Ντοκουμέντο: Οι χειρόγραφες σημειώσεις του Νίκου Μπελογιάννη στη διάρκεια της δεύτερης δίκης, έως και την παραμονή της εκτέλεσής του (από το Αρχείο του ΚΚΕ)

Το τμήμα του χειρογράφου του Νίκου Μπελογιάννη
που περιέχει τηφράση «Ετσι αγαπάμε εμείς την
Ελλάδα. Με την καρδιά μας και με το αίμα μας»

Στην τελευταία του επιστολή, πριν την εκτέλεσή του, ο Νίκος Μπελογιάννης είχε βάλει τίτλο τη φράση «That is the question». Και κάτω από τον τίτλο παρουσίαζε την κατάσταση στο δικαστικό σύστημα εκείνης της περιόδου, η οποία ήταν τέτοια που θα έκανε ακόμα και τους θεούς του Ολύμπου να πάνε αλλού να δικαστούν.
Το λογοπαίγνιο χρησιμοποιήθηκε σαν εισαγωγή σε μια ανάλυση που έδειχνε πως η αστική τάξη μπορεί να είναι ανεκτική απέναντι σε κάθε έγκλημα αλλά είναι αμείλικτη όταν πρόκειται να χτυπήσει την ίδια την αμφισβήτηση της εξουσίας της.

Αντίγραφο από την πρώτη σελίδα αυτής της επιστολής έχει ήδη εκτεθεί στην έκθεση που οργάνωσε το ΚΚΕ, το 2015, στην Αμαλιάδα στα 100 χρόνια από τη γέννησή του και αποτελεί σήμερα ένα από τα πολλά ντοκουμέντα που έχουν παραχωρηθεί από το Αρχείο του ΚΚΕ στον δήμο Αμαλιάδας για τη λειτουργία του Μουσείου «Νίκος Μπελογιάννης».

Με αφορμή τη συμπλήρωση 65 χρόνων από την εκτέλεσή του, ανασύρουμε σήμερα από το Αρχείο του ΚΚΕ τις χειρόγραφες σημειώσεις του Νίκου Μπελογιάννη, όπως εμφανίζονται στο τελευταίο μπλοκ σημειώσεων που χρησιμοποίησε από την έναρξη της δεύτερης δίκης έως και τις τελευταίες ώρες πριν την εκτέλεση. Κρατά λεπτομερείς σημειώσεις και συγκροτεί εντέλει τη δική του απολογία που περιέχει τη συγκλονιστική φράση «έτσι αγαπάμε εμείς την Ελλάδα».

***

Στην πρώτη ενότητα των σημειώσεων, καταγράφονται τα στοιχεία όπως παρουσιάζονται από τον Βασιλικό Επίτροπο με σύντομα σχόλια όπως:

«Αρχή: Η δίκη αυτή είναι συνέχεια της προηγούμενης δίκης. Είναι στην ουσία επανάληψη της προηγούμενης. Ο 2ος γύρος»

και «Οι κατήγοροί μας είναι οι από 25ετίας διώκτες μας».

Στις 18 Φλεβάρη σημειώνει τους ισχυρισμούς Ταβουλάρη ότι «η ηγεσία (σ.σ. του ΚΚΕ) είχε ανάγκη να μάθει τι μέσα διαθέτουν αι ένοπλαι δυνάμεις για να επαναλάβει την επίθεσή της».

«...για το σκοπό αυτό όταν χρειαστεί δίνουμε αδίσταχτα τη ζωή μας»

Στις 20/2 βρίσκουμε σημειώσεις για απάντηση στον Ρακιντζή, με υπενθύμιση της 7ης Ολομέλειας και την ομιλία Ζαχαριάδη για συνδυασμό νόμιμης και παράνομης δουλειάς.

Από μια χρονική στιγμή και μετά, κρατά σημειώσεις που παραπέμπουν σε προετοιμασία της απολογίας.

Εδώ εκτιμά ότι η β' έκδοση της δίκης είναι «βελτιωμένη, επιτελικά οργανωμένη», και αναφέρει στα χαρακτηριστικά της:

« 1. βιαστικά βιαστικά ούτε τους δικηγόρους.

2. καταθλιπτική ατμόσφαιρα για να μην έχει κανείς κατηγορούμενος ελεύθερη βούληση

3. Πρωτοφανή ατμόσφαιρα προκαταλήψεων».

«Οι κατήγοροι - σημειώνει - ήρθαν να εξοφλήσουν τους λογαριασμούς τους. Οχι όμως τίμια».

Και φέρνει σαν παραδείγματα τους ισχυρισμούς «κάθε κομμουνιστής κατάσκοπος», «δεν είναι κόμμα ελληνικό» κ.λπ.

«Αρχίζω από αυτό το σημείο», σημειώνει ο Μπελογιάννης, και γράφει:

«Ο πατριωτισμός ενός κόμματος ή ατόμου δεν κρίνεται κυρίως από την θέση του κόμματος ή του ατόμου στον πολιτικό και κοινωνικό αγώνα στο εσωτερικό της χώρας. Και ιδίως όταν ο αγώνας οξύνεται, οπότε δεν υπάρχει όριο στις συκοφαντίες (σ.σ. αναφορά στον Βάντερμπιλντ, 1915-17). Ο πατριωτισμός ενός κόμματος ή ενός ατόμου κρίνεται όταν κινδυνεύει η ανεξαρτησία και η ελευθερία της πατρίδας μας. Εκεί η λυδία λίθος». Και ως προς αυτό σημειώνει: «1941. Γράμμα Ζαχαριάδη. Για ποια εξάρτηση από έξω μπορούμε να μιλάμε;»

Για να καταλήξει:

«Ετσι αγαπάμε εμείς την Ελλάδα. Με την καρδιά μας και με το αίμα μας.

Τα γεγονότα μιλάνε τόσο δυνατά στον τοίχο».

Για την προστασία των παράνομων οργανώσεων

Στη σελίδα 8 σημειώνει:

«τίποτα το καινούργιο δεν προστίθεται τώρα. Λένε: 1. Παράνομος μηχανισμός. Από το 1903 ο Λένιν, συνδυασμός νόμιμης και παράνομης δουλειάς. Γλαύκα στην Αθήνα; Νόμιμη άμυνα. Το ΚΚΕ από το 1925 στην παρανομία. Σκοπός: το μεγάλωμα της επιρροής μας για να καταχτήσουμε την πλειοψηφία. Πώς θα το πετύχουμε; Δίνοντας εξετάσεις και αποδείχνοντας ότι είμαστε κόμμα του λαού και της Ελλάδας. Αυτό γίνεται με τις νόμιμες οργανώσεις. Και το πετυχαίνεις μόνον όταν διατηρείς και φυλάς την παράνομη οργάνωση. Γι' αυτό και η μάχη κατά των παράνομων οργανώσεων. Γι' αυτό και η δίκη, ένας σκοπός της είναι να τρομοκρατήσει όσους βοηθάνε την παράνομη οργάνωση».

Η σελίδα των σημειώσεων για την τελευταία επιστολή του Μπελογιάννη πριν την εκτέλεσή του, που καταλήγει με τη φράση του Σαίξπηρ «that is the question»

«Δεν αρνιέμαι ότι ήρθα στην Ελλάδα για να συντελέσω στη σωστή εφαρμογή της πολιτικής γραμμής. Ποια είναι αυτή η πολιτική;

- Στο εσωτερικό της χώρας: Ειρήνευση, δημοκρατία, γενική αμνηστία. Σταματήσαμε τον ένοπλο αγώνα. Οι πρόσφυγες έξω δεν ετοιμάζουν καμμιά επίθεση. Ολοι θέλουν να γυρίσουν. Αμβλυνση των παθών, έμποροι του μίσους που ζουν απ' αυτό.

- Εξωτερική πολιτική: Πιστεύουμε ότι πρέπει (σ.σ. να μείνουμε) μακρυά από τον ενδεχόμενο πόλεμο.

(....) Πιστεύουμε ότι ένας καινούργιος πόλεμος δεν πρέπει να βρει την Ελλάδα αντίπαλο αλλά φίλο της Σοβιετικής Ενωσης.

(...) Μέσα στα πλαίσια αυτής της πολιτικής που εξυπηρετεί κ.λπ. μας ενδιαφέρουν όλες οι εκδηλώσεις της πολιτικής. Πολιτικός τομέας, οικονομικός, κοινωνικός, πνευματικός, και οι ενδεχόμενες πολεμικές προετοιμασίες. Γενικά τα παρασκήνια Ζαχαράτου. Εμείς όμως κρυμμένοι.

Απ' αυτή την πλευρά φροντίζουμε να μαθαίνουμε ό,τι είναι δυνατό.

Για να ρυθμίζουμε την πολιτική μας. Το ίδιο όλοι ("Εθνος", "Αθηναϊκή")

Αν μας μισούν γι' αυτή, το ίδιο κι εμείς μισούμε στη βουλή επίτροπους αμερικάνους. Κατασκοπεία όμως όχι».

Στη σελίδα 19, σημειώνει:

«Δεν χτυπιέται με τέτοια μέσα το Κ.

Εχει ρίζες βαθειές και ακατάλυτες, ποτισμένες στους αγώνες του για ...

Πιστεύουμε στο πιο ωραίο ιδανικό που από τα αρχαία χρόνια οραματίστηκαν τα πιο φωτισμένα (σ.σ. μυαλά)

και αγωνιζόμαστε για να γίνει το ιδανικό αυτό πραγματικότητα στην Ελλάδα και σ' όλο τον κόσμο.

Αγαπάμε την Ελλάδα και το λαό της πολύ περισσότερο από τους κατηγόρους μας

το δείξαμε όταν κινδύνευε κ.λπ.

Αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν για τη χώρα μας καλύτερες, ευτυχισμένες ημέρες χωρίς πείνα και πολέμους. Και για το σκοπό αυτό όταν χρειαστεί δίνουμε αδίσταχτα τη ζωή μας.

Το χειρόγραφο άρθρο για το ενδεχόμενο νέας επίθεσης στη Σοβιετική Ενωση και τη στάση που πρέπει να κρατήσει ο λαός

Δικάζοντάς μας, δικάζετε την ειρήνη και τη δημοκρατία. δικάζετε την ίδια την Ελλάδα».

Ο λαός θα πιάσει πάλι τα ταμπούρια

Παρότι το τέλος είναι ήδη προδιαγεγραμμένο παρακολουθεί τις εξελίξεις και γράφει:

«Ολα δείχνουν ότι ο Αμερ. ιμπερ. την Ελλ. και τα Βαλκ. διαλέγει σαν πεδία για την επόμενη πολεμική του πρόκληση. Πρέπει οι αμερ. οι πλουτοκρ. κλπ. κλπ. που τρέφονται από τον πόλεμο, να καταλάβουν πως τα πολεμικά τους σχέδια δεν θα περάσουν. Ο λαός της Ελλ. αδούλωτος και περήφανος ξαναλέει το όχι. Και αν τον κάνουνε τον πόλεμο θα πιάσει πάλι τα ταμπούρια, θ' ανεβεί με τους αντάρτες στα βουνά, θα τους κάνει τον πόλεμο τάφο τους. Αν οι εκμεταλ. τολμήσουν, θα τους τσακίσουμε κλπ . Θα τους χτυπήσουμε και από πίσω μαζί με τους στρατούς των λαϊκών δημ. Δεν θα πολεμήσουμε τη Σοβ. Ενωση. Δεν θα ξαναγίνει 2η Ουκρανία».

Η περίπτωσή μου δεν είναι μοναδική

Στο σημειωματάριο βρίσκουμε και την πρώτη φόρμα για το τελευταίο γράμμα. Διαβάζουμε:

«Αντί για καριέρα - και μπορούσα εύκολα να δημιουργήσω τέτοια - προτίμησα μια ζωή γεμάτη διωγμούς, στερήσεις, πείνα και δάκρυα.

Οι Γερμανοί και Ιταλοί κατακτητές με έκλεισαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Κατάφερα να φύγω και τους πολέμησα μ' όλη μου τη δύναμη με διάφορες μονάδες του απελευθερωτικού στρατού. Μετά την απελευθέρωση συνέχισα τον αγώνα μου.

Συγχρόνως εχρημάτισα διευθυντής στο πολιτικό οικονομικό περιοδικό Ελεύθερος Μωρηάς. Η ανάπ. του 1945 μούδωσε την δυνατότητα να συνεχίσω διάφορες μελέτες μου και να γράψω και δύο βιβλία. Την οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας και Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, που όμως είναι ακόμα ανέκδοτα γιατί οι νέοι διωγμοί εμπόδισαν την έκδοσή τους. Από το τέλος του 1946 με καταδιώκουν πάλι.

Το τμήμα του χειρογράφου με τη φράση «ίσως όταν το διαβάζετε να μη ζω»

Η οικογ. όλη εξοντώνεται. Και τώρα η ίδια τύχη περιμένει και μένα.

Η περίπ. μου δεν είναι μοναδική. Είναι πολλές, πάρα πολλές.

Αυτός ο μονόπλευρος εμφύλιος πόλεμος κατά των οπαδών της αριστ. θα φέρει νέες μεγάλες συμφ. στην Ελλ. Ενώ αν υπήρχε καλή θέληση από την πλευρά της δεξιάς το πρόβλημα της σωτηρίας της άτυχης χώρας μας και του λαού της θα ήταν αρκετά απλό γιατί κρίνεται στις λέξεις: Γενική αμνηστία, Δημοκρατία, Ειρήνη και μέτρα για τη βελτίωση του βιωτικού επιπέδου του λαού. Αλλά ποια κυβέρνηση θα εφαρμόσει ένα τέτοιο πρόγραμμα; Ιδού το ερώτημα όπως λέει και ο μεγάλος Αγγλος ποιητής. That is the question».

ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Μετά την ήττα του ΔΣΕ στον εμφύλιο πόλεμο, στα τέλη Αυγούστου του 1949, οι δυνάμεις του πέρασαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες και την ΕΣΣΔ. Το ΚΚΕ μετέφερε το κέντρο βάρους της δουλειάς του από τον ένοπλο αγώνα στη μαζική πολιτική δράση. Ετσι αποφασίζεται από την ΚΕ του ΚΚΕ η αποστολή στελεχών της στην Ελλάδα για την οργάνωση της δράσης του παράνομου ΚΚΕ και της λαϊκής κοινωνικοπολιτικής πάλης. Πρώτη αποστολή είναι αυτή του Ν. Μπελογιάννη, τότε αναπληρωματικού μέλους της ΚΕ του Κόμματος.

Ο Ν. Μπελογιάννης έφτασε παράνομα στην Αθήνα αρχές Ιούνη του 1950 και άρχισε τη δράση. Πολύ γρήγορα ο κρατικός κατασταλτικός μηχανισμός τον συλλαμβάνει, στις 20 Δεκέμβρη του 1950. Η Ασφάλεια έδωσε στη δημοσιότητα το γεγονός στις 5 Γενάρη 1951. Η πρώτη δίκη του Ν. Μπελογιάννη και 92 ακόμη συντρόφων του, με τον ΑΝ 509, το νόμο δηλαδή με τον οποίο βγήκε και τυπικά παράνομο το ΚΚΕ - το Δεκέμβρη του 1947 - άρχισε στο έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών, στις 19 Οκτώβρη 1951 και ολοκληρώθηκε στις 16 Νοέμβρη του ίδιου έτους. Ο Ν. Μπελογιάννης καταδικάζεται σε θάνατο. Θα ακολουθήσει και δεύτερη δίκη, που ξεκίνησε στις 15 Φλεβάρη 1952 και τελείωσε την 1η Μάρτη του 1952. Ο Μπελογιάννης και άλλοι επτά σύντροφοί του καταδικάστηκαν σε θάνατο. Η παγκόσμια λαϊκή κινητοποίηση δεν στάθηκε δυνατή να εμποδίσει το έγκλημα της κυβέρνησης Πλαστήρα. Το καθεστώς χρειαζόταν αίμα για να τρομοκρατήσει το λαϊκό κίνημα. Το φοβόταν ακόμη και ηττημένο, όπως και το ΚΚΕ, γιατί γνώριζε τη δύναμη του Κόμματος στη συνείδηση του λαού. Ετσι, ο Ν. Μπελογιάννης πέρασε στην Ιστορία.

Ας δούμε μια σειρά χαρακτηριστικά διεθνή γεγονότα που συνθέτουν το πλαίσιο της περιόδου. Απειλές για νέο παγκόσμιο πόλεμο και σειρά προκλήσεων από την πλευρά του ιμπεριαλισμού. Ενταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ. Προσπάθειες για συγκρότηση του άξονα Βελιγράδι - Αθήνα - Αγκυρα. Πόλεμος Κορέας. Ισχυρά και ταχύρρυθμα μέτρα στην Ελλάδα για τη θωράκιση του αστικού καθεστώτος, μετά τους μεγάλους κινδύνους που γνώρισε αυτό στην προηγούμενη δεκαετία. Και, βεβαίως, η συνολική στρατηγική δολιοφθοράς του ιμπεριαλισμού για την υπονόμευση του σοσιαλιστικού συστήματος. Στρατηγική, που, όπως αποδείχτηκε, έδινε ιδιαίτερη σημασία στο ρόλο που θα μπορούσαν να παίξουν (και που έπαιξαν) ο οπορτουνισμός και η σοσιαλδημοκρατία της Δυτικής Ευρώπης.

Στο εσωτερικό της Ελλάδας, χαρακτηριστικά στοιχεία της κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας είναι η αντικομμουνιστική υστερία με τις διώξεις, φυλακίσεις, βασανιστήρια, δίκες σκοπιμότητας και εξορίες των κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών και η μεγάλη φτώχεια στην οποία ζει η συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων. Οι καπιταλιστές και το καθεστώς τους εκμεταλλεύονται με τον πλέον άγριο τρόπο την εργατική τάξη, τα λαϊκά στρώματα. Το σχέδιο Μάρσαλ, με τα κεφάλαια που τοποθετούσε στην Ελλάδα, έδινε σημαντικά στηρίγματα στην αστική τάξη στο πλαίσιο της επιδιωκόμενης τότε καπιταλιστικής ανασυγκρότησης.

Η ανάγκη, επομένως, να οργανώσει το ΚΚΕ την πάλη του λαού, συμβάλλοντας στη δημιουργία εκείνων των προϋποθέσεων που θα επέτρεπαν τη λαϊκή πολιτική αντεπίθεση στις τότε συνθήκες, ήταν αδήριτη. Και πρόβαλλε επιτακτικά ως πρώτο ζήτημα ένα ΚΚΕ γερό, συσπειρωμένο και ιδεολογικοπολιτικά προετοιμασμένο για ένα τόσο σοβαρό καθήκον. Που θα έπρεπε να πραγματοποιείται στις τότε συνθήκες που επέβαλλε το αστικό κράτος, δηλαδή συνθήκες εκτελέσεων, βασανιστηρίων, διωγμών κάθε μορφής και γενικά πολλαπλών μεθόδων καταστολής κατά των κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών.

Καθήκον που επιβάλλεται να πραγματοποιείται σε όλες τις συνθήκες (νόμιμες, ημινόμιμες, παρανομίας), όποια και αν είναι η μορφή του αστικού πολιτικού συστήματος.

Το ΚΚΕ προσπαθούσε να ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις του στην Ελλάδα δρώντας παράνομα. Ταυτόχρονα (μαζί με την παράνομη δουλειά), να αξιοποιήσει τις όποιες νόμιμες δυνατότητες υπήρχαν. Στο πλαίσιο αυτό έκανε συμπράξεις με άλλα κόμματα και πρόσωπα, καταλήγοντας - την 1η Αυγούστου 1951 - στην ίδρυση της ΕΔΑ. Στο μεταξύ, είχαν προκηρυχτεί βουλευτικές εκλογές για τις 9 Σεπτέμβρη 1951.

Το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός διδάσκει πως ακόμη και στις πιο αδυσώπητες συνθήκες της ταξικής πάλης, με ήττα του λαϊκοεπαναστατικού κινήματος, με τον πιο άνισο σε βάρος του συσχετισμό, η ύπαρξη, η διαφύλαξη, η υπεράσπιση του Κομμουνιστικού Κόμματος ως επαναστατικού κόμματος της εργατικής τάξης και η αυτοτέλειά του είναι θεμελιακό καθήκον των κομμουνιστών και αποκλειστικά δική τους υπόθεση.

Απέναντι στα κάθε άλλοθι διαφόρων της τότε περιόδου και ερμηνεία μαζί για τη στάση τους απέναντι στον Ν. Μπελογιάννη και το ΚΚΕ, που πάει να δικαιολογήσει τη μη υπεράσπισή τους, αλλά και για τους σημερινούς ομοϊδεάτες τους, που απεμπόλησαν μετά τις ανατροπές των σοσιαλιστικών καθεστώτων την κομμουνιστική τους ιδεολογία και ταυτότητα, για να αισθάνονται την πλάτη τους ζεστή από την ανάσα της προστασίας του συστήματος, που δεν διστάζουν τώρα να «τιμούν» τάχα τον Μπελογιάννη ως «ανοιχτό μυαλό» κόντρα στα «παρωχημένα του ΚΚΕ» σήμερα (απέναντι στη μέγιστη υποκρισία για την υπόκλιση στον καπιταλισμό και την απεμπόληση του δίκιου της εργατικής τάξης), παραθέτουμε τα ίδια τα λόγια του Ν. Μπελογιάννη στην πρώτη του δίκη, το Νοέμβρη του 1951:

«...Η ζωή μου συνδέεται με την ιστορία του ΚΚΕ και τη δράση του... Δεκάδες φορές μπήκε μπροστά μου το δίλημμα: να ζω προδίδοντας τις πεποιθήσεις μου, την ιδεολογία μου, είτε να πεθάνω, παραμένοντας πιστός σ' αυτές. Πάντοτε προτίμησα το δεύτερο δρόμο και σήμερα τον ξαναδιαλέγω».

Ριζοσπάστης