είναι αναιμική, με εκφρασμένους τους φόβους όλων των διεθνών και περιφερειακών καπιταλιστικών οργανισμών και Ενώσεων, Κεντρικών Τραπεζών όπως η Αμερικανική αλλά και η Ευρωπαϊκή, για το «εύθραυστον της ανάκαμψης» και το ξαναπέρασμα στην κρίση. Τις εστίες της όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων στα ίδια περίπου σημεία του πλανήτη με την τότε περίοδο, τηρουμένων των αναλογιών, π.χ. Ευρώπη, Νοτιοανατολική Ασία, Βόρεια και Κεντρική Αφρική (εδώ εκδηλώθηκαν ανοιχτά ένα χρόνο αργότερα από τη συνέδριο, το 1935). Οτι όλο και περισσότερο πυκνώνουν οι αναλύσεις που εκτιμούν ως αναπόφευκτη την περισσότερη ή γενικευμένη στρατιωτική αντιπαράθεση.

Εν έτει 1933, η οικονομική κρίση σοβούσε και βύθιζε εκατομμύρια εργάτες στην ανεργία και την ανέχεια (φωτ. από ουρά ανέργων σε συσσίτιο στις ΗΠΑ)

Βεβαίως σε σχέση με τη συγκεκριμένη περίοδο, δηλαδή πριν από 80 χρόνια, έχουν αλλάξει αρκετά ζητήματα και πρώτα απ' όλα ότι έχει βαθύνει η διεθνοποίηση της καπιταλιστικής οικονομίας καθώς επίσης και η μη ύπαρξη της ΕΣΣΔ ως αποτέλεσμα της αντεπανάστασης και της ανατροπής του σοσιαλισμού την περίοδο 1989-1991.

Σχετικά με την εκτίμηση για τη «γενική κρίση του καπιταλισμού» που αναφέρεται στην «Εκθεση Δράσης της ΚΕ», δηλαδή ότι ο καπιταλισμός πια δεν έχει τη σταθερότητα που είχε πριν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, αποτέλεσε μια εκτίμηση του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος εκείνης της περιόδου.

Η εκτίμηση αυτή βασίστηκε τόσο στις δυσκολίες στην καπιταλιστική ανάκαμψη σε συνθήκες βαθιάς και διεθνούς συντονισμένης καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης, όπως και στην διαπάλη σοσιαλισμού - καπιταλισμού που με την ύπαρξη της ΕΣΣΔ είχε πάρει πια διεθνή διάσταση.

Βεβαίως η εκτίμηση αυτή δεν επιβεβαιώθηκε ούτε την περίοδο του μεσοπολέμου, ούτε όμως ακόμα και την περίοδο μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και παρά την συγκρότηση της σοσιαλιστικής εξουσίας σε μια σειρά χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης, και της Κίνας. Είναι, βεβαίως, υπόθεση μελέτης ιστορικής και θεωρητικής για το πως διαμορφώθηκε αυτή η θέση.

Στο κείμενο επίσης γίνεται αναφορά σε "αγροτικές κρίσεις". Σύμφωνα με την μαρξιστική εγχειριδιακή βιβλιογραφία η έννοια αυτή αφορούσε υπερπαραγωγή αγροτικών προϊόντων που έμεναν αδιάθετα. Ως τέτοιες προσδιορίζονταν ότι εκδηλώθηκαν το 1873-1890 στην Ευρώπη όταν αυτή κατακλύστηκε από Αμερικάνικα αγροτικά προϊόντα και την περίοδο 1918-1939 (μεσοπόλεμος) όπου έπεσε απότομα η ζήτηση που είχε διαμορφωθεί την περίοδο του Α' Παγκόσμιου Πολέμου. Αναδείκνυαν επίσης δυσκολία γρήγορης προσαρμογής της αγροτικής παραγωγής στην κρίση λόγω της φύσης της.

«Η οικοδόμηση του σοσιαλισμού» - από σοβιετική αφίσα της εποχής. Την ίδια ώρα που στον υπόλοιπο κόσμο οι καπιταλιστές κατέστρεφαν όλο και περισσότερες παραγωγικές δυνάμεις (με πρώτη την εργατική δύναμη) σε μια προσπάθεια να ξεπεράσουν την κρίση που είχε δημιουργήσει το σύστημά τους, η ΕΣΣΔ χάρη στη σοσιαλιστική της οικονομία ήταν η μοναδική χώρα στον κόσμο που αναπτυσσόταν ραγδαία, και μάλιστα προς όφελος και όχι σε βάρος του λαού της

Ως ντοκουμέντο εκείνης της περιόδου που δίνει χαρακτηριστικά στοιχεία και παίρνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που προαναφέραμε , δημοσιεύουμε αποσπάσματα από τηνΕκθεση Δράσης της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος που έκανε στο Συνέδριο ο Β. Ι. Στάλιν.

Η ΣΥΝΕΧΙΖΟΜΕΝΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ ΚΑΙ Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Σύντροφοι! Πέρασαν πάνω από τρία χρόνια από το XVIo Συνέδριο. Μια περίοδος, όχι πολύ μεγάλη. Είναι όμως, περισσότερο από κάθε άλλη, μια περίοδος πλούσια σε περιεχόμενο. Νομίζω πως καμιά από τις περιόδους της τελευταίας δεκαετίας δεν ήταν τόσο πλούσια σε γεγονότα, όσο αυτή η περίοδος.

Στον οικονομικό τομέα, τα χρόνια αυτά ήταν χρόνια της συνεχιζόμενης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Η κρίση αγκάλιασε όχι μονάχα τη βιομηχανία, αλλά και την αγροτική οικονομία στο σύνολό της. Η κρίση λυσσομανούσε όχι μονάχα στη σφαίρα της παραγωγής και του εμπορίου. Μεταφέρθηκε επίσης και στη σφαίρα της πίστης και της νομισματικής κυκλοφορίας, ανατρέποντας τις πιστωτικές και συναλλαγματικές σχέσεις που υπήρχαν ανάμεσα στις χώρες. Αν παλιότερα συζητούσαν ακόμα κάπου - κάπου για το αν υπάρχει ή όχι παγκόσμια οικονομική κρίση, σήμερα δε συζητούν πια γι' αυτό, γιατί η ύπαρξη της κρίσης και των καταστροφικών της συνεπειών είναι ολοφάνερη. Σήμερα συζητούν πια για κάτι άλλο: Μπορούν άραγε να βγουν από την κρίση ή δεν υπάρχει διέξοδος και αν υπάρχει διέξοδος πώς να την πραγματοποιήσουν.

Στον πολιτικό τομέα, τα χρόνια αυτά ήταν χρόνια παραπέρα όξυνσης των σχέσεων, τόσο ανάμεσα στις καπιταλιστικές χώρες, όσο και στο εσωτερικό αυτών των χωρών. Ο πόλεμος της Ιαπωνίας με την Κίνα και η κατάληψη της Μαντζουρίας, που όξυναν τις σχέσεις στην Απω Ανατολή. Η νίκη του φασισμού στη Γερμανία και ο θρίαμβος της ιδέας της ανταπόδοσης, που όξυναν τις σχέσεις στην Ευρώπη. Η αποχώρηση της Ιαπωνίας και της Γερμανίας από την Κοινωνία των Εθνών, που έδωσε καινούρια ώθηση στην ένταση των εξοπλισμών και στις προετοιμασίες για ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Η ήττα του φασισμού στην Ισπανία, που δείχνει, για μια ακόμα φορά, ότι ωριμάζει μια επαναστατική κρίση και ότι ο φασισμός δεν είναι καθόλου μακρόβιος. Αυτά είναι τα σπουδαιότερα γεγονότα της περιόδου που εξετάζει η έκθεση (...)

Ας περάσουμε στην εξέταση των βασικών στοιχείων που δείχνουν την οικονομική και την πολιτική κατάσταση των καπιταλιστικών χωρών.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΙΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ

Η σημερινή οικονομική κρίση στις καπιταλιστικές χώρες διαφέρει απ' όλες τις ανάλογες κρίσεις, ανάμεσα στα άλλα, και με το ότι είναι πιο μακρόχρονη και παρατεταμένη. Αν παλιότερα οι κρίσεις τελείωναν μέσα σ' ένα - δυο χρόνια, η σημερινή κρίση συνεχίζεται στον πέμπτο κιόλας χρόνο, καταστρέφοντας χρόνο με το χρόνο την οικονομία των καπιταλιστικών χωρών και κατατρώγοντας το λίπος που είχαν συσσωρεύσει τα προηγούμενα χρόνια. Δεν υπάρχει τίποτα το καταπληκτικό στο γεγονός ότι η κρίση αυτή είναι πιο βαριά από όλες τις κρίσεις.

Πώς να εξηγήσουμε αυτόν τον χωρίς προηγούμενο παρατεταμένο χαρακτήρα της σημερινής βιομηχανικής κρίσης;

Εξηγείται, πριν απ' όλα, με το ότι η βιομηχανική κρίση αγκάλιασε όλες χωρίς εξαίρεση τις καπιταλιστικές χώρες και δυσχέρανε τους ελιγμούς μερικών χωρών σε βάρος άλλων.

Εξηγείται, δεύτερο, με το ότι η κρίση της βιομηχανίας μπλέχτηκε με την αγροτική κρίση, που αγκάλιασε όλες χωρίς εξαίρεση τις αγροτικές και μισοαγροτικές χώρες, πράγμα που δεν μπορούσε να μην κάνει την κρίση της βιομηχανίας πιο πολύπλοκη και πιο βαθιά.

Εξηγείται, τρίτο, με το ότι η αγροτική κρίση δυνάμωσε σ' αυτό το διάστημα και αγκάλιασε όλους τους κλάδους της αγροτικής οικονομίας μαζί και την κτηνοτροφία, και την οδηγεί στην κατάπτωση, στο πέρασμα από τις μηχανές στη χειρωνακτική δουλειά, ως την αντικατάσταση του τρακτέρ με το άλογο, ως την απότομη ελάττωση και κάποτε ως την πλέρια άρνηση της χρησιμοποίησης χημικών λιπασμάτων, πράγμα που παρέτεινε ακόμα περισσότερο τη βιομηχανική κρίση.

Εξηγείται, τέταρτο, με το ότι τα μονοπωλιακά καρτέλ που κυριαρχούν στη βιομηχανία προσπαθούν να διατηρήσουν ψηλές τιμές στα εμπορεύματα, γεγονός που κάνει την κρίση ιδιαίτερα οδυνηρή και που εμποδίζει την απορρόφηση των αποθεμάτων σε εμπορεύματα.

Εξηγείται, τέλος - και αυτό είναι το κύριο - με το ότι η βιομηχανική κρίση ξέσπασε μέσα στις συνθήκες της γενικής κρίσης του καπιταλισμού, όταν ο καπιταλισμός δεν έχει πια και δεν μπορεί να έχει ούτε στα βασικά κράτη, ούτε στις αποικίες και στις εξαρτημένες χώρες τις δυνάμεις και τη στερεότητα που είχε πριν από τον πόλεμο και την Οχτωβριανή Επανάσταση, όταν η βιομηχανία των καπιταλιστικών χωρών κληρονόμησε από τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο τη χρόνια υποαπασχόληση των επιχειρήσεων και τα εκατομμύρια της στρατιάς των ανέργων, από τα οποία δεν έχει πια τη δύναμη να απαλλαγεί. Αυτά είναι τα περιστατικά που καθόρισαν το βαθύ και παρατεταμένο χαρακτήρα της σημερινής βιομηχανικής κρίσης.

Με τα περιστατικά αυτά, εξηγείται και το γεγονός ότι η κρίση δεν περιορίστηκε στη σφαίρα της παραγωγής και του εμπορίου, μα αγκάλιασε και το πιστωτικό σύστημα, το νομισματικό σύστημα, τη σφαίρα των χρεωστικών οφειλών κ.λπ., και τσάκισε τις πατροπαράδοτες καθιερωμένες σχέσεις, τόσο ανάμεσα στις ξεχωριστές χώρες, όσο και ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες μέσα στις ξεχωριστές χώρες. (...)

Ενώ η βιομηχανία των βασικών καπιταλιστικών χωρών έπεφτε διαρκώς, αρχίζοντας από το 1930 και κυρίως από το 1931, για να φτάσει το 1932 στο σημείο της μεγαλύτερης πτώσης, το 1933 άρχισε κάπως ν' αναλαβαίνει και ν' ανεβαίνει. Αν πάρουμε τα μηνιάτικα στοιχεία του 1932 και του 1933, θα δούμε ότι επιβεβαιώνουν ακόμα περισσότερο αυτό το συμπέρασμα, γιατί δείχνουν ότι η βιομηχανία αυτών των χωρών, παρ' όλα τα σκαμπανεβάσματα της παραγωγής της στη διάρκεια του 1933, δεν εκδήλωσε την τάση να φέρει αυτά τα σκαμπανεβάσματα ως το επίπεδο της μεγαλύτερης πτώσης, που σημειώθηκε το καλοκαίρι του 1932.

Τι σημαίνει αυτό;

Αυτό σημαίνει ότι η βιομηχανία των βασικών καπιταλιστικών χωρών άφησε πίσω της πια, όπως φαίνεται, το σημείο της μεγαλύτερης πτώσης και δεν επανήλθε σ' αυτό στη διάρκεια του 1933.

Μερικοί πάνε ν' αποδώσουν αυτό το φαινόμενο στην επίδραση αποκλειστικά τεχνιτών παραγόντων, όπως είναι η κατάσταση πολεμικού πληθωρισμού. Δεν μπορεί να υπάρχει αμφιβολία ότι η κατάσταση πολεμικού πληθωρισμού παίζει εδώ όχι μικρό ρόλο. Αυτό είναι ιδιαίτερα σωστό για την Ιαπωνία, όπου αυτός ο τεχνητός παράγοντας αποτελεί την κύρια και την αποφασιστική δύναμη για μια κάποια αναζωογόνηση ορισμένων, κυρίως πολεμικών, κλάδων της βιομηχανίας. Θα 'ταν όμως χοντροκομμένο λάθος να τα εξηγούμε όλα με την κατάσταση του πολεμικού πληθωρισμού. Μια τέτοια εξήγηση δεν είναι σωστή, έστω και γιατί οι μερικές ανακατατάξεις στη βιομηχανία, που χαρακτήρισα, παρατηρούνται όχι σε ξεχωριστές και τυχαίες περιοχές, μα σ' όλες ή σχεδόν σ' όλες τις βιομηχανικές χώρες, στις οποίες περιλαβαίνονται και οι χώρες που έχουν σταθερό νόμισμα. Είναι φανερό ότι πλάι στην κατάσταση του πολεμικού πληθωρισμού παίζει το ρόλο της εδώ και η δράση των εσωτερικών οικονομικών δυνάμεων του καπιταλισμού.

Ο καπιταλισμός κατόρθωσε ν' ανακουφίσει κάπως την κατάσταση της βιομηχανίας σε βάρος των εργατών, μεγαλώνοντας την εκμετάλλευσή τους με το δυνάμωμα της εντατικότητας της δουλειάς τους, σε βάρος των φάρμερ, με την πολιτική των πιο χαμηλών τιμών στα προϊόντα της δουλειάς τους, στα είδη διατροφής και εν μέρει στις πρώτες ύλες, και σε βάρος των αγροτών των αποικιών και των οικονομικά αδύνατων χωρών, με ακόμα μεγαλύτερη ελάττωση των τιμών των προϊόντων της δουλειάς τους, κυρίως των πρώτων υλών κι έπειτα των ειδών διατροφής.

Μήπως αυτό σημαίνει ότι έχουμε να κάνουμε με πέρασμα από την κρίση σε μια συνηθισμένη ύφεση που οδηγεί σε καινούρια άνοδο και άνθηση της βιομηχανίας; Οχι, δε σημαίνει αυτό. Εν πάση περιπτώσει, σήμερα δεν υπάρχουν τέτοια άμεσα ή έμμεσα στοιχεία που να δείχνουν ότι επίκειται μια άνοδος της βιομηχανίας στις καπιταλιστικές χώρες. Κάτι περισσότερο. Ολα μας δείχνουν ότι τέτοια στοιχεία δεν μπορεί να υπάρχουν, τουλάχιστον για το άμεσο μέλλον. Δεν μπορούν να υπάρχουν, γιατί εξακολουθούν να δρουν όλες εκείνες οι δυσμενείς προϋποθέσεις, που δεν αφήνουν τη βιομηχανία των καπιταλιστικών χωρών ν' ανορθωθεί κάπως σοβαρά. Πρόκειται για τη συνεχιζόμενη γενική κρίση του καπιταλισμού, που μέσα στις συνθήκες της ξετυλίγεται η οικονομική κρίση, για τη χρόνια υποαπασχόληση των επιχειρήσεων, για τη χρόνια μαζική ανεργία, για το μπλέξιμο της βιομηχανικής κρίσης με την αγροτική κρίση, για την έλλειψη κάθε τάσης για μια κάπως σοβαρή ανανέωση του κεφαλαίου, που προμηνύει συνήθως την απαρχή της ανόδου κ.λπ., κ.λπ.

Είναι ολοφάνερο ότι έχουμε να κάνουμε με το πέρασμα από το σημείο της μεγαλύτερης πτώσης της βιομηχανίας, από το σημείο του μεγαλύτερου βάθους της βιομηχανικής κρίσης σε μια ύφεση, σε μια ύφεση όμως όχι συνηθισμένη αλλά ιδιότυπη, που δεν οδηγεί σε καινούρια άνοδο και άνθηση της βιομηχανίας, μα και που δεν την επαναφέρει στο σημείο της μεγαλύτερης πτώσης.

Η ΟΞΥΝΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΙΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ

Το αποτέλεσμα της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης ήταν η πρωτοφανέρωτη έως τώρα όξυνση της πολιτικής κατάστασης (στις καπιταλιστικές χώρες), τόσο στο εσωτερικό αυτών των χωρών, όσο και ανάμεσά τους.

Η ένταση της πάλης για εξωτερικές αγορές, η εξάλειψη και των τελευταίων υπολειμμάτων του ελεύθερου εμπορίου, οι απαγορευτικοί τελωνειακοί δασμοί, ο εμπορικός πόλεμος, ο πόλεμος του συναλλάγματος, το ντάμπιγκ και πολλά άλλα ανάλογα μέτρα, που δείχνουν τον υπερεθνικισμό στην οικονομική πολιτική, όξυναν ως το ακρότατο σημείο τις σχέσεις των χωρών, δημιούργησαν το έδαφος για πολεμικές συγκρούσεις κι έβαλαν στην ημερήσια διάταξη τον πόλεμο, σαν μέσο για το ξαναμοίρασμα του κόσμου και των σφαιρών επιρροής προς όφελος των πιο ισχυρών κρατών.

Ο πόλεμος της Ιαπωνίας με την Κίνα, η κατάληψη της Μαντζουρίας, η αποχώρηση της Ιαπωνίας απ' την Κοινωνία των Εθνών και η προέλαση στη Βόρεια Κίνα, όξυναν ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Η ένταση του αγώνα για τον Ειρηνικό Ωκεανό και η αύξηση των ναυτικών εξοπλισμών στην Ιαπωνία, στις ΕΠΑ, στην Αγγλία, στη Γαλλία είναι αποτέλεσμα αυτής της όξυνσης.

Η αποχώρηση της Γερμανίας απ' την Κοινωνία των Εθνών και το φάσμα της ανταπόδοσης έδωσαν νέα ώθηση στην όξυνση της κατάστασης και στην αύξηση των εξοπλισμών στην Ευρώπη.

Δεν είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι ο αστικός πασιφισμός περνά σήμερα μια θλιβερή ζωή, ενώ οι φλυαρίες για αφοπλισμό αντικατασταίνονται με τις «πραχτικές» συζητήσεις για εξοπλισμό και επανεξοπλισμό.

Και πάλι, όπως το 1914, προωθούνται στο προσκήνιο τα κόμματα του πολεμόχαρου ιμπεριαλισμού, τα κόμματα του πολέμου και της ανταπόδοσης.

Τα πράγματα τραβούν ολοφάνερα για νέο πόλεμο.

Η εσωτερική κατάσταση των καπιταλιστικών χωρών οξύνεται ακόμα περισσότερο από τη δράση των ίδιων αυτών παραγόντων. Τα τέσσερα χρόνια της βιομηχανικής κρίσης εξάντλησαν και έφεραν σε απόγνωση την εργατική τάξη. Τα τέσσερα χρόνια της αγροτικής κρίσης κατέστρεψαν ολότελα τα άπορα στρώματα της αγροτιάς, όχι μόνο στις βασικές καπιταλιστικές χώρες, μα και ιδιαίτερα στις εξαρτημένες και αποικιακές χώρες. Είναι γεγονός ότι παρ' όλα τα λογής λογής τεχνάσματα της στατιστικής, που έχουν σκοπό να παρουσιάσουν ελαττωμένο τον αριθμό των ανέργων, ο αριθμός των ανέργων, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία των αστικών ιδρυμάτων, φτάνει στην Αγγλία τα 3 εκατομμύρια, στη Γερμανία τα 5 εκατομμύρια, στις ΕΠΑ τα 10 εκατομμύρια, χωρίς να λογαριάζουμε τις άλλες χώρες της Ευρώπης. Προσθέστε σ' αυτούς και τους μισοάνεργους, που ο αριθμός τους ξεπερνά τα δέκα εκατομμύρια, προσθέστε τα εκατομμύρια των μαζών των κατεστραμμένων αγροτών και θα έχετε μια κατά προσέγγιση εικόνα της ανέχειας και της απόγνωσης των εργαζόμενων μαζών. Οι λαϊκές μάζες δεν έφτασαν ακόμα στο σημείο να περάσουν στην έφοδο ενάντια στον καπιταλισμό, δεν μπορεί όμως ν' αμφιβάλλει κανείς ότι η ιδέα της εφόδου ωριμάζει στη συνείδηση των μαζών. Αυτό το δείχνουν εύγλωττα έστω και τέτοια γεγονότα, όπως η ισπανική επανάσταση, που ανέτρεψε το καθεστώς του φασισμού και το μεγάλωμα των σοβιετικών περιοχών στην Κίνα, που δεν είναι σε θέση να το σταματήσει η ενωμένη αντεπανάσταση της κινέζικης και της ξένης αστικής τάξης.

Ετσι, εξηγείται στην ουσία και το γεγονός ότι οι κυρίαρχες τάξεις των καπιταλιστικών χωρών εξαφανίζουν ή εκμηδενίζουν με ζήλο και τα τελευταία υπολείμματα του κοινοβουλευτισμού και της αστικής δημοκρατίας, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από την εργατική τάξη στον αγώνα της ενάντια στους καταπιεστές, ότι ρίχνουν στην παρανομία τα κομμουνιστικά κόμματα και ότι περνούν σε ανοιχτά τρομοκρατικές μεθόδους για τη διατήρηση της δικτατορίας τους.

Ο σοβινισμός και η προετοιμασία του πολέμου σα βασικά στοιχεία της εξωτερικής πολιτικής, η χαλιναγώγηση της εργατικής τάξης και η τρομοκρατία στον τομέα της εσωτερικής πολιτικής, σαν απαραίτητο μέσο για τη στερέωση των μετόπισθεν των μελλοντικών πολεμικών μετώπων, να τι απασχολεί ιδιαίτερα σήμερα τους σημερινούς ιμπεριαλιστές πολιτικούς.

Δεν είναι εκπληκτικό ότι ο φασισμός έγινε τώρα το εμπόρευμα που είναι περισσότερο της μόδας στους πολεμοχαρείς αστούς πολιτικούς. Μιλώ όχι μονάχα για το φασισμό γενικά, μα πριν απ' όλα για το φασισμό γερμανικού τύπου, που λαθεμένα ονομάζεται εθνικοσοσιαλισμός, γιατί και με την πιο προσεχτική εξέταση είναι αδύνατο να ανακαλύψει κανείς σ' αυτόν έστω και έναν κόκκο σοσιαλισμού.

Γι' αυτό τη νίκη του φασισμού στη Γερμανία δεν πρέπει να τη βλέπουμε μονάχα σα σημάδι αδυναμίας της εργατικής τάξης και σαν αποτέλεσμα των προδοσιών της σοσιαλδημοκρατίας σε βάρος της εργατικής τάξης, που προλείαναν το δρόμο στο φασισμό. Πρέπει να τη βλέπουμε επίσης σα σημάδι αδυναμίας της αστικής τάξης, σα σημάδι που δείχνει ότι η αστική τάξη δεν είναι πια σε θέση να κυβερνά με τις παλιές μεθόδους του κοινοβουλευτισμού και της αστικής δημοκρατίας, και γι' αυτό είναι αναγκασμένη στην εσωτερική της πολιτική να καταφύγει σε τρομοκρατικές μεθόδους διακυβέρνησης, σα σημάδι που δείχνει ότι η αστική τάξη δεν είναι πια σε θέση να βρει διέξοδο από τη σημερινή κατάσταση πάνω στη βάση μιας ειρηνικής εξωτερικής πολιτικής και γι' αυτό είναι αναγκασμένη να καταφύγει στην πολιτική του πολέμου.

Αυτή είναι η κατάσταση.

Οπως βλέπετε, τα πράγματα τραβούν για νέο ιμπεριαλιστικό πόλεμο, σα διέξοδο από τη σημερινή κατάσταση.

Ριζοσπάστης