Ήμουν ακόμα πολύ νέος, όταν πρώτη φορά έμαθα για το Μαρξ

..Ήμουν ακόμα πολύ νέος, όταν πρώτη φορά έμαθα για το Μαρξ, διαβάζοντας τη «Γερμανική Εφημερίδα των Βρυξελλών», στη δεκαετία του '40. Με τη διδασκαλία του, γνωρίστηκα, ακριβώς το 1847 κι ευκαιρία γ' αυτό έδωσε η συζήτηση τότε και η αποδοχή του ιστορικού «Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος»...

Αναμνήσεις ενός εργάτη για τον Καρλ Μαρξ

Στα τέλη του Νοέμβρη μ' αρχές Δεκέμβρη 1847, πραγματοποιήθηκε εκεί μια Συνδιάσκεψη των μελών της Κεντρικής Επιτροπής της Ένωσης των Κομμουνιστών. Ο Καρλ Μαρξ κι ο Φρίντριχ Ενγκελς είχαν έρθει απ' τις Βρυξέλλες για ν' αναπτύξουν στα μέλη τις απόψεις τους για το σύγχρονο κομμουνισμό και τη σχέση του με το πολιτικό κι εργατικό κίνημα. Στις συνεδριάσεις που γίνονταν, φυσικά, μόνο το βράδυ, έπαιρναν μέρος μόνο οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι, στους οποίους εγώ δεν ανήκα, μα κι εμείς, οι υπόλοιποι, μαθαίναμε απ' αυτούς τις συζητιούνταν και δεν περιμέναμε, με λιγότερη απ' αυτούς, ένταση, την έκβαση των συζητήσεων.

Σε λίγο μάθαμε ότι το συνέδριο, έπειτ' από μεγάλες συζητήσεις, τάχθηκε, ομόφωνα, με τις θεμελιακές αρχές, που είχαν εκθέσει ο Μαρξ και ο Ενγκελς και τους είχε αναθέσει να συντάξουν, μέσα σ' αυτό το πνεύμα και να δημοσιέψουν ένα Μανιφέστο...

Το 1864 γεννήθηκε, επιτέλους, η Διεθνής και γω πήρα ενεργό μέρος στην ίδρυσή της, ήμουν και μέλος του Γενικού Συμβουλίου κι έτσι μπόρεσα, πολύ γρήγορα, να σχετιστώ και μάλιστα στενά με τον Μαρξ.

Ηξερε να εξετάζει τις ιδέες των άλλων

Ξεχωριστή σημασία έδινε ο Μαρξ στο να συναντιέται μ' εργάτες και να κουβεντιάζει μαζί τους. Ζητούσε κυρίως τη συντροφιά εκείνων που του μιλούσαν ανοιχτά και χωρίς κολακείες. Ήθελε πάρα πολύ ν' ακούει τις γνώμες των εργατών για το κίνημα, κι έδειχνε πάντα προθυμία να συζητάει μαζί τους τα πιο σοβαρά πολιτικά και οικονομικά ζητήματα. Διαπίστωνε πολύ γρήγορα αν οι συζητητές του διέθεταν την απαιτούμενη δυνατότητα κατανόησης γι' αυτά τα ζητήματα κι όσο αυτή η δυνατότητα ήταν πιο ανεβασμένη, τόσο πιο μεγάλη ήταν η δική του χαρά γι' αυτό.

Τον καιρό της Διεθνούς, δεν έλειψε από καμιά συνεδρίαση του Γενικού Συμβουλίου... Ο Μαρξ, πολύ συχνά, μιλούσε για το ζήτημα της κανονικής εργάσιμης μέρας γενικά κι ιδιαίτερα, για την οχτάωρη μέρα δουλιάς, που, εμείς, από καιρό, την προπαγανδίζαμε και που, στο Διεθνές Συνέδριο της Γενεύης (Σεπτέμβρης 1866), είχε περιληφθεί στο πρόγραμμα.

Συχνά ο Μαρξ έλεγε: «Κάνουμε αγώνα για την οχτάωρη μέρα δουλιάς, κι εμείς, οι ίδιοι, δουλεύουμε πάνω από δυο φορές τόσο, το εικοσιτετράωρο». Κι ο Μαρξ δούλευε, δυστυχώς, πάρα πολύ. Το πόση δύναμη δουλιάς και πόσο χρόνο δουλιάς του στοίχιζε η Διεθνής και μόνον, αυτό, ένας, που ήταν έξω απ' τα πράγματα, δε θα μπορούσε ποτέ να το καταλάβει. Επί πλέον, ο Μαρξ έπρεπε να τσακίζεται, δουλεύοντας για τη συντήρησή του και για να μαζεύει, ώρες ολόκληρες στο Βρετανικό Μουσείο, υλικό για τις ιστορικές και οικονομικές μελέτες του...

Όπως όλοι οι πραγματικά μεγάλοι, ο Μαρξ, δεν είχε ούτε ίχνος υπεροψίας κι εκτιμούσε κάθε έντιμη προσπάθεια και κάθε γνώμη, που ήταν θεμελιωμένη σε αυτοτελή, ανεξάρτητη σκέψη...

Γενικά, ήταν άνθρωπος έξοχος για συναναστροφή, ένας άνθρωπος που ασκούσε έλξη σ' όποιον έρχονταν σ' επαφή μαζί του, και, θα μπορούσε κανένας να πει, τον εμάγευε. Το χιούμορ του ήταν ακαταμάχητο, το γέλιο του αφάνταστα εγκάρδιο. Κάθε φορά, που σε κάποια χώρα, οι σύντροφοί μας πετύχαιναν μια νίκη, ξεσπούσε σ' ακράτητες χαρές και πανηγυρισμούς, παρασέρνοντας κι όλους τους άλλους τριγύρω του... Τις επιθέσεις του εχθρού τις αντιμετώπιζε εύθυμα, κι είχανε πάντα, αφάνταστο γούστο η ειρωνεία κι ο σαρκασμός του γι' αυτές...

Επειτα απ' την ήττα της Κομμούνας, η δουλιά στη Διεθνή, έγινε για το Μαρξ περισσότερο εξαντλητική και με λιγότερη συνεχώς εσωτερική ικανοποίηση. Κάθε επανάσταση φέρνει στην επιφάνεια, δίπλα στη μάζα των γενναίων μαχητών κι έναν αριθμό από ανάξια στοιχεία, τυχοδιώκτες κάθε λογής, που, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ελπίζουν να ικανοποιήσουν προσωπικούς υπολογισμούς. Τέτοιοι υπήρχαν κι ανάμεσα στους πρόσφυγες της Κομμούνας κι επειδή δεν είδαν τους υπολογισμούς τους να εκπληρώνονται, χρησιμοποιούσαν κάθε ευκαιρία για να ξεσηκώσουν καυγάδες. Σε βοήθειά τους έτρεξαν οι διαφωνούντες μέσα στους ίδιους τους Κομμουνάριους. Μπλανκιστές, Προυντονιστές, Αυτονομιστές αναρχικοί και κάθε είδους ακόμα «ιστές» που θα μπορούσε να υπάρξουν, μαλλιοτραβιούνταν σε κάθε στιγμή. Αυτό συνέβαινε και μέσα στις συνεδριάσεις του Γενικού Συμβουλίου. Συχνά, οι συνεδριάσεις ήταν θυελλώδεις, κι ο Μαρξ πάσχιζε πολύ για να λογικέψει τους ανθρώπους. 

Η υπομονή, που συνήθως έδειχνε, δεν περιγράφεται. Μερικές φορές, όμως, έβγαινε κι αυτός απ' τα ρούχα του, μπροστά στις λαθεμένες απόψεις και τα τρελά σχέδια των απογοητευμένων Κομμουνάριων. Οι πιο ανυπόμονοι και κείνοι που λογικεύονταν πιο δύσκολα απ' όλους, ήταν, τότε, οι μπλανκιστές. Είχαν κιόλας την επανάσταση σίγουρη στην τσέπη τους και μοίραζαν, δεξιά κι αριστερά, θανατικές καταδίκες. Ως εδώ ήταν μόνο η εύθυμη πλευρά του ζητήματος. Οι καυγάδες όμως ανάμεσα στους Γάλλους παράσερναν και αντιπροσώπους απ' άλλα έθνη. Επιπλέον, ήρθαν και οι ραδιουργίες που κινούσε ο Μπακούνιν - οι συνεδριάσεις στο Χάι Χόλμπορν όπου συνέρχονταν τότε το Γενικό Συμβούλιο, ήταν οι πιο ταραχώδεις κι οι πιο εξαντλητικές, που θα μπορούσε κάποιος να φανταστεί. Και ήταν γιγάντιο το έργο που απαιτούνταν για να βρει κανείς άκρη μέσα στο χάος απ' τις διαφορετικές γλώσσες, τις πολύ μεγάλες διαφορές ιδιοσυγκρασίας και τις διαφορές αντιλήψεων. Εκεί θάπρεπε να δούνε το Μαρξ, εκείνοι που τον κατηγορούν για μισαλλοδοξία, πως ήξερε να εξετάζει τις ιδέες των άλλων και να τους πείθει για τα λάθη που χαρακτήριζαν τις γνώμες και τα συμπεράσματά τους.

Αλλά, από ένα όριο και πέρα πρέπει κάθε πολιτικός αγωνιστής να είναι άκαμπτος και κατά τη γνώμη μου, πρέπει κανείς να θεωρεί ύψιστη υπηρεσία εκ μέρους του, το ότι ο Μαρξ έκανε τ' αδύνατα δυνατά για να κρατήσει μακριά απ' τη Διεθνή όλα τα αριβίστικα και ταλαντευόμενα στοιχεία. Το πρώτο διάστημα ιδίως, είχε μπει εκεί κάθε καρυδιάς καρύδι, ανάμεσα σ' άλλους κι ο άθεος παπάς Μπρέντλαου. Και πρέπει να ευχαριστούμε κυρίως το Μαρξ, για το ότι έδωσε στους ανθρώπους αυτούς να καταλάβουν πως η Διεθνής Εργατική Ενωση δεν είναι φυτώριο για θρησκευτικές και άλλες αιρέσεις....

Πέθανε πολύ νωρίς...

Ο θάνατος, το 1883, της μεγαλύτερης κόρης του πούχε όλα τα προτερήματα της γυναίκας του, βρήκε το φίλο μας Μαρξ, σε μια περίοδο εξαιρετικά δύσκολη και μοιραία γι' αυτόν. Σχεδόν δώδεκα μήνες πριν, στις 2 Δεκέμβρη του 1881, είχε χάσει τη γενναία συντρόφισσα της ζωής του. Απ' αυτά τα χτυπήματα δεν μπόρεσε πια να συνέρθει. Ο Μαρξ είχε τότε από καιρό έναν άσχημο βήχα. Όταν κανείς τον άκουγε να βήχει, νόμιζε πως η πλατιά, δυναμική του μορφή θάσπαζε σε κομμάτια. Αυτός ο βήχας τον τσάκισε ακόμα περισσότερο, γιατί γενικά την υγεία του την είχε υποσκάψει, χρόνια πριν, η αδιάκοπη υπερβολική δουλιά. Απ' τα μέσα της δεκαετίας του εβδομήντα, ο γιατρός τούχε απαγορέψει το κάπνισμα. Ο Μαρξ ήταν παθιασμένος καπνιστής και το να κόψει το κάπνισμα τόβλεπε τρομερή θυσία. Όταν τον είχα επισκεφθεί, για πρώτη φορά έπειτ' απ' αυτή την απαγόρευση, μου ανακοίνωσε, όχι με λίγη περηφάνια και ικανοποίηση, πως είχε να καπνίσει πολλές μέρες και δε θα ξανακάπνιζε ώσπου να του το επιτρέψει ο γιατρός. Και κάθε φορά που έπειτ' από κείνη την απαγόρευση τον επισκεπτόμουν, μούλεγε πόσες μέρες και βδομάδες είχε πια κομμένο το τσιγάρο κι ότι όλον αυτό τον καιρό ούτε μια φορά δεν είχε καπνίσει. Φαινόταν, μάλιστα, να νομίζει κι ο ίδιος απίστευτο το ότι μπόρεσε να το κάνει. Γι' αυτό κι η χαρά του ήταν ακόμα μεγαλύτερη, όταν, έπειτα από ένα διάστημα, ο γιατρός του επέτρεψε ένα πούρο την ημέρα.

Είναι γενική, βέβαια, η γνώμη ότι ο Καρλ Μαρξ πέθανε πολύ νωρίς. Εκείνοι που ζούσαν στο στενό του περιβάλλον, ήταν, πολύ καιρό πριν, ανήσυχοι για την υγεία του γιατί, όταν επρόκειτο για τις επιστημονικές του εργασίες και για τα συμφέροντα του εργατικού κινήματος, ο Μαρξ δε σκεπτόταν ποτέ τον εαυτό του. Κανένας απ' τους φίλους του, ούτε και κανένας απ' την ίδια την οικογένειά του, δεν μπορούσε ούτε στο ελάχιστο να τον επηρεάσει σ' αυτό. Το πόσο μεγάλο ήταν το πλήθος γνώσεων, που κατέβηκε, μαζί του, στον τάφο, αυτό το μαρτυρούν τα γραφτά π' άφησε πίσω του, αν και δεν περικλείνουν ούτε το ένα δέκατο απ' όσα σκόπευε να γράψει. Ωστόσο, αυτή η κληρονομιά, τουλάχιστο, μας μένει και μας είναι προσιτή.

Και δεν είναι για μας μικρή ικανοποίηση το ότι ο παλιότερος και καλύτερος φίλος του Καρλ Μαρξ, ο Φρίντριχ Ενγκελς, βρίσκεται ανάμεσά μας γερός σωματικά και πνευματικά φρέσκος. Χάρη σ' αυτόν, το κόμμα θα διατηρήσει πολλές ακόμα από τις εργασίες που άφησε πίσω του ο Καρλ Μαρξ.

Ενώ ο Μαρξ κι έπειτα απ' το θάνατό του μας προσφέρει αδιάκοπα καινούργιες γνώσεις και καινούργια κριτήρια, η διδασκαλία του διαδίδεται όλο και πιο πλατιά, μέσα στο αγωνιζόμενο προλεταριάτο. Παντού, το εργατικό κίνημα βρίσκεται κάτω απ' την επίδραση αυτής της διδασκαλίας. ο Μαρξ δεν έδωσε μόνο στις μάζες το παντοδύναμο σύνθημα «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε!», αλλά και δημιούργησε με τη διδασκαλία του τα θεμέλια, που, πάνω τους, μπορεί να χτιστεί, όπως και χτίζεται, αυτή η ενότητα. Η Διεθνής, που ψυχή της ήταν ο Μαρξ, αναστήθηκε, πιο γερή και πιο δυναμική, από την παλιά και η σημαία, κάτω από την οποία προχωρούν τα εργατικά τάγματα του διεθνούς εργατικού κινήματος, είναι η σημαία, που ο Μαρξ ύψωσε το 1848, και που την κράτησε ψηλά, μιαν ολόκληρη ζωή, σαν οδηγός του αγωνιζόμενου προλεταριάτου. Κάτω απ' αυτή τη σημαία η στρατιά των εργατών προχωρεί τώρα, από νίκη σε νίκη.

ΦΡΙΝΤΡΙΧ ΛΕΣΝΕΡ

«Ο "Μαύρος", αναμνήσεις για τον Καρλ Μαρξ», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 71 - 81.

(Σαν σήμερα, στις 5 Μάη του 1818, γεννήθηκε ο Καρλ Μαρξ)