Η συγκρότηση και η δράση του Αρχηγείου Τζουμέρκων ΔΣΕ - Διήμερες εκδηλώσεις για τον ΔΣΕ και το αρχηγείο Τζουμέρκων

Η μετά Βάρκιζα εποχή ξεκίνησε και στην Αρτα με τη λευκή τρομοκρατία. Στην Αρτα, καταλαμβάνονται τα γραφεία του ΕΑΜ, και το σπίτι του λαού. Οργανώνονται, εκτός από την εθνοφυλακή, και οι ληστοσυμμορίες, οι ΜΑΥδες, με συντονισμένη δράση σε βάρος των κομμουνιστών, αλλά και των «συνοδοιπόρων» τους.
Στις 27-3-1945 με έγγραφό της η εισαγγελία Αρτας παραδέχεται την ασύστολη δράση της εθνοφυλακής των συμμοριών και της χωροφυλακής. Ακολουθεί η εξόντωση του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ, Αρη Βελουχιώτη, που σηματοδότησε την τύχη χιλιάδων αγωνιστών, καθώς τα χωριά της περιοχής βοήθησαν το τμήμα του Αρη. Το τρομοκρατικό όργιο του αστικού κράτους εντείνεται ακόμη πιο πολύ. Η αντίσταση και σ' αυτή την περιοχή πολλαπλασιάζεται.

Ετσι αρχίζουν να συγκεντρώνονται οι πρώτες ομάδες ένοπλων αγωνιστών, και τα Τζουμέρκα - όπως και όλα τα βουνά της Ελλάδας - άρχισαν να υποδέχονται τους καταδιωκόμενους αγωνιστές. Μικρές ομάδες εμφανίζονται παντού, διαμορφώνοντας τις βάσεις για την μετέπειτα εξέλιξη της πάλης.

Στα τέλη Αυγούστου 1946 γίνεται η πρώτη συγκρότηση των σκόρπιων ομάδων με ενιαία διοίκηση και καπετάνιο τον Παλιούρα. Ξεκίνησαν κάτω από 100, για να φτάσουν τον Απρίλη του 1947 σε 200 περίπου μαχητές.

Στις 28-10-1946 ιδρύεται το Γενικό Αρχηγείο Ανταρτών και οι ομάδες αποκτούν ενιαία κατεύθυνση και κέντρο καθοδήγησης. Εντάχθηκαν σαν Αρχηγείο Τζουμέρκων στο Γενικό Αρχηγείο Ανταρτών. Την περίοδο αυτή διέλυσε 2 σταθμούς χωροφυλακής, απελευθέρωσαν 16 χωριά (Καλλαρύτες, Θεοδώριανα, Κυψέλη, κ.λπ.) και αποτέλεσε γέφυρα προώθησης αποστολών από το Μπούκλες στη Ρούμελη.

Το εξώφυλλο της ειδικής έκδοσης για το Αρχηγείο Τζουμέρκων του ΔΣΕ

Τροφοδότησε με αρκετά στελέχη το λόχο Γενικού Αρχηγείου και με εκπαιδευτές τη Σχολή αξιωματικών.

Τιμημένοι νεκροί

Δύο μεγάλες μάχες με τον αστικό στρατό στην περιοχή του Σταυρού (10/1/1947 και 11/3/1947) ανάγκασαν τον αστικό στρατό να αποσυρθεί στο Βουργαρέλι. Μέσα στο Γενάρη επιτέθηκαν και απελευθέρωσαν 13 χωριά με σοβαρότερη την επίθεση στα Κάψαλα την Πρωτοχρονιά του 1947 και την επίθεση πριν το Πάσχα στα Θεοδώριανα. Την άνοιξη του 1947, ο στρατός έβαλε σε εφαρμογή σύνολο επιχειρήσεων κατά του ΔΣΕ, με το κωδικό όνομα «Τέρμινους», δηλαδή τελειωτικό χτύπημα.

Ο καπετάνιος Παλιούρας έλαβε διαταγή από το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ να σπεύσει σε βοήθεια άλλων τμημάτων του ΔΣΕ που μάχονταν στα Αγραφα. Πήρε την απόφαση με το επιτελείο του και χώρισε τη μονάδα σε τρία τμήματα. Το ένα με αρχηγό τον Χάρη Παπαγιάννη και δρομολόγιο Ανεμορράχη - Κάτω Αθαμάνιο - Μελάτες - Λιβίτσικο, έδωσε μάχη με το στρατό και εξοντώθηκε. Το κυρίως τμήμα με Ζαλοκώστα - Μίντζα Κώστα και Παπαγιάννη Χρήστο κατέβηκε από Φτέρη σε Μελάτες για να κυκλωθεί από τον στρατό, τους ΜΑΥδες και τους παρακρατικούς, κοντά στις Μελάτες.

Πολέμησαν γενναία κατά πολύ υπέρτερων δυνάμεων για 12 ολόκληρες μέρες. Τα πυρομαχικά τους είχαν τελειώσει και νηστικοί και άυπνοι αποφάσισαν να μοιρασθούν σε μικρές ομάδες και με τον τρόπο αυτό να διασπάσουν τον εχθρικό κλοιό και να συναντηθούν, όσοι επιζήσουν, στον προκαθορισμένο χώρο των βορειοανατολικών υψωμάτων του συνοικισμού Ζυγός.

Κατά την τελευταία αυτή προσπάθεια αρκετοί σκοτώθηκαν και οι υπόλοιποι τραυματίες σχεδόν όλοι τους, πιάστηκαν αιχμάλωτοι και οδηγήθηκαν στο μοναστήρι Μελατών που ήταν η έδρα του στρατού και των συμμοριών του Παπαδόπουλου και Βόιδαρου, και άλλων παρακρατικών που έφταναν με αυτοκίνητα από την Αρτα.

Ο Θόδωρος Ζαλοκώστας (Παλιούρας), Υποστράτηγος και Διοικητής του Αρχηγείου Τζουμέρκων του ΔΣΕ

Μόλις νύχτωσε καλά, δόθηκε η εντολή των βασανιστηρίων και της σφαγής των κρατουμένων αιχμαλώτων ανταρτών στο μοναστήρι Μελατών. Αρχισαν με τα μαχαίρια και τις λόγχες των όπλων τους να τρυπάνε τα σώματα των αιχμαλώτων και τελικά έκοψαν τα κεφάλια από τους περισσότερους αντάρτες. Στη συνέχεια, άνοιξαν ομαδικό τάφο στην ένωση του χειμάρρου που βρίσκεται βορειοανατολικά στην είσοδο του συνοικισμού με τον Μελατιώτικο ποταμό και εκεί τους έριξαν όλους και τους σκέπασαν.

Η χωρίς προηγούμενο σφαγή, της οποίας την έκταση, χωρίς να υπάρχουν μάρτυρες αφού σφάχτηκαν όλοι, δίνουν οι αφηγήσεις χωρικών στους οποίους έμειναν έντονα χαραγμένες εικόνες της εποχής.

Πρόχειροι λάκκοι που πέταγαν ακέφαλα κορμιά, φορτηγά του στρατού που κουβαλούσαν κομμένα κεφάλια, συνέθεταν ένα εφιαλτικό τοπίο ανήκουστων σφαγών. Παιδιά εκείνης της εποχής λέγανε τη φρίκη τους, όταν αντίκρισαν το σχολείο τους στις Μελάτες γεμάτο αίματα. Ισως ποτέ δεν θα μαθευτούν τα γεγονότα σε όλες τους τις λεπτομέρειες. Από τους 200 αντάρτες του αρχηγείου Τζουμέρκων, σώθηκαν μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού, από τα δύο τμήματα. Ξέφυγε το τμήμα με τους Λιούκα - Μανιώτη που ακολουθώντας τη διαδρομή τους, πέρασαν στο Βάλτο και πολεμώντας ένα μήνα έφτασαν στα Αγραφα.

Τον Ιούνη (25 άνδρες) ξεκίνησαν ξανά για τα Τζουμέρκα. Στο χωριό Σιάμη έπεσαν σε ενέδρα, σκοτώθηκαν σχεδόν όλοι (επέζησαν 3 μαχητές). Ενα άλλο μικρό τμήμα, που ξέφυγε, κινούνταν στα Τζουμέρκα, μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1947, που συνάντησαν το Γενικό Αρχηγείο που κινούνταν από Νότια Ελλάδα προς Γράμμο. Και αυτοί οι μαχητές έπεσαν αργότερα σε άλλες μάχες του ΔΣΕ, όπως ο επικεφαλής τους, ο Παναγιώτης Λαμπράκης, που σκοτώθηκε αργότερα σαν διοικητής τμήματος στο Τάγμα Καραϊσκάκη. Συνολικά από τους 200 περίπου μαχητές του Αρχηγείου Τζουμέρκων του ΔΣΕ ελάχιστοι επέζησαν παίρνοντας το δρόμο της προσφυγιάς.

Το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ, τιμώντας την πορεία του Αρχηγείου Τζουμέρκων, προήγαγε σε ανώτατους αξιωματικούς, σχεδόν τους μισούς μαχητές από όσους γνωρίζουμε, και σε υποστράτηγο τον καπετάνιο Παλιούρα (Ζαλοκώστα Θόδωρο).

Η θυσία του Αρχηγείου Τζουμέρκων δεν πήγε χαμένη. Βοήθησε αποφασιστικά στην επιτυχία των ελιγμών του Γενικού Αρχηγείου, καθηλώνοντας δυνάμεις του στρατού στην Αρτα, συμβάλλοντας έτσι στην αποτυχία της λεγόμενης «εαρινής επίθεσης». Διαμόρφωσε τις προϋποθέσεις για την επιτυχή εξέλιξη των μαχών που ακολούθησαν, όπως το καλοκαίρι του 1948 με την 2η Μεραρχία του Διαμαντή και την 1η Μεραρχία του Φλωράκη, με αρχικό στόχο την κατάληψη της Αρτας, αλλά και τις μάχες του 1949, με σημαντικότερο σταθμό τον ελιγμό από το Γράμμο στα Αγραφα που περνούσε από τα Τζουμέρκα.

Το Φθινόπωρο του 1947 έγινε το πέρασμα του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ από τη Νότια Ελλάδα στην περιοχή του Γράμμου μέσω των Τζουμέρκων και χωριά των Ραδοβυζίων. Οι σκόρπιες ομάδες που είχαν απομείνει εντάχθηκαν ξανά οργανωμένα στη δύναμη του ΔΣΕ. Αργότερα με τις διεισδύσεις στην Αρτα από την 1η και 2η μεραρχία εντάχθηκαν στη δύναμη του ΔΣΕ πολλές δεκάδες εναπομείναντες διωκόμενοι μαχητές.

Η συμμετοχή της νεολαίας

Κορυφαία και η συμμετοχή της νεολαίας, που δεν είχε όριο ηλικίας. Ακόμα και δεκαπεντάχρονα ανταρτόπουλα ήταν στο Αρχηγείο Τζουμέρκων. Τρία από αυτά συνελήφθησαν στο Κλειδί, τα κράτησαν λίγες μέρες και μετά τα αποκεφάλισαν, και τα κεφάλια τους στάλθηκαν στην Αρτα. Ηταν μόλις 15 - 17 χρονών, τα μικρότερα στο τμήμα του Παλιούρα. Αλλα εφτά, δεκαοχτάχρονα εκτελέστηκαν στο Τετράκωμο, ενώ κάποια δολοφονήθηκαν από το 1946 όταν δούλευαν σαν σύνδεσμοι των τότε ακόμα ομάδων αυτοάμυνας.

Θόδωρος Ζαλοκώστας (Παλιούρας)

Υποστράτηγος και Διοικητής του ΑΡΧΗΓΕΙΟΥ ΤΖΟΥΜΕΡΚΩΝ

Ο Θόδωρος Ζαλοκώστας (Παλιούρας) γεννήθηκε το 1912 στα Θεοδώριανα Αρτας σε πολύ φτωχή οικογένεια. Τέλειωσε το γυμνάσιο και οι γονείς του δεν μπορούσαν να τον σπουδάσουν. Ο Θόδωρος όμως, μελετούσε πολύ και επέλεξε τη στρατιωτική επιστήμη. Κατατάχτηκε εθελοντής στο στρατό, όπου σύντομα αναδείχτηκε λοχίας. Μετά από εξετάσεις εισήχθη στη Σχολή Ευελπίδων, από την οποία αποφοίτησε με «άριστα».

Στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 ήταν διοικητής λόχου. Στους πρώτους μήνες της κατοχής με πρωτεργάτη τον Ζαλοκώστα συγκροτεί στην Αρτα την ομάδα μόνιμων αξιωματικών «ΕΛΑΣ - ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» για να ενταχθούν στο ΕΑΜ με την ίδρυσή του. Το καλοκαίρι του 1942, συμμετείχε στη συγκρότηση των ένοπλων δυνάμεων του ΕΛΑΣ, και ήταν από τους διοικητές της πρώτης μάχης που έγινε στην Αρτα στις 21-12-1942 στη θέση Πουρνάρι.

Από τις 4-2-1943 έως τις 29-3-1943 ήταν καπετάνιος του Αρχηγείου Τζουμέρκων του ΕΛΑΣ. Ακολούθως με εντολή γίνεται διοικητής στο Αρχηγείο στο Σούλι, και μετά καπετάνιος της 10ης Ταξιαρχίας της 8ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ.

Μετά τη Βάρκιζα, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα και να βρεθεί πρόσφυγας στο Μπούλκες. Το 1946 επιστρέφει με μια ομάδα μαχητών στα Τζουμέρκα, ενώνει τις ομάδες καταδιωκόμενων αγωνιστών και οργανώνει το Αρχηγείο Τζουμέρκων του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ). Στη μάχη των Μελατών, αφού εξαντλήθηκαν τα πολεμοφόδια τους, και περικυκλωμένος από παντού αυτοκτόνησε με χειροβομβίδα. Το κεφάλι του το έκοψαν και το περιέφεραν ως πρώτο τρόπαιο με άλλα κεφάλια συναγωνιστών του στην πόλη της Αρτας. Με απόφαση της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης ονομάστηκε: ΥΠΟΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΤΙΜΗΜΕΝΟΣ ΝΕΚΡΟΣ.

(Τα στοιχεία για το Αρχηγείο Τζουμέρκων του ΔΣΕ αντλήθηκαν από την ειδική έκδοση που κυκλοφορεί από την Τοπική Επιτροπή Αρτας του ΚΚΕ).

ΤΕ ΑΡΤΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ

Διήμερες εκδηλώσεις για τον ΔΣΕ και το αρχηγείο Τζουμέρκων

H ΤΕ Αρτας του ΚΚΕ διοργανώνει διήμερες εκδηλώσεις για τα 70χρονα του ΔΣΕ. Οι εκδηλώσεις θα πραγματοποιηθούν το Σαββατοκύριακο, 11 και 12 Ιούνη, στην Αρτα, και θα είναι αφιερωμένες στο αρχηγείο Τζουμέρκων του ΔΣΕ.
Το Σάββατο 11/6, στην κεντρική εκδήλωση στις 8.30 μ.μ., στην πλατεία Σκουφά, θα μιλήσει η Αλέκα Παπαρήγα, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. Θα ακολουθήσει συναυλία με τον Γεράσιμο Ανδρεάτο και αφιέρωμα στο πολιτικό και λαϊκό τραγούδι με τους Constrasto, σε επιμέλεια Πάνου Τσίτσικα.
Την Κυριακή 12/6, στις 11 π.μ., διοργανώνεται επίσκεψη στους Μελάτες (μνημείο ΔΣΕ). Η αναχώρηση των πούλμαν θα γίνει στις 10.30 π.μ. από το «Ράδιο Κορασίδη». Στο πλαίσιο της εκδήλωσης θα ακουστούν μαρτυρίες για το αρχηγείο Τζουμέρκων, θα γίνει προσκλητήριο νεκρών και κατάθεση στεφάνων.
Η ΤΕ Αρτας του ΚΚΕ έχει προχωρήσει σε ειδική έκδοση για το αρχηγείο των Τζουμέρκων με πλούσιο υλικό, αφιερωμένη στα 70 χρόνια απ' την ίδρυση του ΔΣΕ.

Ριζοσπάστης