Για τους εργάτες των παράνομων τυπογραφείων που έδωσαν τη ζωή τους στον αγώνα - Το παράδειγμα της δράσης τους προσφέρει γνώση και δύναμη

Η κρύπτη που έκρυβε το παράνομο τυπογραφείο
της ΚΕ του ΕΑΜ και του ΚΚΕ

Την Τρίτη 25/4 η Πανελλαδική Ενωση Λιθογράφων και η Ενωση Προσωπικού Πρακτορείων Εφημερίδων Αθηνών διοργανώνουν εκδήλωση αφιερωμένη στην ιστορία των εργατών Τύπου και Χάρτου, που την περίοδο 1940 - 1949 εργάστηκαν στην έκδοση των αντιστασιακών εντύπων.

Η εκδήλωση θα γίνει στις 18.30, στην αίθουσα συνεδριάσεων κάτω από τα γραφεία των Λιθογράφων (Αριστοτέλους 11-15, 5ος όροφος). Θα περιλαμβάνει προβολή βίντεο, ομιλία, ενώ στο χώρο θα λειτουργήσει έκθεση φωτογραφίας. Επίσης, στους συμμετέχοντες θα μοιραστεί μπροσούρα αφιερωμένη στους εργάτες που έδωσαν τη ζωή τους στον αγώνα, με υλικό του παράνομου Τύπου της περιόδου 1940 - 1949.

«Η γνωριμία με το παράδειγμα της ζωής τους», υπογραμμίζουν στην πρόσκληση τα ταξικά σωματεία, «δεν είναι μόνο οφειλόμενη τιμή στους συναδέλφους που έπεσαν. (...) Το παράδειγμα της δράσης τους προσφέρει γνώση και δύναμη ώστε σήμερα να ανταποκριθούμε στη σκληρότητα που έχει η ταξική πάλη».

«...ώσπου οργανωμένος και δυνατός θα πάρει πίσω το σύνολο που του ανήκει»

Στην εισαγωγή που συνοδεύει την μπροσούρα, επισημαίνεται πως ο κλάδος του Τύπου είναι από τους παλιότερους που συναντάμε οργανωμένους αγώνες στη χώρα μας, από την πρώτη καταγεγραμμένη απεργία το 1827 των τυπογράφων του Εθνικού Τυπογραφείου του τότε νεοσύστατου ελληνικού κράτους στο Ναύπλιο.

Στο πρώτο καταστατικό της Πανελλαδικής Ενωσης Λιθογράφων, το 1924, περιγράφονταν με σαφήνεια ο ταξικός προσανατολισμός της: «Καθετί που ψηφίζεται υπέρ του εργάτη δεν είναι παροχή, είναι επιστροφή. Είναι μερική καταβολή έναντι ολικού χρέους προς αυτόν. Οσα κι αν του παραχωρήσετε, δε θα μπορέσετε να του εξοφλήσετε όσα του χρωστάτε - ώσπου οργανωμένος και δυνατός θα πάρει πίσω το σύνολο που του ανήκει».

Το πρωτοσέλιδο του «Ριζοσπάστη» στις 1/4/1947 για τη δολοφονία των τριών τυπογράφων στην εφημερίδα «Αγωνιστής» στη Θεσσαλονίκη

Το Σωματείο συμμετείχε ενεργά στο εργατικό κίνημα. Η δράση του δεν περιορίστηκε στα «οικονομικά αιτήματα», τα οποία βεβαίως ήταν πάντα η αιχμή, αλλά πήρε και πιο έντονα πολιτικό χαρακτήρα, πολλές φορές με προωθημένα αιτήματα, ανάλογα με τις εξελίξεις κάθε περιόδου.

Αλλωστε, η προμετωπίδα του σημερινού καταστατικού των Σωματείων των Λιθογράφων και των Εργατών Τύπου καταγράφει καθαρά ότι σκοπός του Σωματείου είναι «η πάλη για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης από τον κεφαλαιοκρατικό ζυγό με την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο», «η ταξική ενότητα και αλληλεγγύη των μελών του για την εξύψωση της ηθικής, οικονομικής και επαγγελματικής τους θέσης, η προάσπιση των δημοκρατικών και συνδικαλιστικών δικαιωμάτων και η υποστήριξη της υπόθεσης της Ειρήνης και της κοινωνικής προόδου».

Η συμμετοχή στην έκδοση του παράνομου Τύπου ισοδυναμούσε με θάνατο

Για την περίοδο 1940 - 1949, στην οποία αναφέρεται η μπροσούρα, επισημαίνεται ότι όταν μπήκαν οι Γερμανοί κατακτητές στην Ελλάδα, η ελληνική κυβέρνηση τους παρέδωσε εξόριστους και φυλακισμένους τη συντριπτική πλειοψηφία των συνδικαλιστικών στελεχών του ταξικού εργατικού κινήματος. Με πρωτοβουλία του ΚΚΕ και άλλων οργανώσεων, ιδρύθηκε το Εργατικό ΕΑΜ, στη συνέχεια το ΕΑΜ και κατόπιν το ένοπλο τμήμα του, ο ΕΛΑΣ.

Οπως επισημαίνεται, ένα βασικό κομμάτι της δράσης των αντιστασιακών οργανώσεων από την αρχή της Κατοχής τον Απρίλη του 1941, μέχρι και το τέλος της πάλης του ΔΣΕ το 1949, ήταν η έκδοση του παράνομου Τύπου.

Η συμμετοχή σε μία τέτοια δραστηριότητα ισοδυναμούσε με θάνατο αν έπεφτες στα χέρια των κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους, στα χέρια των μηχανισμών του αστικού κράτους στη συνέχεια. Αυτό όμως δεν στάθηκε εμπόδιο: Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων, δούλεψαν πολλά παράνομα τυπογραφεία, κάτω από τη μύτη των χαφιέδων.

Τυπώθηκαν πολλές αντιστασιακές εφημερίδες του Εργατικού ΕΑΜ, του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ, των επαρχιακών οργανώσεων, της Κυβέρνησης του Βουνού, ύστερα του ΔΣΕ. Ανακοινώσεις, τρικ, έκτακτα ανακοινωθέντα κ.ά. ενημέρωναν για την πορεία του αγώνα στην Ελλάδα και διεθνώς, εμψύχωναν, καλούσαν το λαό σε οργάνωση και δράση.

Στην μπροσούρα παρατίθενται 75 βιογραφικά εργατών Τύπου, Χάρτου, αλλά και αγωνιστών που έκρυψαν στα σπίτια τους παράνομα τυπογραφεία, οι οποίοι πλήρωσαν τη συμβολή τους στον αγώνα με τη ζωή τους.

***

Στη συνέχεια, παρουσιάζουμε ενδεικτικά ορισμένα μόνο από αυτά τα βιογραφικά και τα συνοδεύουμε, όπου είναι δυνατόν, με το σχετικό ρεπορτάζ του «Ριζοσπάστη» της εποχής εκείνης.

ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΙ ΣΟΥΜΠΑΣΗΣ

Στους Μύλους Καλαμάτας δύο πρωτοπόρα στελέχη της οργάνωσης του ΕΑΜ Καλαμάτας πιάστηκαν τυχαία σε ένα περιβόλι από τους Γερμανούς στις 14/9/1943. Βασανίστηκαν μια βδομάδα για να μαρτυρήσουν ό,τι γνώριζαν για το παράνομο τυπογραφείο που λειτουργούσε στο περιβόλι μέσα σε υπόγεια κρύπτη. Κράτησαν το στόμα τους κλειστό. Εκτελέστηκαν στις 21/9/1943 στη θέση Μύλοι Καλαμάτας.

ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΣ

Τυπογράφος. Δούλευε στα τυπογραφεία της «Ελεύθερης Αχαΐας», όργανο του ΕΑΜ Πατρών. Δολοφονήθηκε από επίθεση χιτών στα τυπογραφεία, που ήταν απέναντι από τη διοίκηση της Ταξιαρχίας της Εθνοφυλακής. Η επίθεση έγινε στις 10 το βράδυ, στις 16-17/10/1945. Σε ένδειξη διαμαρτυρίας, οι συνάδελφοί του την επομένη έκαναν στάση εργασίας, με αποτέλεσμα να μην εκδοθεί καμιά εφημερίδα στην Πάτρα. Την ώρα της κηδείας, η Αστυνομία και μοναρχοφασίστες παρακρατικοί επιτέθηκαν και δολοφόνησαν τον χαρτεργάτη Ι. Ελευθεριάδη και τον αστυφύλακα Παναγιώτη Μπελαζώνη που είχε αρνηθεί να πυροβολήσει.

Στο ρεπορτάζ του «Ριζοσπάστη» στις 18/10/1945 με τίτλο «ΚΑΙ ΝΕΟ ΑΓΡΙΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΩΝ ΜΟΝΑΡΧΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ, Η ΧΘΕΣΙΝΗ ΣΤΥΓΕΡΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΤΗΣ ΕΘΝΟΦΥΛΑΚΗΣ», αναφέρεται ότι «...για ενδέκατη φορά από τον περασμένο Φλεβάρη και για δεύτερη μέσα στο τελευταίο δεκαήμερο, έγινε άγρια επίθεση κατά των τυπογραφείων της ΕΑΜικής εφημερίδας "Ελεύθερη Αχαΐα". Στις 10 το βράδυ τα μοναρχικά κτήνη της Χ αποθρασυμένα από την ασυδοσία και την ενίσχυση της Αστυνομίας οπλισμένα με αυτόματα, έσπασαν την πόρτα των τυπογραφείων, που βρίσκονται απέναντι ακριβώς από την Ταξιαρχία της Εθνοφυλακής. Με προτεταμένα τα αυτόματα κάλεσαν το προσωπικό του τυπογραφείου να σηκώσει ψηλά τα χέρια. Οι τυπογράφοι όμως αποφασισμένοι να υπερασπιστούν οπωσδήποτε το τυπογραφείο του λαού, συγκεντρώθηκαν και με τη μαζική τους αυτοάμυνα συγκράτησαν τους κανιβάλους. Οι δολοφόνοι τότε πυροβόλησαν στο ψαχνό και μια σφαίρα χτύπησε στην καρδιά τον πιεστή της εφημερίδας Νίκο Σπυρόπουλο, που πέθανε αμέσως. Από τις σφαίρες των γκάγκστερς του Γλύξμπουργκ τραυματίστηκαν επίσης σοβαρά ο Α. Μόσχου και ελαφρότερα ο Κ. Διγώνης.

Η δολοφονική επίθεση είχε προετοιμαστεί και γνωστεί στην εφημερίδα. Ειδοποιήθηκε σχετικά η Αστυνομία, που τους έστειλε δύο φρουρούς. Παράδοξα όμως τη στιγμή της επίθεσης οι δύο αυτοί φρουροί, που τρία λεπτά προηγούμενα τους είχε επιστηθεί η προσοχή, διέταξαν τρεις ανθρώπους του τυπογραφείου, που στέκονταν στην πόρτα, να μπουν μέσα με τη διαβεβαίωση ότι θα προσέξουν οι ίδιοι. Αλλοι ένοπλοι δολοφόνοι φύλαγαν τις δύο εισόδους του δρόμου που βρίσκεται το τυπογραφείο, απαγορεύοντας στους πολίτες να πλησιάσουν. Εξάλλου εξακριβώθηκε ότι αστυνομικά όργανα είναι συνεργοί στη δολοφονική επίθεση».

Στις 18/10, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, δεν εκδίδονται οι πέντε εφημερίδες της Πάτρας, πραγματοποιείται «πανεργατοϋπαλληλική απεργία με πλήρη επιτυχία. Για τον ίδιο λόγο οι επαγγελματίες στο μεγαλύτερο ποσοστό τους έκλεισαν τα μαγαζιά τους». Την ίδια μέρα, γίνεται η κηδεία και η Αστυνομία εξαπολύει νέα δολοφονική επίθεση.

Ο «Ριζοσπάστης» αναφέρει χαρακτηριστικά: «Το μεσημέρι πάνω από 15.000 λαού της Πάτρας παρακολούθησε την εκφορά του δολοφονημένου εργάτη παρά την απαγόρευση των αστυνομικών αρχών. Ολος ο κόσμος μετά την κηδεία, ενώ πήγαινε ήσυχα να συλλυπηθεί την οικογένεια του θύματος, δέχθηκε απρόκλητη δολοφονική επίθεση από τις αστυνομικές δυνάμεις (...). Επακολούθησε σύγκρουση ανάμεσα στο λαό και την αστυνομία. Από τα δολοφονικά βόλια της αστυνομίας σκοτώθηκε ο εργάτης του εργοστασίου Λαδοπούλου Ιω. Ελευθερίου (σ.σ. είναι ο Ελευθεριάδης) και τραυματίστηκαν 2 εργάτες» και ένας αστυφύλακας. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ του «Ριζοσπάστη» στις 20/10, ο αστυφύλακας δολοφονήθηκε από αστυνομικό «επειδή τον διέταξε να ρίξει κατά του λαού και αυτός αρνήθηκε».

ΒΟΥΤΣΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, ΜΑΓΟΥΛΑΣ ΣΤΑΥΡΟΣ, ΔΙΑΚΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ

Ξημερώματα Κυριακής 30/3/1947, ένοπλοι φασίστες παρακρατικοί, με επικεφαλής τον ταγματασφαλίτη Τσάκωνα, επιτέθηκαν ενάντια στο τυπογραφείο της εφημερίδας «Αγωνιστής», οργάνου της Επιτροπής Περιοχής Μακεδονίας - Θράκης του ΚΚΕ, στη Θεσσαλονίκη. Με ριπές και μία χειροβομβίδα δολοφόνησαν εν ψυχρώ τρεις τυπογράφους και τραυμάτισαν άλλους. Μέσα στο τυπογραφείο υπήρχε φρουρά από τρεις χωροφύλακες που την ώρα της επίθεσης κοιμόνταν. Κανείς δολοφόνος δεν πιάστηκε...

Ο «Ριζοσπάστης» προλαβαίνει να δημοσιεύσει τη δολοφονική επίθεση την ίδια μέρα. Σε ρεπορτάζ με τίτλο «ΝΕΟ ΑΙΜΑ ΧΥΘΗΚΕ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ. ΤΡΕΙΣ ΝΕΚΡΟΙ ΤΥΠΟΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΕΠΤΑ ΤΡΑΥΜΑΤΙΕΣ. ΝΥΚΤΕΡΙΝΗ ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΣΤΑ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΑ ΤΟΥ "ΑΓΩΝΙΣΤΗ"», αναφέρεται: «Στις 2 το πρωί δύο άτομα με στρατιωτική στολή και μαύρους μπερέδες και άλλοι δύο με πολιτική περιβολή οπλισμένοι με αυτόματα και χειροβομβίδες επέδραμαν στα τυπογραφεία της εφημερίδας "Αγωνιστής". Οι τρομοκράτες με ριπές αυτομάτων και χειροβομβίδες σκότωσαν τρεις τυπογράφους και τραυμάτισαν σοβαρά άλλους επτά. Μετά το στυγερό τους έγκλημα οι δολοφόνοι διέφυγαν και εξαφανίστηκαν. Πρέπει να σημειωθεί ότι στο πίσω δωμάτιο του τυπογραφείου υπήρχε αστυνομική φρουρά».

Την επομένη στο πρωτοσέλιδο του «Ριζοσπάστη» δεσπόζει αναλυτικά το γεγονός της δολοφονικής επίθεσης, με φωτογραφίες δύο από τους δολοφονηθέντες τυπογράφους, καταγγέλλοντας τη δολοφονία - σφαγή του προσωπικού της εφημερίδας «Αγωνιστής», ενώ σε σχετικό θέμα σημειώνεται επίσης: «Στο άνανδρο έγκλημα ο Τύπος της Θεσσαλονίκης απάντησε με απεργία».

Ριζοσπάστης

Το παράνομο τυπογραφείο της ΚΕ του ΕΑΜ και του ΚΚΕ

Η δημιουργία και λειτουργία του Τυπογραφείου της ΚΕ του ΕΑΜ και του ΚΚΕ στην οδό Σκρα 31 της Καλλιθέας, από τις αρχές του Φλεβάρη του 1942, ήταν ένα σημαντικότατο στάδιο, καθοριστικό για την προπαγάνδιση και νικηφόρα έκβαση του ΕΑΜικού απελευθερωτικού αγώνα με τις εφημερίδες «Ελεύθερη Ελλάδα» (όργανο της ΚΕ του ΕΑΜ) και «Απελευθερωτής» (όργανο του ΕΛΑΣ), και με ποικίλα άλλα έντυπα του ΕΑΜ και του ΚΚΕ που εκτύπωνε, αλλά όχι το πρώτο. Και, βέβαια, τα «έπη» των λαϊκών και απελευθερωτικών αγώνων δε γράφονται ως εκ θαύματος...