Τα ... συνταρακτικά ρεπορτάζ και η πραγματική ουσία (Μερικές σκέψεις με αφορμή την τραγική περίπτωση της δολοφονίας γυναίκας στη Γλυφάδα)

Οι πρόσφατες αποκαλύψεις σχετικά με το λεγόμενο σατανιστή που φέρεται να δολοφόνησε μια γυναίκα αποτέλεσε άλλο ένα γεγονός που αντί να δώσει τροφή για σκέψη μετατρέπεται απλά σε ευκαιρία για να φτιαχτούν μερικά συνταρακτικά ρεπορτάζ που «πουλάνε».
Από τα όσα βγαίνουν στο φως της δημοσιότητας για το νεαρό μπορεί κανείς βάσιμα να πιθανολογήσει ότι πρόκειται για άνθρωπο που πάσχει από κάποιας μορφής βαριά παθολογία. Πριν περάσουμε σε ένα πολιτικό σχολιασμό του γεγονότος, θα αναφέρουμε ως ενημέρωση των αναγνωστών του «Ριζοσπάστη» μερικά στοιχεία που μπορούν να φανούν χρήσιμα για την εκτίμηση του εν λόγω γεγονότος.

Σε πολλές περιπτώσεις τα άτομα που πάσχουν από ψύχωση χαρακτηρίζονται από τέτοια διαταραχή της σκέψης, του συναισθήματος, της επικοινωνίας, της συμπεριφοράς που η ικανότητα του ατόμου να αντεπεξέρχεται στις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής παρακωλύεται σημαντικά. Υπάρχει επομένως σοβαρή απώλεια της λειτουργικότητας. Ωστόσο, πολλά άτομα τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ψυχωτικά, μπορούν να κρύβουν τις παραληρηματικές τους ιδέες (π.χ. ότι η σκέψη τους ελέγχεται από ξένες δυνάμεις) και μπορούν παρ' όλα αυτά να είναι λειτουργικοί στην εργασία τους, ακόμη και να καταφέρνουν να διατηρούν οικογενειακή ζωή. Δεν υπάρχει ενιαίος ορισμός της ψύχωσης που να ικανοποιεί όλους τους κλινικούς, ωστόσο η ψύχωση μπορεί να οριστεί ως η ανικανότητα διαχωρισμού ανάμεσα στο τι είναι πραγματικό και τι όχι, ακόμα κι όταν οι αποδείξεις της πραγματικότητας είναι ξεκάθαρες. Τεκμήριο για την ψύχωση είναι το μπέρδεμα ανάμεσα στο τι προέρχεται από το μυαλό και τι από τον εξωτερικό κόσμο. Το ψυχωτικό άτομο έχει χάσει την αίσθηση των ορίων ανάμεσα στο «μέσα» και στο «έξω», έχουμε απώλεια δηλαδή των ορίων του «Εγώ». Σύμφωνα με τα παραπάνω, η ψύχωση περιλαμβάνει παραληρηματικές ιδέες ή ψευδαισθήσεις για τον εαυτό και τον κόσμο οι οποίες δεν μπορούν να αλλάξουν ακόμη κι όταν υπάρχουν αποδείξεις. Η ψύχωση δεν είναι από μόνη της μια νόσος. Αποτελεί σύμπτωμα μιας ποικιλίας διαταραχών που εκτείνονται από τη μανιοκαταθλιπτική νόσο έως τη σχιζοφρένεια. Πολλά από τα παραπάνω στοιχεία διακρίνονται και στο νεαρό «σατανιστή», σύμφωνα με όσα διαβάζουμε στα δημοσιεύματα.

Ασφαλώς κανένας ειδικός επιστήμονας δεν μπορεί να δώσει μια διαγνωστική εκτίμηση ή μια γνωμάτευση από όσα ακούγονται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης χωρίς να χρησιμοποιήσει τα κλινικά εργαλεία που του είναι απαραίτητα. Για να θυμηθούμε τη βιβλιογραφία, να αναφέρουμε ότι μια από τις πρώτες περιπτώσεις ψύχωσης που αναλύθηκαν από κάποιον θεραπευτή είναι αυτή του Προέδρου Σρέμπερ, η οποία αναλύθηκε από τον «ιδρυτή» της ψυχανάλυσης και γιατρό Σίγκμουντ Φρόιντ. Ο Πρόεδρος Σρέμπερ (1842-1911) είχε διατελέσει δικαστής και υπήρξε έγκλειστος σε ψυχιατρικά άσυλα επί μία δεκαετία λόγω των παραληρηματικών του ιδεών, τις οποίες κατέγραψε στο μνημειώδες έργο του «Απομνημονεύματα ενός νευρασθενούς» (1903). Το υλικό αυτό το επεξεργάστηκε ο Σ. Φρόιντ στο έργο του «Τρία ιστορικά ασθενείας». Εργο στο οποίο επεξεργάζεται την ψυχαναλυτική θεωρία για την ψύχωση. Στην περίπτωση βέβαια του Προέδρου Σρέμπερ δεν είναι η σχέση με το Σατανά, όπως στην περίπτωση του νεαρού λεγόμενου σατανιστή, αλλά η σχέση με το Θεό. Ο Πρόεδρος Σρέμπερ βρισκόταν σε «επικοινωνία» με το Θεό μέσα από ένα πολύπλοκο σύστημα ακτινών. Παράλληλα, σε συνδυασμό με διάφορες μυθολογικές παραστάσεις και ιδέες μεγαλομανίας, ήταν κλητός να λυτρώσει τον κόσμο και να του δώσει τη χαμένη του μακαριότητα, υπό την προϋπόθεση όμως ότι πρώτα θα μετα-μορφωθεί από άνδρας σε γυναίκα!

Το σημαντικό στις μέρες μας είναι ότι η σύγχρονη επιστήμη έχει ανακαλύψει τρόπους και μορφές παρέμβασης που μπορούν να υποστηρίξουν και να ανακουφίσουν ακόμα και τις πιο βαριές μορφές παθολογίας, προκειμένου οι άνθρωποι αυτοί να ζουν φροντισμένοι σε συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης, χωρίς συχνές υποτροπές που μπορούν να οδηγήσουν ακόμα και σε τραγωδίες οι οποίες είναι αναπόφευκτες αν τέτοιοι άνθρωποι αφεθούν μόνοι τους στην άβυσσο των φαντασιώσεών τους. Εδώ όμως πρέπει να σταματήσουμε την ενημέρωση των αναγνωστών του «Ριζοσπάστη» γύρω από το τι ψυχοπαθολογίες υπάρχουν και πώς μπορεί η επιστήμη να τις αντιμετωπίσει και να περάσουμε σε έναν πολιτικό σχολιασμό.

Είναι αναπόφευκτο;

Το ερώτημα που γεννιέται είναι αν είναι τελικά αναπόφευκτο να φτάνουμε πάντα σε αυτό το σημείο, δηλαδή να θρηνούμε μέχρι και θύματα ή πρέπει να αναπτυχθεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα ψυχικής υγείας που θα αξιοποιεί και ένα δίκτυο ολοκληρωμένων δομών πρόληψης. Να θυμίσουμε εδώ ότι δεν είναι η πρώτη φορά που γίνεται κάτι ανάλογο και φτάνουμε στο σημείο να θρηνήσουμε νεκρούς, αλλά και ότι σε επίπεδο ΕΕ αυξάνουν οι ψυχιατρικοί ασθενείς που καταλήγουν στις φυλακές. Πριν περίπου ενάμιση χρόνο είχαμε δύο θανάτους στον ξενώνα «Αθηνά» που λειτουργούσε στα πλαίσια του προγράμματος «Ψυχαργώς» της ΕΕ. Τότε, ένας τρόφιμος είχε βάλει φωτιά και είχε κάψει ζωντανούς δύο άλλους ανθρώπους με ψυχικά προβλήματα. Πρόκειται για έναν ξενώνα ο οποίος βρισκόταν σε κατάσταση ολοκληρωτικής εγκατάλειψης, με έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού, με προσωπικό απλήρωτο για μήνες, πολλοί από τους οποίους ήταν υπό παραίτηση εξαιτίας των συνθηκών εργασιακής γαλέρας. Το γεγονός αυτό έφερε τότε στην επιφάνεια την εκρηκτική κατάσταση στην οποία είχε οδηγηθεί ο ξενώνας για την οποία μόνο οι εργαζόμενοι μιλούσαν. Το χαρακτηριστικό ήταν ότι ο ξενώνας αυτός λειτουργούσε τότε στα πλαίσια του «Ψυχαργώς», προγράμματος της ΕΕ, το οποίο υποτίθεται φέρνει το νέο και το καινούριο στις δομές ψυχικής υγείας.

Ηδη, έχει συγκεντρωθεί πολύτιμη εμπειρία για την κατάσταση εμπορευματοποίησης, υποβάθμισης και χτυπήματος των εργασιακών και μισθολογικών δικαιωμάτων των εργαζομένων, στο οποίο οδήγησε η πολιτική της ΕΕ στο χώρο της ψυχικής υγείας, μέσα από τα διάφορα προγράμματα όπως το «Ψυχαργώς». Οι εργαζόμενοι πρέπει να κρίνουν ταξικά τις εξελίξεις στο χώρο της ψυχικής υγείας. Δεν πρέπει να υπερασπίζονται την παλιά άθλια κατάσταση. Αλλά πρέπει να αναδείξουν ότι η πολιτική της ΕΕ, που επικαλείται τον εκσυγχρονισμό, δεν κάνει τίποτα άλλο από το να προσαρμόζει τις δομές της ψυχικής υγείας στις σύγχρονες ανάγκες του κεφαλαίου, τσαλαπατώντας τα δικαιώματα των εργαζομένων και των ψυχικά πασχόντων. Ετσι, η πολιτική της ΕΕ δεν έφερε κάτι το καινούριο από τη σκοπιά των συμφερόντων των εργαζομένων, στην ήδη πολλαπλά απαξιωμένη παλιά κατάσταση της ψυχικής υγείας, αλλά προώθησε την εμπορευματοποίηση. Στις μέρες μας, οι υπάρχουσες υπηρεσίες καλύπτουν μόλις το 25-30% των αναγκών της χώρας, ενώ από πλευράς παιδοψυχιατρικής περίθαλψης καλύπτεται μόνο το 10%. Την ίδια στιγμή, τα κρεβάτια των ιδιωτικών κλινικών υπερβαίνουν τα 4.500, αυξάνονται δε σε περιοχές όπου έκλεισαν τα δημόσια ψυχιατρεία. Η επιχειρηματική δραστηριότητα στον τομέα της ψυχικής υγείας επεκτείνεται. Πέρα από την αύξηση των ιδιωτικών κλινικών, ιδίως στις περιοχές που έκλεισαν τα δημόσια νοσοκομεία, παρουσιάζεται αύξηση των ιδιωτικών δομών οικοτροφείων, ξενώνων, ιατροπαιδαγωγικών, ψυχιατρικών και ψυχοθεραπευτικών κέντρων. Σύμφωνα με παλαιότερα στοιχεία, το μέσο μηνιαίο κόστος των ιδιωτικών οικοτροφείων που χρηματοδοτούνται από τα κονδύλια του προγράμματος είναι 40.000 ευρώ, ενώ των ξενώνων 25.000 ευρώ (στοιχεία από ΚΟΜΕΠ, τεύχος 2/2011).

Επιδεινώθηκαν τα προβλήματα

Από τη μέχρι τώρα πορεία εφαρμογής της πολιτικής της ΕΕ και του κεφαλαίου αποδεικνύεται ότι επιδεινώθηκαν τα προβλήματα των ατόμων με ψυχικές διαταραχές. Το φαινόμενο της «περιστρεφόμενης πόρτας» (πολυάριθμες βραχυχρόνιες νοσηλείες ασθενών που υποτροπιάζουν), τα δεκάδες ράντζα στις ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων, η αύξηση του αριθμού των άστεγων ατόμων με ψυχικές διαταραχές και του ποσοστού των φυλακισμένων με ψυχικές διαταραχές είναι μερικά από τα στοιχεία που προκύπτουν τόσο από την ελληνική όσο και από τη διεθνή εμπειρία της εφαρμογής της πολιτικής του κεφαλαίου. Η πολιτική της ΕΕ για την ψυχική υγεία δεν έχει σχέση με τα συμφέροντα των εργαζομένων και καθορίζεται από τη στρατηγική της Λισαβόνας, υπηρετώντας την αύξηση της κερδοφορίας του κεφαλαίου και της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών μονοπωλίων.

Συνεπώς, τέτοια ακραία περιστατικά, όπως αυτά που αναφέρθηκαν, δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου και δεν πρέπει να περιμένουμε και άλλους θανάτους που θα μας υπενθυμίσουν πάλι με δραματικό τρόπο την πολύ άσχημη κατάσταση που υπάρχει στον τομέα της ψυχικής υγείας. Δεν πρέπει να μείνουμε μόνο σε αυτά τα ακραία περιστατικά, τροφοδοτώντας απλά κάποια συνταρακτικά ρεπορτάζ που πουλάνε συνταρακτικές ειδήσεις, αλλά αντίθετα πρέπει να ανοίξει μια σοβαρή συζήτηση στην ελληνική κοινωνία από τη σκοπιά των συμφερόντων της εργατικής τάξης, για την κατάσταση που υπάρχει στους χώρους ψυχικής υγείας. Γιατί το σύνολο των εξελίξεων στο χώρο της ψυχικής υγείας δείχνουν ότι ο καπιταλισμός του 21ου αιώνα για τους ψυχικά πάσχοντες επιφυλάσσει στο όνομα του κέρδους τους σύγχρονους Καιάδες. Γιατί είναι αυτονόητο ότι σήμερα η υποβάθμιση στο χώρο της ψυχικής υγείας πλήττει τόσο τους εργαζόμενους, οι οποίοι δουλεύουν σε άθλιες εργασιακές συνθήκες και κυριολεκτικά μόνοι τους και χωρίς καμία στήριξη προσπαθούν να υποστηρίξουν τους ψυχικά πάσχοντες, αλλά και τους ίδιους τους ψυχικά πάσχοντες που δεν απολαμβάνουν υψηλής ποιότητας υπηρεσίες ψυχικής υγείας.

Οι εργαζόμενοι και ο λαός γενικότερα πρέπει να υπερασπιστούν το δικαίωμά τους για σύγχρονες υπηρεσίες ψυχικής υγείας.

Σε ένα σύστημα Υγείας υπέρ του λαού οι λαϊκές ανάγκες για υπηρεσίες ψυχικής υγείας, σύγχρονες και υψηλού επιπέδου μπορούν να ικανοποιηθούν με τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου δικτύου δημόσιων - δωρεάν υπηρεσιών που θα ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες όχι μόνο των ασθενών, αλλά και των οικογενειών τους και όλου του λαού. Βασική προτεραιότητα είναι η πρόληψη σε όλα τα επίπεδα (πρωτογενές, δευτερογενές, τριτογενές), σε όλους τους πυρήνες της κοινωνικής δραστηριότητας (εκπαιδευτήριο, στρατός, εργασιακός χώρος, οικογένεια). Οι παροχές ολόπλευρης φροντίδας της ψυχικής υγείας αξιοποιούν την επιστημονική γνώση και το σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμό για όλους, χωρίς εξαιρέσεις και προϋποθέσεις. Η διαρκής και υπεύθυνη διασύνδεση όλων των υπηρεσιών εξασφαλίζει τη θεραπευτική συνέχεια και την αποτελεσματική θεραπεία και αποκατάσταση. Για αυτά όμως απαιτείται σύγκρουση και ανατροπή της πολιτικής και της εξουσίας των μονοπωλίων.

Τάσος ΤΡΑΒΑΣΑΡΟΣ
Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπευτής

Ριζοσπάστης