Ορισμένα στοιχεία για την ευελιξία στην αγορά εργασίας της Γερμανίας - Αυξάνονται ραγδαία οι ευέλικτες θέσεις εργασίας - Σακατεύουν τους εργάτες - Η πληροφορική, η παραγωγικότητα και το κέρδος • Και… πού είσαι; Η Γερμανία δεν έχει μνημόνιο…

Ορισμένα στοιχεία για την ευελιξία στην αγορά
εργασίας της Γερμανίας

Σύμφωνα με ρεπορτάζ της «Deutsche Welle» (αναδημοσίευση σε αστικές εφημερίδες στις 22/9/2016), «η παγκοσμιοποίηση και η ψηφιοποίηση θέτουν εταιρείες και εργαζόμενους υπό πίεση ώστε να γίνουν περισσότερο ευέλικτοι και, αν είναι δυνατόν, διαθέσιμοι όλο το εικοσιτετράωρο. "Ο κόσμος της εργασίας έγινε πιο ποικίλος, πιο θηλυκός αλλά και πιο ασταθής", αναφέρει το ομοσπονδιακό υπουργείο Εργασίας στη λεγόμενη "Πράσινη Βίβλο Εργασίας 4.0". Τι ακριβώς σημαίνει αυτό, εξήγησε η Ομοσπονδιακή Στατιστική Υπηρεσία σε μια έκθεσή της με τίτλο "Η ποιότητα της Εργασίας".

Ενας στους τέσσερις εργαζόμενους στη Γερμανία είναι μερικώς απασχολούμενος και με 28% η χώρα διαθέτει το υψηλότερο ποσοστό μερικής απασχόλησης στην Ευρώπη. Επιπλέον, η παράταση του ωραρίου εργασίας των καταστημάτων αναγκάζει πολλούς εργαζόμενους να δουλεύουν επιπλέον τα βράδια και τα Σαββατοκύριακα. Κατά μέσο όρο, οι εργαζόμενοι με πλήρη απασχόληση εργάζονται 40,5 ώρες - μισή ώρα περισσότερο από ό,τι πριν από είκοσι χρόνια.

Αυτό είναι λιγότερο από τις 48 ώρες που επιτρέπει ο νόμος, αλλά πολύ περισσότερο από τις 37,7 ώρες που προβλέπει η συμφωνία του συνδικάτου DGB (...) Οι εργοδότες επιθυμούν οι εργαζόμενοι να είναι πιο ευέλικτοι μέσα στην εβδομάδα. Το συνδικάτο των Γερμανών εργοδοτών ΒDA στοχεύει στην καθιέρωση των 48 ωρών την εβδομάδα, αλλά οι εργαζόμενοι να έχουν το δικαίωμα να μοιράζουν τον χρόνο τους μέσα στην εβδομάδα όπως θέλουν εκείνοι (σ.σ. οι εργοδότες). Κάτι τέτοιο θα καταργούσε και το υποχρεωτικό διάλειμμα των ένδεκα ωρών μεταξύ δύο υπηρεσιών».

Με εργαλείο την «Εκθεση Σέρκας»

Εχει σημασία το τελευταίο θέμα που μπαίνει, δηλαδή το μοίρασμα του χρόνου μέσα στη βδομάδα και το «υποχρεωτικό διάλειμμα των έντεκα ωρών μεταξύ δύο υπηρεσιών». Αποτελούν πλευρές της «Εκθεσης Σέρκας» για τον εργάσιμο χρόνο που είναι επικίνδυνες για τους εργαζόμενους. Επίσης, είναι επικίνδυνη άποψη που λέει οι εργαζόμενοι «να γίνουν περισσότερο ευέλικτοι και, αν είναι δυνατόν, διαθέσιμοι όλο το εικοσιτετράωρο», όπως και η διαπίστωση που γίνεται ότι «η παράταση του ωραρίου εργασίας των καταστημάτων αναγκάζει πολλούς εργαζόμενους να δουλεύουν επιπλέον τα βράδια και τα Σαββατοκύριακα».

Φαίνεται ότι διευθετούν τον εργάσιμο χρόνο με βάση την «Εκθεση Σέρκας». Τι προβλέπει; Δυνατότητα εφαρμογής από την επιχείρηση εργάσιμου χρόνου που θα περιορίζει ασφυκτικά τον ελεύθερο χρόνο για τον εργαζόμενο μόνο σε 11 ώρες το 24ωρο. Ολος ο υπόλοιπος χρόνος είναι στη διάθεση της επιχείρησης, άρα δυνητικά εργάσιμος, δηλαδή 13 ώρες.

Αυτό πρακτικά σημαίνει 13 ώρες δουλειάς τη μέρα, χωρίς πληρωμή των 5 ωρών εργασίας πάνω από το 8ωρο, δηλαδή χωρίς πληρωμή υπερωριών. Αντίστοιχα, με τη διευθέτηση του χρόνου εργασίας και με μέσο όρο 48 ώρες δουλειά τη βδομάδα, θα υπάρξουν μέρες ή και βδομάδες με ημερήσιο εργάσιμο χρόνο πολύ μικρότερο και από το 8ωρο. Η διευθέτηση δίνει επίσης τη δυνατότητα εφαρμογής 6ήμερης εργάσιμης βδομάδας.

Ενα ακόμη μέτρο είναι η κατάργηση των περιορισμών μεταξύ πρωινής και απογευματινής βάρδιας. Αρα ο ίδιος εργαζόμενος μπορεί να δουλεύει και στις δυο βάρδιες, για 13 ώρες, με κατανομή του ωραρίου, όπως βολεύει την επιχείρηση. Η εργοδοσία μπορεί να διευθετεί το χρόνο ακόμη και μέσα στην ίδια μέρα. Υπάρχει ακόμη το μέτρο του «ενεργού» - «ανενεργού» χρόνου εργασίας, που σημαίνει ότι στη διάρκεια π.χ. της 13ωρης εργάσιμης μέρας, ο εργαζόμενος θα βρίσκεται στη διάθεση του εργοδότη μέσα στο χώρο δουλειάς, αλλά ο ενεργός χρόνος θα είναι πιθανόν μόνο ένα 8ωρο ή 10ωρο κ.λπ. (ενεργός). Οι υπόλοιπες ώρες δεν θεωρούνται εργάσιμος χρόνος (ανενεργός).

Αυξάνονται ραγδαία οι ευέλικτες θέσεις εργασίας

Βεβαίως, η εφαρμογή της ευελιξίας στην αγορά εργασίας της Γερμανίας δεν ξεκινάει τώρα. Αντίθετα, έχει αρχίσει προ πολλού.

• Σύμφωνα με έκθεση του ΟΟΣΑ (καλοκαίρι του 2015), οι ημιαπασχολούμενοι στη Γερμανία υπερέβαιναν το 25%.
• Οι θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης το 1997 ανέρχονταν στο 82,5% επί του συνόλου και το 2015 είχαν πέσει στο 57%. Κατά την ίδια περίοδο, αυξήθηκαν οι νέες μορφές απασχόλησης, όπως συμβάσεις ορισμένου χρόνου, μερική απασχόληση, προσωρινή εργασία, «mini jobs» ή «οριακή απασχόληση», «εργασία μετά από κλήση - τηλεφώνημα» (Arbeit auf Abfuf), «ενοικιαζόμενη εργασία», μέσω εργολαβικών και δουλεμπορικών γραφείων, «δουλειά με το μπλοκάκι», κ.ά. Αυτές οι μορφές φτάνουν στο 43%, από 17,5% που ήταν το 1997.
• Η κοινοβουλευτική εκπρόσωπος των Σοσιαλδημοκρατών και γραμματέας του γερμανικού υπουργείου για την Οικογένεια, Ελκε Φέρνερ, έχει πει ότι η μεγάλη μισθολογική διαφορά ανδρών και γυναικών οφείλεται σε λόγους, όπως, «η επιλογή μερικής απασχόλησης από πολλές γυναίκες που χρειάζονται χρόνο για τη φροντίδα των παιδιών τους». Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, οι μισθολογικές διαφορές ανδρών - γυναικών τα χρόνια της κρίσης διευρύνθηκαν. «Αυτό ίσως είναι συνέπεια του ότι πολλές γυναίκες δέχονται μειώσεις στους μισθούς ή στις ώρες που εργάζονται, προκειμένου να μην απολυθούν».

Επίσης, οι θέσεις εργασίας λίγων ωρών, μερικής απασχόλησης κ.λπ., συγκαλύπτουν την πραγματική ανεργία. Από τα παραπάνω φαίνεται πως οι ευέλικτες θέσεις εργασίας είναι πολύ πάνω από το 28% που αναφέρει η «Deutsche Welle».

Σακατεύουν τους εργάτες

Με αυτές τις εργασιακές σχέσεις, οι εργαζόμενοι γίνονται απόλυτο εξάρτημα των καπιταλιστών και των αναγκών τους για ολοένα και πιο διευρυνόμενη κερδοφορία. Ουσιαστικά, μειώνεται το κεφάλαιο που δαπανούν για αγορά εργατικής δύναμης. Αυτό, ιδιαίτερα σε συνθήκες καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης, ή αυξομείωσης των εξαγωγών, της εσωτερικής ζήτησης, τους βοηθά να προσαρμόζουν τα ωράρια εργασίας με βάση τις ανάγκες της παραγωγής, ενώ συμβάλλει στην αύξηση του ποσοστού κέρδους.

Ταυτόχρονα, όμως, σημαίνει εξάντληση που φθείρει ανεπανόρθωτα την υγεία των εργαζομένων, δεν μπορούν να αναπαράγουν κανονικά ούτε πλήρως την εργατική τους δύναμη, άρα τους κόβει χρόνο ζωής, ή τους οδηγεί σε μόνιμες βλάβες της υγείας τους.

Ακόμη, τους αναγκάζει να απέχουν από κάθε άλλη δραστηριότητα, όπως κοινωνικοπολιτική δράση, οικογενειακή ζωή, σχέσεις με φίλους, ψυχαγωγία κ.λπ. αφού τους ελαχιστοποιεί τον ελεύθερο χρόνο. Μόλις μετά βίας έχουν 11 ώρες τη μέρα για ξεκούραση και μέσα σ' αυτές χρειάζεται να βρουν χρόνο να κοιμηθούν κιόλας. Επομένως, δεν καταστρέφουν απλά τη ζωή των εργαζομένων, αλλά αυξάνουν στο έπακρο την εκμετάλλευση.

Η πληροφορική, η παραγωγικότητα και το κέρδος

Πέρα από όλα τα άλλα, έχει σημασία και ο τρόπος με τον οποίο γίνεται προσπάθεια να νομιμοποιηθεί η γενίκευση των ευέλικτων μορφών εργασίας στη Γερμανία. Λέει το ρεπορτάζ της «Deutsche Welle»: «Η παγκοσμιοποίηση και η ψηφιοποίηση θέτουν εταιρείες και εργαζόμενους υπό πίεση για να γίνουν περισσότερο ευέλικτοι και, αν είναι δυνατόν, διαθέσιμοι όλο το εικοσιτετράωρο».

Το συνεχές βάθεμα της διεθνοποίησης της καπιταλιστικής οικονομίας ενισχύει τον ανταγωνισμό ανάμεσα στους μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους και τα καπιταλιστικά κράτη. Οι εφαρμογές της πληροφορικής (ψηφιοποίηση) δίνει τεράστιες δυνατότητες σε μέσα παραγωγής και αντικείμενα κατανάλωσης, σε πολλούς κλάδους της οικονομίας. Αναπτύσσονται με ασύλληπτες ταχύτητες, αυξάνουν επίσης ασύλληπτα την παραγωγικότητα της εργασίας, τη δυνατότητα αύξησης της εκμετάλλευσης και τα καπιταλιστικά κέρδη. Η αύξηση της παραγωγικότητας διαμορφώνει μακροχρόνια τάση μείωσης της αξίας της εργατικής δύναμης εφόσον μειώνεται η αξία των εμπορευμάτων και των υπηρεσιών που έχει ανάγκη ο εργάτης και η οικογένειά του.

Μια μορφή με την οποία μπορεί να αυξάνεται η εκμετάλλευση είναι η μείωση της τιμής της εργατικής δύναμης, δηλαδή η πτώση του μισθού εργασίας.

Αυτό πραγματοποιείται και με την εφαρμογή ευέλικτων μορφών εργασίας, τις οποίες διευκολύνει η ευρεία χρήση εφαρμογών της πληροφορικής. Με τη «μερική απασχόληση», τη διευθέτηση του εργάσιμου χρόνου ουσιαστικά επιτυγχάνεται η απαλλαγή του κεφαλαίου από το να πληρώνει ολόκληρη την τιμή της εργατικής δύναμης που απασχολεί.

Υπάρχουν τέτοιες μορφές που περιλαμβάνουν τη φυσική παρουσία του εργαζόμενου στον τόπο δουλειάς και άλλες που φτάνουν μέχρι την τηλε-εργασία, δηλαδή τη δουλειά από το σπίτι ή από χώρο έξω από το χώρο δουλειάς. Δίνεται η δυνατότητα στους καπιταλιστές να χρησιμοποιούν την εργατική δύναμη, τους εργαζόμενους, κατά το δοκούν. Δηλαδή, για όσο χρόνο τους χρειάζονται στην παραγωγική διαδικασία και όποτε τους χρειάζονται, ακόμη και μέσα στη διάρκεια της μέρας.

Για παράδειγμα, μπορεί μια μέρα η εργοδοσία να θέλει τον εργαζόμενο για 13 ώρες δουλειάς, αλλά την επόμενη να τον χρειάζεται για 5. Μπορεί να θέλει τους μισούς για 10 ώρες δουλειάς τη βδομάδα και τους άλλους μισούς για 4 ώρες, ή μπορεί να τους θέλει 2 μήνες με 6ήμερη βδομάδα για 13 ώρες τη μέρα και 3 μήνες για 5ήμερη βδομάδα με 6 ώρες τη μέρα κ.ο.κ. Ο μόνος «περιορισμός» είναι ο μέσος όρος του εβδομαδιαίου εργάσιμου χρόνου να μην υπερβαίνει τις 48 ώρες σε όλο το διάστημα της διευθέτησης. Πρόκειται για εξέλιξη αρνητική στο έπακρο για την εργατική τάξη.

Τη στιγμή μάλιστα που οι εφαρμογές της πληροφορικής στην παραγωγή θα μπορούσαν να μειώσουν τον εργάσιμο χρόνο και να αυξήσουν τον ελεύθερο χρόνο, εξασφαλίζοντας σταθερή δουλειά με μισθολογικά και ασφαλιστικά δικαιώματα για όλους, καλύτερους όρους αξιοποίησης του εργατικού δυναμικού που σήμερα μένει εκτός παραγωγής ανοίγοντας το δρόμο για την εξάλειψη της ανεργίας. Η καπιταλιστική όμως αξιοποίηση, που είναι υποταγμένη στο κίνητρο του καπιταλιστικού κέρδους, δεν το επιτρέπει.

Η διεκδίκηση επομένως ελεύθερου χρόνου, μαζί με τον σταθερό ημερήσιο εργάσιμο χρόνο (35ωρο - 7ωρο - 5ήμερο, ίσως και ακόμη λιγότερο σε επιχειρήσεις που λειτουργούν πλήρως με ψηφιακά μέσα παραγωγής), πρέπει να είναι ένα από τα βασικά αιτήματα πάλης ενάντια στην αύξηση της εκμετάλλευσης. Αλλά κι αυτό δεν είναι αρκετό.

Η εικόνα που περιγράφουμε δείχνει ότι είναι άκρως επίκαιρο αυτό που ο Μαρξ αναφέρει στο τελευταίο κεφάλαιο του έργου του «Μισθός, τιμή και κέρδος», στη διάλεξη που έκανε τον Ιούνη του 1865 στο Γενικό Συμβούλιο της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών: Οτι η εργατική τάξη, «αντί το συντηρητικό σύνθημα: "Ενα δίκαιο μεροκάματο για μια δίκαιη εργάσιμη μέρα ", θα πρέπει να γράψει στη σημαία της το επαναστατικό σύνθημα: "Κατάργηση του συστήματος της μισθωτής εργασίας"».

Να λοιπόν που η ευελιξία στην εργασία εφαρμόζεται σε όλο τον καπιταλιστικό κόσμο, με ή χωρίς μνημόνια...

Ι.

Ριζοσπάστης