Ο Κώστας Τραχανάς γράφει για το ιστορικό δοκίμιο «Το ματωμένο θέρος του 1882» του Γ.Χ. Παπασωτηρίου

«Η γη δεν ανήκει σε αυτούς που την έχουν , αλλά σ΄αυτούς που τη δουλεύουνε και την πονάνε» Μ.Μπρεχτ
Μερικοί πίστευαν πως ο συμπατριώτης μας Γιώργος Χ.Παπασωτηρίου θα φαγωθεί από την καθημερινή βιοπάλη της δημοσιογραφίας. Όμως αυτός μας δίνει γρήγορα νέα ισχυρά και δημιουργικά πεζογραφικά έργα.
Μετά το καταπληκτικό «Homo Americanus. Τα χαρακτηριστικά της Αμερικάνικης ιδιαιτερότητας», έρχεται τώρα με το αριστουργηματικό ιστορικό δοκίμιο : «Το ματωμένο θέρος του 1882». Πολλά έργα είναι προωρισμένα να ξεχαστούν γρήγορα. Θα ξεχαστούν γρήγορα , εκτός μόνον αν οι ίδιοι συγγραφείς μας δώσουν αύριο ανώτερα και τελειότερα , οπότε θα σωθούν από τη λήθη και τα πρώτα τους.

Ο Γιώργος Χ. Παπασωτηρίου εξακολουθεί να γράφει έργα ανάλογα κι ανώτερα από τα προηγούμενά του… Το ιστορικό δοκίμιο «Το ματωμένο θέρος του 1882»εξυπηρετεί μια γενική ψυχολογική και ιδεολογική ανάγκη της ιστορικής στιγμής, όταν η Ελλάδα οδεύει ολοταχώς προς την καταστροφή και την πτώχευση, από τις ενέργειες της τρόϊκα.
 Ο στόχος του πεζογράφου και δημοσιογράφου Γιώργου Χ.Παπασωτηρίου κατευθύνεται στην αναζήτηση και την προβολή ενός συμβόλου της ελληνικής αγροτικής παράδοσης , αποβλέπει καθαρά σε εσωτερικές κοινωνικές και ιδεολογικές ανάγκες και εξυπηρετεί στην τόνωση του εθνικού φρονήματος.
Το ιστορικό αυτό δοκίμιο είναι κάτι περισσότερο από γινόμενο μιας ατομικής και συγκεκριμένης δυναμικότητας. Είναι το κατακάθι της ζύμωσης ενός ολόκληρου πολιτισμού, άθροισμα του διανοητικού παρελθόντος του, άνθος του μακροχρόνιου συλλογικού αγροτικού μόχθου.
Είμαστε ένας λαός με ιστορία, αλλά όχι με παρελθόν… Κι ο κόσμος μας είναι φτωχός , κάποιες μορφές που ξεχώρισαν κάπως , αν δεν εξαντλήθηκαν από τους μελετητές, χάσανε την πρωτοτυπία τους πάντως , το ζωντανό και γόνιμο ενδιαφέρον τους. Οι μορφές του παρελθόντος μας, παίρνουνε τη μουσειακή τους θέση. Όμως τα μουσεία δεν είναι αφετηρίες. Είναι αρχεία πολιτισμού….
Τόσο ο Ανδρέας Συγγρός , όσο και οι βουλευτές Άρτας : Κώστας Καραπάνος αλλά και Γιώργος Παχύς ,είναι «πολυμορφικοί» επιχειρηματίες αστοί, καθώς είναι μέτοχοι στα μεταλλεία Λαυρίου , τζογάροντας άγρια στο χρηματιστήριο , έχουν τράπεζες (νόμιμοι τοκογλύφοι ) και κατέχουν μεγάλες εκτάσεις γης, κυρίως ως τσιφλίκια αλλά και ως γη την οποία εμπορεύονται. Ο Γ.Σκουζές ήταν συμβουλάτορας του βασιλιά Γεωργίου Α΄ και πεθερός του Γεωργίου Παχύ βουλευτή Άρτας.
Ο Γ.Παχύς παντρεύτηκε την Αιμιλία Σκουζέ .Σύζυγος του Ι.Σερπιέρη ήταν η Λάουρα κόρη της Αμαλίας και του Γεώργιου Παχύ. Ο μετέπειτα υπουργός και αρχηγός κόμματος Λεωνίδας Δεληγιώργης ήταν σύγαμβρος του Κ.Καραπάνου , αφού παντρεύτηκε τη Θεανώ Ζωγράφου ,αδελφή της Μαρίας , συζύγου του Κ.Καραπάνου .
Και οι δυο ήταν κόρες του τραπεζίτη και τσιφλικά της Θεσσαλίας Χρηστάκη εφέντη Ζωγράφου. Ο Αντρέας Συγγρός , ο Χρηστάκης Ζωγράφος ή Αφέντης Ζωγράφος (πεθερός του Κ.Καραπάνου )και ο Κ.Καραπάνος ανήκουν στην ελληνική διασπορά δηλ. τη μεσαία τάξη στην οθωμανική αυτοκρατορία και μεγαλοαστική στο πλαίσιο του ελληνικού έθνους.
Ο Ιταλός Ι.Σερπιέρη το 1864 και η γαλλική εταιρεία «Ρου ντε Φρεσσινέ» πήραν τα μεταλλεία Λαυρίου για ένα κομμάτι ψωμί. Τα πολύτιμα σιδηρούχα , αργυρούχα και μολυβδούχα μεταλλεύματα της περιοχής , έπαιρναν το δρόμο για τις αγορές του εξωτερικού αποσπασμένα από τα σπλάχνα της ελληνικής γης με τον ιδρώτα και το αίμα των Ελλήνων μεταλλωρύχων.
Πόσοι εργάτες δεν άφησαν στις ανήλιες και υγρές στοές των μεταλλείων τα κόκκαλα τους και τα πνευμόνια τους! Και το ελληνικό κράτος αδιάφορο , ευλογούσε τούτη τη ληστεία. Ο Σερπιέρης αξιοποιούσε και τα μεταλλεύματα που βρίσκονταν στην επιφάνεια του εδάφους , τις περίφημες «σκουριές» και τις «εκβολές». Σύζυγος του Σερπιέρη ήταν Λάουρα Παχύ.
Ο θυμόσοφος λαός αποκαλούσε την Λάουρα, Λαυρία….Η Λάουρα κληρονόμησε από την μητέρα της Αμαλία Παχύ-Σκουζέ, τον Πύργο της Βασιλίσσης στα Λιόσια . Το Μέγαρο του Σερπιέρη στην Αθήνα ήταν στην Πανεπιστημίου , εκεί που στεγαζόταν μέχρι πρότινος η Διοίκηση της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδας και το Ταμείο των υπαλλήλων της.
Το Μέγαρο Καραπάνου στη Σταδίου 29 , δίπλα από το υπουργείο Εσωτερικών, ανήκε πριν στην οικογένεια στον Γ. Σκουζέ, πεθερό του Γ.Παχύ… Εκεί που είναι σήμερα το κτίριο της ΑΣΟΕ ,στην Πανεπιστημίου ,ήταν η «λάκκα» που έπαιζε ποδόσφαιρο ο Π.Ο.Α. δηλ. ο σημερινός Παναθηναϊκός, το οικόπεδο αυτό ήταν του Κ.Καραπάνου.
Το Μέγαρο του Παχύ , που κτίστηκε τη δεκαετία του 1860 , είναι Φιλελλήνων και Μητροπόλεως, το τριώροφο νεοκλασικό μέγαρο. Έχει είσοδο από την πλατεία Συντάγματος. Στο μέγαρο αυτό που ήταν φιλολογικό σαλόνι της Αμαλίας Παχύ , κόρης του Γεωργίου Σκουζέ, σύχναζαν ο Εμμ.Ροίδης, ο Α.Βαλαωρίτης,ο Κ.Παπαρρηγόπουλος , ο ποιητής Γκαμπριέλε Ντ΄Αννούντσιο , η ρουμάνα ποιήτρια Ισιδώρα ντ Ίστρια κ.α. Σε αυτό το μέγαρο στεγάστηκε η Γαλλική Πρεσβεία. Στο ισόγειο ήταν το καφενείο «Κεραμά» ή «Κεραμεικόν» , στέκι ποιητών της ρομαντικής Σχολής. Εκεί σύχναζαν φοιτητές που εναντιώνονταν στο βασιλιά Όθωνα.
Με τη χρηματιστηριακή φούσκα του Λαυρίου, τα Λαυρεωτικά, το 1873,ο Α.Συγγρός, Γ.Σκουζές, Κ.Καραπάνος και την ομάδα Σαράφηδων της Κωνσταντινούπολης ,είχε ξετινάξει τα βαλάντια των Ελλήνων μέχρι πεντάρας . Ο Α.Συγγρός ο «Λαυριοφάγος», μετά το σκάνδαλο του Λαυρίου , παρίστανε και τον εθνικό ευεργέτη… Ο Γ.Παχύς ,το 1875, αγόρασε από τον τραπεζίτη Κάρολο Μερλέν το τσιφλίκι Κουτσικάρι (Κορυδαλλός, Αιγάλεω).Κατείχε την περιοχή που εκτείνεται από τον Άγιο Αντώνιο Αμφιάλης έως της Λεωφόρο Αθηνών –Καβάλας….. Ο Γεώργιος Παχύς κατοικούσε στο γνωστό και σήμερα «παλατάκι» στο Χαϊδάρι ( που ήταν παλιότερα η εξοχική κατοικία του Όθωνα)…..
Ο Κ.Καραπάνος και ο Α.Συγγρός είχαν τράπεζες στην Άρτα. Ο Κ.Καραπάνος είχε και χρηματιστηριακό γραφείο στην Άρτα. Το Διοικητήριο του Καραπάνου ήταν το σημερινό ξενοδοχείο Αμβρακία. Όταν ο «αγροπατέρας» Γιώργος Παχύς βγήκε βουλευτής Άρτας ,τα «βρήκε» με τον μεγαλοτσιφλικά Κώστα Καραπάνο….
Ο Κώστας Καραπάνος ήταν χρηματιστής (φούσκα των τραμ στην Κωνσταντινούπολη), τραπεζίτης, τσιφλικούχος, έμπορος γης, αρχαιολόγος (ανακάλυψε το μαντείο και το θέατρο της Δωδώνης, εκεί ανακάλυψε έναν πολιτισμό του χαλκού χωρίς ….κόκκο χρυσού , με τον μηχανικό Μινέικο), διαπλεκόμενος διεθνώς (Συνέδριο Βερολίνου ), επενδυτής γης (Γλυφάδα, κ.α.), χαμαιλέοντας στην πολιτική (υπηρέτησε στο διπλωματικό σώμα της Υψηλής Πύλης στην Πρεσβεία των Παρισίων, αργότερα ήταν στην Ελληνική κυβέρνηση Κουμουνδούρου, την κυβέρνηση του Χαρ.Τρικούπη, την κυβέρνηση του Α.Δηλιγιάννη ,έγινε Υπουργός Εξωτερικών , και Ναυτιλίας ,έκανε δικό του κόμμα, έγινε βασιλικός , στη συνέχεια βενιζελικός …) κ.α.
Ο Κώστας Καραπάνος συνετέλεσε στην πτώχευση της Ελλάδας το 1893 και την πτώχευση της οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1895 , επίσης «έριξε» τον πεθερό του, τραπεζίτη και τσιφλικά Χρηστάκη Ζωγράφο και τον σύγαμβρό του Πρωθυπουργό Λ.Δηλιγιάννη το 1891….
Ο Κώστας Καραπάνος στην Άρτα χρησιμοποιούσε την χωροφυλακή και αγροφυλακή του επίσημου κράτους, για να καταδιώξει , να φυλακίσει και να σκοτώσει τους Κομποταίους και Πετανίτες αγρότες. Είχαμε δυο νεκρούς, Κομποταίους αγρότες (τον Βασίλη Κ.Λαδικό και τον Δημήτρη Α.Τατσιόπουλο -σύμφωνα με τον αείμνηστο Λάμπρο Τατσιόπουλο είχαμε και τρίτο νεκρό ,τον Ν.Χαβέλα) ,28 χρόνια πριν το Κιλελέρ. Το αρτινό αγροτικό ξεσήκωμα αποτελεί την αρχή του αγροτικού κινήματος στη χώρα μας.
Το αγροτικό ζήτημα έσβησε στην Άρτα γιατί γεννήθηκε μακριά από την πρωτεύουσα με συνέπεια να μείνει άγνωστο. Ένα περίπου αιώνα μετά το Κιλελέρ και 132 χρόνια μετά το ματωμένο θέρος του 1882 στην Άρτα , οι κυβερνήσεις εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν με τον ίδιο τρόπο , και πάντοτε σύμφωνα με τα συμφέροντα των «από πάνω» τα προβλήματα των τοπικών κοινωνιών (Σκουριές Χαλκιδικής, Κερατέα κ.α.) , των κοινωνικών επαγγελματικών ομάδων ,των «από κάτω» , όταν αυτοί διαμαρτύρονται ή ακόμα κι όταν εξεγείρονται.
Χρησιμοποιούν τους ίδιους μηχανισμούς , κατασταλτικούς ή ιδεολογικούς , ψελλίζουν τα ίδια ιδεολογήματα , τις ίδιες συκοφαντίες… Το δοκίμιο «Το ματωμένο θέρος του 1882» κλείνει μέσα του , ένα σπόρο ζωής. Δίνει στο βιβλίο αυτό, ο συγγραφέας ,κάτι θερμό και ζωντανό : μια ψυχή. Το δοκίμιο αυτό θα διευρύνει τον τοπικό πνευματικό ορίζοντα και θα εξυψώσει τον διάλογο στο χώρο της μορφωτικής ζωής και ιδεολογικής πάλης. Θα ήθελα να πιστεύω πως η πρωτοβουλία του Γιώργου Χ.Παπασωτηρίου θα βρει μιμητές και ικανότερους. Είναι καιρός να ανοίξουμε τα παράθυρά μας…
Διαβάστε το. Πρόκειται για Αριστούργημα. Ο Γιώργος Χ.Παπασωτηρίου γεννήθηκε στους Κωστακιούς Άρτας το 1954. Σπούδασε στην Αθήνα και στο Παρίσι και εργάστηκε στο ραδιόφωνο (Γ’ Πρόγραμμα, Δίαυλος 10), σε περιοδικά («Χάος», «Account», «Ταξιδεύοντας», “ITHACA”) και σε εφημερίδες («Εξουσία», «Ελευθεροτυπία – Βιβλιοθήκη», «Καθημερινή», «Βραδυνή»). Σήμερα ζει στην Αθήνα. Άλλα έργα του είναι : «Κάπου να δω το πρόσωπό μου» και «Homo Americanus. Τα χαρακτηριστικά της Αμερικάνικης ιδιαιτερότητας».

1.   Λίγα Ιστορικά στοιχεία  ,για να σας βοηθήσουμε  να καταλάβετε καλύτερα το καταπληκτικό ιστορικό δοκίμιο  «Το ματωμένο θέρος του 1882» του Γιώργου Χ. Παπασωτηρίου Εκδόσεις ΗΠΕΠΟΤΕ 2014)  

Στην Αττική τσιφλικούχοι ήταν : Συγγρός, Σκουζές, Καμπάς, Παχύς,Καλλιφρονάς, Μερκάτης,..

Τόσο ο Συγγρός , όσο ο Καραπάνος αλλά και ο Παχύς είναι «πολυμορφικοί «επιχειρηματίες αστοί, καθώς είναι μέτοχοι στα μεταλλεία Λαυρίου , τζογάροντας άγρια στο χρηματιστήριο , έχουν τράπεζες (νόμιμοι τοκογλύφοι ) και κατέχουν μεγάλες εκτάσεις γης, κυρίως ως τσιφλίκια αλλά και ως γη την οποία εμπορεύονται.

Ο Γ.Σκουζές  ήταν συμβουλάτορας του βασιλιά Γεωργίου Α΄ και πεθερός του Γεωργίου Παχύ βουλευτή Άρτας.  Ο Γ.Παχύς παντρεύτηκε την Αιμιλία Σκουζέ .Σύζυγος του Ι.Σερπιέρη ήταν η Λάουρα κόρη της Αμαλίας και του Γεώργιου Παχύ.

 Σύζυγός του Αυγερινού Αβέρωφ , βουλευτή Καλαμπάκας ,ήταν Ελένη Παχύ, η άλλη  κόρη του Γεωργίου Παχύ.

Ο μετέπειτα υπουργός  και αρχηγός κόμματος Λεωνίδας Δεληγιώργης ήταν σύγαμβρος του Κ.Καραπάνου , αφού παντρεύτηκε τη Θεανώ Ζωγράφου ,αδελφή της Μαρίας , συζύγου του Κ.Καραπάνου .Και οι δυο ήταν κόρες του τραπεζίτη και τσιφλικά της Θεσσαλίας Χρηστάκη εφέντη  Ζωγράφου.

Ο Αντρέας Συγγρός , ο Χρηστάκης Ζωγράφος ή Αφέντης Ζωγράφος (πεθερός του Κ.Καραπάνου )και ο Κ.Καραπάνος ανήκουν στην ελληνική διασπορά δηλ. τη μεσαία τάξη στην οθωμανική αυτοκρατορία και μεγαλοαστική στο πλαίσιο του ελληνικού έθνους.

Ο Ιταλός Ι.Σερπιέρη το 1864 και η γαλλική εταιρεία «Ρου ντε Φρεσσινέ» πήραν τα μεταλλεία Λαυρίου για ένα κομμάτι ψωμί. Τα πολύτιμα σιδηρούχα , αργυρούχα και μολυβδούχα μεταλλεύματα της περιοχής , έπαιρναν το δρόμο για τις αγορές του εξωτερικού αποσπασμένα από τα σπλάχνα της ελληνικής γης με τον ιδρώτα και το αίμα των Ελλήνων μεταλλωρύχων. Πόσοι εργάτες δεν άφησαν στις ανήλιες και υγρές στοές των μεταλλείων τα κόκκαλα τους και τα πνευμόνια τους! Και το ελληνικό κράτος αδιάφορο , ευλογούσε τούτη τη ληστεία. Ο Σερπιέρης αξιοποιούσε και τα μεταλλεύματα που βρίσκονταν στην επιφάνεια του εδάφους , τις περίφημες «σκουριές» και τις «εκβολές».

Σύζυγος του Σερπιέρη ήταν η κόρη του Γιώργου Παχύ και της Αμαλίας Παχύ , Λάουρα .Ο θυμόσοφος λαός αποκαλούσε την Λάουρα ,Λαυρία….

Η Λάουρα κληρονόμησε από την μητέρα της Αμαλία Παχύ-Σκουζέ, τον Πύργο της Βασιλίσσης στα Λιόσια .Θυρωρός ήταν ένας από τους ανθρώπους του διαβόητου λήσταρχου Κίτσου , που παρείχε προστασία στον Σερπιέρη…

Το Μέγαρο του Σερπιέρη στην Αθήνα ήταν στην Πανεπιστημίου , εκεί που στεγαζόταν  μέχρι πρότινος  η Διοίκηση της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδας και το Ταμείο των υπαλλήλων της.

Το Μέγαρο Καραπάνου στη Σταδίου 29 , δίπλα από το υπουργείο Εσωτερικών, ανήκε πριν στην οικογένεια στον Γ. Σκουζέ, πεθερό του Γ.Παχύ…

Εκεί που είναι σήμερα το κτίριο της ΑΣΟΕ ,στην Πανεπιστημίου ,ήταν η «λάκκα» που έπαιζε ποδόσφαιρο ο Π.Ο.Α. δηλ. ο σημερινός Παναθηναϊκός, το οικόπεδο αυτό ήταν του Κ.Καραπάνου.

Το Μέγαρο του Παχύ , που κτίστηκε τη δεκαετία του 1860 , είναι Φιλελλήνων και Μητροπόλεως, το τριώροφο νεοκλασικό μέγαρο. Έχει είσοδο από την πλατεία Συντάγματος. Στο μέγαρο αυτό που ήταν φιλολογικό σαλόνι της Αμαλίας Παχύ , κόρης του Γεωργίου Σκουζέ, σύχναζαν ο Εμμ.Ροίδης, ο Α.Βαλαωρίτης,ο Κ.Παπαρρηγόπουλος , ο ποιητής Γκαμπριέλε Ντ΄Αννούντσιο , η ρουμάνα ποιήτρια Ισιδώρα ντ  Ίστρια κ.α. Σε αυτό το μέγαρο στεγάστηκε η Γαλλική Πρεσβεία. Στο ισόγειο ήταν το καφενείο «Κεραμά» ή «Κεραμεικόν» , στέκι ποιητών της ρομαντικής Σχολής. Εκεί σύχναζαν φοιτητές που εναντιώνονταν στο βασιλιά Όθωνα.

1872.Γ.Σκουζές,Α.Συγγρός,Π.Θεολόγος,Ι.Σκαλτσούνης,.Μουρούζης,Β.Μελάς,Κ.Προβελέγγιος  κ.α. υπέβαλαν εις την κυβέρνηση πρόταση για λύση του λαυρεωτικού ζητήματος.

1873. Με τη χρηματιστηριακή φούσκα του Λαυρίου ο Α.Συγγρός, Γ.Σκουζές ,Κ.Καραπάνος και την ομάδα Σαράφηδων της Κωνσταντινούπολης ,είχε ξετινάξει τα βαλάντια των Ελλήνων μέχρι πεντάρας  .

Ο Α.Συγγρός ο «Λαυριοφάγος», μετά το σκάνδαλο του Λαυρίου , παρίστανε και τον εθνικό ευεργέτη….

Ο Α.Συγγρός ήταν επιχειρηματίας και δανειστής της οθωμανικής αυτοκρατορίας αλλά και σημαντικός πολιτικός παράγοντας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Συνδέθηκε με φιλία με τον Χαρ.Τρικούπη , εκλέχτηκε πολλές φορές βουλευτής ενώ αναμείχθηκε στο πρώτο χρηματιστηριακό σκάνδαλο στην Ελλάδα , τα Λαυρεωτικά , που οδήγησαν στην πτώση της κυβέρνησης Θεοδ.Δηλιγιάννη.

1875 Ο Γ.Παχύς αγόρασε από τον τραπεζίτη Κάρολο Μερλέν το τσιφλίκι Κουτσικάρι (Κορυδαλλός, Αιγάλεω).Κατείχε την περιοχή που εκτείνεται από τον Άγιο Αντώνιο Αμφιάλης έως της Λεωφόρο Αθηνών –Καβάλας….. Ο Γεώργιος Παχύς κατοικούσε στο γνωστό και σήμερα «παλατάκι» στο Χαϊδάρι ( που ήταν παλιότερα η εξοχική κατοικία του Όθωνα)…..

1893 .Χρεωκοπία της Ελλάδας. Την πτώχευση της Ελλάδας προκάλεσε ο Κ.Καραπάνος όπως επίσης και το 1895 προκάλεσε  πτώχευση στην οθωμανική αυτοκρατορία , διότι δημιούργησε δυο χρηματιστηριακές «φούσκες» στην Κωνσταντινούπολη …( περισσότερα στο βιβλίο  «Το ματωμένο θέρος του 1882»)

Ο Γ.Σκουζές διόρισε τον Ε.Γαρουφαλιά ,προξενικό πράκτορα στην τουρκική  πόλη Χαμιδιέ

( Φιλιππιάδα) , μετά  την απελευθέρωση της Άρτας του 1881.

Ο  Γεώργιος Βαρζέλης ήταν επιστάτης του Κ.Καραπάνου , βουλευτής ,  Δήμαρχος Άρτας και Πρόεδρος του Μ/Φ Συλλόγου «Ο Σκουφάς»,  επίσης άλλος «αχυράνθρωπος» του Κ.Καραπάνου , ο Δημ.Παναβέλης από Κέρκυρα, έγινε Πρόεδρος του ιδίου Συλλόγου ….

Ο Κ.Καραπάνος και ο Α.Συγγρός είχαν  τράπεζες στην Άρτα , γιατί ; Διότι ,λόγω συνόρων στο γεφύρι της Άρτας, γινόταν μεγάλο λαθρεμπόριο συναλλάγματος  στην Άρτα τότε. Πλούτισαν  πολλοί Αρτινοί . Υπήρχε επίσης μεγάλο λαθρεμπόριο ζάχαρης , καφέ , τροφίμων, ούζου κ.λ.π. Ο Κ.Καραπάνος είχε και χρηματιστηριακό γραφείο στην Άρτα.

Το Διοικητήριο του Καραπάνου ήταν το σημερινό ξενοδοχείο Αμβρακία.

Κατά τα έτη 1875-1876 , ο Κ.Καραπάνος σε συνεργασία με τον Πολωνοεβραίο μηχανικό Μινέϊκο (πατέρα της Σοφίας Μινέϊκο, γιαγιά του τ.Πρωθυπουργού Γ.Α.Παπανδρέου), είχαν λάβει επίσημη άδεια από το οθωμανικό κράτος και διενήργησαν ανασκαπτικές αρχαιολογικές έρευνες στο ιερό του Διός Ναϊου στην Δωδώνη .Τα αποτελέσματα των ανασκαφών ήταν πολύ σημαντικά , αφού μέρος αυτών κατέληξε (ξεπουλήθηκε) στα Μουσεία της Κωνσταντινούπολης και του Λούβρου στο Παρίσι , ενώ 209 χάλκινα αγάλματα από παράλληλες ανασκαφές και σε άλλα μέρη της Ηπείρου πουλήθηκαν στο Μουσείο Αντικών του Βερολίνου το έτος 1904!!!

Ο περιβόητος  δικηγόρος Ε.Χέλμης ,γαμπρός του Κ.Καραπάνου, διοικητής  της  Τραπέζης Ελλάδος ,διετέλεσε και Δήμαρχος Άρτας ….

Σήμερα το αρχείο της οικογένειας  Κ.Καραπάνου βρίσκεται  στα χέρια της χήρας του  Αλ.Νικολού, η οποία θέλει αρκετές χιλιάδες ευρώ ,για να το δώσει σε ερευνητές και ιστορικούς….

Βιβλιογραφία : «Τα Λαυρεωτικά» Εκδόσεις Φυτράκη

                           «Αθήνα –Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία» Θ.Γιοχάλας –Τ.Καφετζάκη Εκδόσεις Εστία 2012

                         «Το ματωμένο θέρος του 1882»Γ.Παπασωτηρίου Εκδόσεις ΗΠ.Ε.ΠΟ.Τ.Ε. 2013

                         Άρθρο στην εφημερίδα «η γνώμη»:  «Το “Λιθό Λιθάρι” βγαίνει από τη λήθη…» του  Γρηγ.Ν.Κοσσυβάκη

                                                   Επιλογή:  Κώστας Τραχανάς

2 .Λίγα Ιστορικά στοιχεία  ,για να σας βοηθήσουμε  να καταλάβετε καλύτερα το καταπληκτικό ιστορικό δοκίμιο «Το ματωμένο θέρος του 1882» του Γιώργου Χ. Παπασωτηρίου Εκδόσεις ΗΠΕΠΟΤΕ 2014) 

«Η γη δεν ανήκει σε αυτούς που την έχουν , αλλά σ΄αυτούς που τη δουλεύουνε και την πονάνε» Μ.Μπρεχτ

13^ο αιώνας . Μέχρι τα μέσα του αιώνα οι αγρότες της περιοχής της Άρτας ήταν μικροϊδιοκτήτες και όταν οι διάφοροι μεγαλοκτηματίες προσπάθησαν να τους πάρουν τα κτήματα τους αντιστάθηκαν .Από πηγές είναι γνωστό , ότι στα τέλη του 13 ου αιώνα οι Αρτινοί αγρότες όχι μόνον αρνιόνταν να δώσουν τους φόρους ή τα δώρα που τους ζητούσαν οι γαιοκτήμονες , αλλά έπαιρναν και καλλιεργούσαν με τη βία χωράφια που ανήκαν σε Βυζαντινούς ή Φράγκους τιμαριούχους , με αποτέλεσμα να γίνουν ένοπλες συγκρούσεις που κατέληξαν σε φόνους παροίκων. Η αντίσταση των Αρτινών αγροτών σε ντόπιους και ξένους φεουδάρχες , αντίσταση που δεν έπαψε ποτέ, συνετέλεσε στο να εμφανιστεί στην περιοχή της Άρτας ο άγνωστος σε άλλες περιοχές θεσμός της «Μπάσταινας» , που αποτελεί μια μορφή εμπράγματος δικαιώματος (ισοβίου καρπώσεως, δικαιώματος μεταβιβάσεως, κληρονομικού δικαιώματος) που έχει ο καλλιεργητής μιας σαφώς καθορισμένης εδαφικά καλλιεργημένης εκτάσεως, και που αποτελούσε μια μέση λύση ανάμεσα στη δουλοπαροικία και την ελεύθερη καλλιέργεια.

Στα μέσα του 16ου αιώνα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία έχουμε μετάβαση από το σύστημα των τιμαρίων στα τσιφλίκια .Η μετάβαση αυτή στην πράξη σήμαινε την απαρχή της ιδιοκτησίας γης με την κατεστημένη της έννοια και ριζικές αλλαγές στη ζωή των γεωργών. Η εξάρτηση των αγροτών από τους μουσουλμάνους τσιφλικούχους ήταν μεγάλη , κυρίως γιατί οι τσιφλικούχοι είχαν το δικαίωμα να τους εμποδίσουν να φύγουν από το τσιφλίκι. Δεν ήταν ιδιοκτήτες μονάχα των σπιτιών αλλά και των εργαλείων τους. Το καθεστώς γαιοκτησίας δεν άλλαξε καθόλου μετά την Απελευθέρωση. Καθώς διατηρήθηκαν τα τσιφλίκια και μετά την Επανάσταση του 1821 , οι προσδοκίες και τα οράματα πολλών αγωνιστών για διανομή γης έμειναν απραγματοποίητα. Η έννοια της ιδιοκτησίας στην Ελλάδα , γεννήθηκε μέσα από την έννοια της πατρίδας, καθώς δεν μπορούσε να νοηθεί κατοχή γης, όντας η Ελλάδα υποδουλωμένη. Η Ελληνική Επανάσταση αποτελεί προστάδιο της διεκδίκησης του δικαιώματος ιδιοκτησίας και η σχέση της με το Αγροτικό ζήτημα είναι μεγάλη.

Σύμφωνα με το εθιμικό δίκαιο που ρύθμιζε τις σχέσεις ιδιοκτήτη-καλλιεργητή , ήδη από την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου , ο καλλιεργητής του αγροκτήματος είχε την ισόβια κάρπωση και κατοχή της γης που καλλιεργούσε και το δικαίωμα του αυτό αναγνωρίζονταν , καθ΄όλη τη διάρκεια του τιμαριωτισμού επίσημα, με τη χορήγηση σ΄αυτόν σχετικού εγγράφου (TAPU) .Όμως  και μετά την μετατροπή των τιμαρίων σε τσιφλίκια εξακολουθούσε να αναγνωρίζεται από τη μια πλευρά η υποχρέωση να μην μπορεί να φύγει ο αγρότης από τη γη που καλλιεργούσε και από την άλλη πλευρά ότι ο κύριος δεν είχε δικαίωμα να τον διώξει από το αγρόκτημα.

Το ελεύθερο Ελληνικό κράτος δεν θέλησε να αναγνωρίσει τον πραγματικό χαρακτήρα της σχέσης καλλιεργητή-γαιοκτήμονα και χαρακτήρισε τη σχέση αυτή σαν επίμορτη αγροληψία, σχέση που σύμφωνα με την διδασκαλία των τότε Νομοδιδασκάλων ήταν σχέση ενοχική .Συνέπεια της επικράτησης της απόψεως αυτής ήταν οι καλλιεργητές να θεωρηθούν σαν ελεύθεροι αγροτοεργάτες , στερούμενοι  κάθε εμπράγματου δικαιώματος επί του αγροκτήματος και υποκείμενοι σε έξωση μετά την λήξη του ετησίου αγροληπτικού συμβολαίου τους. Η στάση αυτή του Ελληνικού κράτους έχει την εξήγησή της στο γεγονός ότι το Ελληνικό Αστικό Δίκαιο είχε σαν ιδανικό , το ιδανικό της ανερχόμενης τότε αστικής τάξης , την απόλυτη ελευθερία στις συναλλαγές. Η άποψη αυτή ευνοούσε τους Έλληνες μεγαλοκτηματίες, που οι περισσότεροι είχαν έρθει από την Κωνσταντινούπολη.  

Επιλογή : Κώστας Τραχανάς

Βιβλιογραφία

 «Νομολογία του Πρωτοδικείου Άρτης επί του Αγροτικού ζητήματος ετών 1882-84» Επιμέλεια Κ.Πατσαλιά-Λ.Τερζοπούλου Έκδοση Μ/Φ Συλλόγου  Άρτας «Ο Σκουφάς» 1981

3 .Λίγα Ιστορικά στοιχεία  ,για να σας βοηθήσουμε  να καταλάβετε καλύτερα το καταπληκτικό ιστορικό δοκίμιο «Το ματωμένο θέρος του 1882» του Γιώργου Χ. Παπασωτηρίου Εκδόσεις ΗΠΕΠΟΤΕ 2014) 

1821. Η Ελληνική Επανάσταση

1828. Ιωάννης Καποδίστριας

1833 Βασιλιάς Όθων

1843 Κίνημα της 3^ης Σεπτέμβρη.

1840 Γεννιέται ο Κώστας Καραπάνος ,υιός του Γεράσιμου Καραπάνου ,αρχιεπιστάτης των κληρονόμων του Μουσταφά Πασά , μεγάλου και σημαντικού αξιωματούχου της Τουρκίας και ιδιοκτήτου περιοχών και χωριών της Ηπείρου  και της Θεσσαλίας.

1850 Ομογενείς της Κωνσταντινούπολης Γ.Ζαρίφης,Κ.Ζάππας,Α.Συγγρός,Χ.Ζωγράφος,Κ.Καραπάνος,Μπαλτατζής κ.α. άρχισαν να αγοράζουν Τούρκικα αγροκτήματα , στην Ήπειρο και Θεσσαλία και παράλληλα έκαναν επενδύσεις στον εμπορικό τομέα, στα ορυχεία και στη βιομηχανία της ελεύθερης Ελλάδας. Η πολιτική αστάθεια και οι συνεχείς εξεγέρσεις των καλλιεργητών είχαν σαν συνέπεια τη μείωση των εσόδων των τσιφλικάδων , πράγμα που υποχρέωσε τους εγκαταστημένους στη Πόλη ,Τούρκους μεγαλοκτηματίες ,να δεχτούν τους όρους των Ελλήνων Κεφαλαιούχων και να τους πουλήσουν τα  δικαιώματά τους σε ευτελή ποσά…

1854 Εξέγερση Αρτινών αγροτών. Επανάσταση στα Ραδοβύζια και στα Τζουμέρκα.

1863 Βασιλιάς Γεώργιος Α ΄ (110 χρόνια της Δανέζικης Δυναστείας Γκλίσμπουργκ).

1864 Αγορά μεταλλείων Λαυρίου από τον Ι.Σερπιέρη. Ο Κ.Παχύς, πατέρας του Γ.Παχύ , είναι εκπρόσωπος του Ι.Σερπιέρη. Ο  Γ.Παχύς  (η γέφυρα του ξένου κεφαλαίου με τα μεταλλεία Λαυρίου) συμμαχεί με τους κατοίκους της Κερατέας, για να πάρει για λογαριασμό του Ι.Σερπιέρη ,τα μεταλλεία του Λαυρίου ,με την εύνοια και παραχώρηση χιλιάδων βασιλικών στρεμμάτων…. Την ίδια χρονιά δολοφονείται (άγνωστοι τον χτύπησαν με κάλτσες γεμάτες άμμο) τον Δήμαρχο Λαυρίου ,Λουκά Παπαθανασίου,που αντιστάθηκε στον Ι.Σερπιέρη. Μέτοχοι της Γαλλικής εταιρείας Λαυρίου είναι ο Ι.Σερπιέρης (18%) , ο Γ.Παχύς (10%) , ο Α.Συγγρός 32% , η χήρα του βουλευτή Άρτας Ν.Δ.Βότσαρη κ.α.

Από 1853 -1883 ο Αλεξ.Κουμουνδούρος εκλεγόταν βουλευτής , χρημάτισε υπουργός 18 φορές και 10 φορές Πρωθυπουργός. Κρατικοποίησε τις «εκβολάδες μεταλλεύματος» του Λαυρίου και ήρθε σε σύγκρουση με τις ξένες εταιρείες που είχαν επενδύσει .Οι πρεσβείες της Γαλλίας και της Ιταλίας διαμαρτυρήθηκαν για την «πρωτοφανή» ενέργεια της κυβέρνησης και απείλησαν ακόμη και με στρατιωτική επέμβαση .

 1866 Νέα εξέγερση Αρτινών αγροτών.

1867 Ο Κ.Καραπάνος παντρεύτηκε την κόρη του Χρηστάκη Ζωγράφου ,Μαρία. Ο Ζωγράφος είχε αγοράσει από τους Τούρκους τα Τζουμερκοχώρια , αρκετά χρόνια μετά τον γάμο της κόρης του , έδωσε ορισμένα στον Κ.Καραπάνο.

1870 Όταν ο θρόνος και πλούσιοι τραπεζίτες (Συγγρός, Καραπάνος κ.α.) από την Κωνσταντινούπολη επιχείρησαν να καταλάβουν και να ελέγξουν πλήρως το ελληνικό τραπεζικό σύστημα , έχοντας πιστό εκφραστή τους τον πρωθυπουργό Δ.Βούλγαρη , ο Α.Κουμουνδούρος αντιτάχθηκε.

1871 Επί κυβερνήσεως Κουμουνδούρου  , εφαρμόστηκε η πρώτη διανομή γαιών στου άκληρους χωρικούς.

1873 Κρίση στην Αγγλία ,Γερμανία και Ιταλία. Η  Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι υπό χρεοκοπία. Στροφή του Αντρέα Συγγρού προς της Ελλάδα και αγορά των μεταλλείων Λαυρίου. Αγορά  τσιφλικιών Άρτας και Θεσσαλίας από Κ.Καραπάνο και τον πεθερό του Χ.Ζωγράφο (Χστάκη αφέντη) αντίστοιχα, από  τους γιούς του Μουσταφά Πασά. Ο Γ.Παχύς ξεσηκώνει του Αρτινούς αγρότες και κολίγους , πολύ πριν τις βουλευτικές εκλογές του 1881 στις απελευθερωμένες περιοχές .

Ξεκινά το αγροτικό κίνημα στην Άρτα, εναντίον του τσιφλικά Κ.Καραπάνου .

1875 Ρωσοτουρκικός Πόλεμος . Ευρωπαϊκός έλεγχος (τρόικες της εποχής) στο οθωμανικό κράτος .Η Χρεοκοπία οφείλεται σε μεγάλες επενδύσεις στο στρατό και στις συγκοινωνίες. Ο Κ.Καραπάνος έπαιξε ρόλο σε δυο «φούσκες» : στην απάτη των συγκοινωνιών της Κωνσταντινούπολης με τα ιππήλατα τραμ και στην αυστροτουρκική τράπεζα  που πτώχευσε.…

1878 Κυβέρνηση Αλ. Κουμουνδούρου , Υπουργός Εξωτερικών Λεων.Δηλιγιάννης-Συνέδριο Βερολίνου-Νέα εξέγερση Αρτινών μικροκαλλιεργητών-Δύο Έλληνες, ο Πλωτίνος Ροδοκανάκης (από την Χίο) και ο Φρανσίσκο Ζαλακόστα (από Συρράκο και Καλαρρύτες) θα ηγηθούν της αγροτικής εξέγερσης στο Κεντρικό Μεξικό  μαζί με τον Πάντσο Βίλα και τον Εμιλιάνο Ζαπάτα….

1878-1910 Αγροτικό πρόβλημα.

1881-1882 Κυβέρνηση Αλ.Κουμουνδούρου. Εκλέγονται βουλευτές Άρτας οι  Κ.Καραπάνος και Γ.Παχύς.

1881 Συνδιάσκεψη     Κωνσταντινούπολης και θέματα ιδιοκτησίας . 24 Ιουνίου παραχώρηση της Άρτας και της Θεσσαλίας. H σύμβαση της 24^ης Μαίου  σύμφωνα με την οποία έγινε η προσάρτηση πρόβλεπε την προστασία του γαιοκτητικού συστήματος και δεν επέτρεπε αλλαγές στη μορφή ιδιοκτησίας «ει μη για γενικού νόμου εφαρμοστέου καθ΄όλον το Ελληνικόν Βασίλειον». Η Θεσσαλία και η Άρτα απελευθερώθηκαν από τους οθωμανούς , για να δουλωθούν στη συνέχεια στους «τουρκίζοντας χριστιανούς» ,όπως έλεγε ο Κοραής… Στους κολλήγους συμπαραστάθηκε ο Γ.Παχύς ,που αργότερα εκλέχτηκε βουλευτής Άρτας. Τους τσιφλικάδες εκπροσωπούσε ο Κ.Καραπάνος κι αυτός βουλευτής Άρτας. Η σκληρή στάση της Αγγλίας στην συνδιάσκεψη της Κων/πολης απέναντι στα αιτήματα των Ελλήνων , οφείλεται στις μυστικές συμφωνίες με του Τούρκους και με αντάλλαγμα την Κύπρο.

1882-1885 Κυβέρνηση Χαρ.Τρικούπη. Κατά της αγροτικής μεταρρύθμισης.

1882 . Το ματωμένο θέρος . Οι καλλιεργητές του Πέτα και του Κομποτίου αρνήθηκαν να πληρώσουν το μερίδιο (ίμορο) στον επιστάτη του Καραπάνου, Γ.Βαρζέλη. Δυο νεκροί Κομποταίοι μικροκαλλιεργητές  .Ο Καραπάνος αρχίζει να πουλάει τα τσιφλίκια του το φθινόπωρο του 1882 , διότι εκδηλώθηκαν κινήσεις μετανάστευσης ηπειρωτών καλλιεργητών προς τις οθωμανικές επαρχίες .Οι αγρότες λέγανε το γνωστό «που΄σαι κατακαημένο τούρκικο».

Ξεσηκωμός αγροτών και κολίγων στο Ζάρκο Τρικάλων. Στα γεγονότα στο Ζάρκο Θεσσαλίας, ο  Χ.Ζωγράφος συγκέντρωσε Αλβανούς ληστές, κακούργους και φυγόδικους στην πατρίδα τους , που έδερναν τους αγρότες της Θεσσαλίας. Στα Ζωγράφεια κτήματα της Θεσσαλίας είχαμε τα κουλούκια (αυτοκαλλιεργούμενες εκμεταλλεύσεις με μισθωτούς εργάτες γης-το μεροκάματο ήταν 1,2 δραχμές) , που οι κολίγοι δούλευαν «ήλιο με ήλιο».

Οι Άγγλοι καταλαμβάνουν την Αίγυπτο , αρχίζει η περίοδος της Αποικιοκρατίας. Οι έλληνες πάροικοι του 19^ου αιώνα (τσιφλικάδες, μεγαλέμποροι, τραπεζίτες, μέτοχοι μεταλλείων) έρχονται στην Ελλάδα σαν χρυσοθήρες και λαγωνικά της αποικιοκρατίας.

1893 Κυβέρνηση Χαρ.Τρικούπη. Χρεοκοπία της Ελλάδας. Η πτώχευση ήταν άμεσα συνυφασμένη με το σταφιδικό πρόβλημα στην Παλαιά Ελλάδα , αλλά και το αγροτικό ζήτημα στις Νέες Χώρες (Άρτα και Θεσσαλία), δηλ. το πρόβλημα των τσιφλικιών.

Την πτώχευση της Ελλάδας προκάλεσε  και ο Κ.Καραπάνος (καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισε και ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ ως επενδυτής ελληνικών χρεογράφων), όπως επίσης και το 1895 έπαιξε μεγάλο ρόλο στην   πτώχευση την οθωμανικής αυτοκρατορίας

( περισσότερα στο βιβλίο  «Το ματωμένο θέρος του 1882»).

Οι ευρωπαίοι κεφαλαιούχοι θέτουν όρο στην κυβέρνηση Τρικούπη για τη σύναψη δανείου «την υποβολή των οικονομικών της Ελλάδος εις έλεγχον»…..

1897 Ελληνοτουρκικός Πόλεμος .Η ήττα των Ελλήνων. Ο πόλεμος του 1897 έγινε μετά από πιέσεις των Γερμανών στο σουλτάνο για να αποζημιωθούν οι…. Γερμανοί κάτοχοι χρεογράφων από την πτώχευση.

1896 ιδρύεται ο Σύλλογος Άρτας «Ο Σκουφάς».

1898 Υπουργός Οικονομικών ο Κ.Καραπάνος.

1899 Ο «Λαυριοφάγος », ο «Ιταλός» και…. ο προστάτης των Αρτινών αγροτών Γεώργιος Παχύς ,έγινε «κομματάρχης» του μεγαλοτσιφλικά  Κ.Καραπάνου…. Η πολιτική συνύπαρξη προκύπτει  μετά από «υψηλή» διαμεσολάβηση ( Γ.Σκουζές ήταν αυλικός σύμβουλος του βασιλιά Γεώργιου Α).

1900 Σχεδόν όλα τα τσιφλίκια της ελεύθερης περιοχής της Άρτας είχαν μεταβιβαστεί στους καλλιεργητές των. Αυτός ήταν ένας από λόγους , που το Αγροτικό Ζήτημα στην περιοχή της Άρτας λύθηκε πιο  ήπια από την Θεσσαλία.

1910 Κιλελέρ. Εξέγερση Θεσσαλών αγροτών ενάντια στον τσιφλικά Εφέντη Χρηστάκη Ζωγράφο , πεθερό του Κ.Καραπάνου. Οι κολλήγοι του Θεσσαλικού Κάμπου ξεσηκώθηκαν ενάντια στην εξαθλίωση της ζωής τους από τη βάρβαρη εκμετάλλευση των τσιφλικάδων και το ελληνικό κράτος της υπηρεσιακής κυβέρνησης Στεφ.Δραγούμη τους αντιμετώπισε με στρατιωτική βία. Στις εκλογές του 1910 πρωθυπουργός γίνεται ο Βενιζέλος , ο οποίος αναγκάστηκε να ανοίξει τον δρόμο για τις αναγκαστικές απαλλοτριώσεις .Ο αγροτικός εκσυγχρονισμός του Μεσοπολέμου, ήταν τέκνο της βίας και της ανάγκης. Μέσα σε 20 χρόνια όλα τα τσιφλίκια εξαφανίστηκαν και οι αγρότες ελευθερώθηκαν .Στον Παπαναστασίου που προώθησε τις απαλλοτριώσεις με ταχύτητα , οφείλουν όλοι οι αγρότες και ιδιαίτερα της Άρτας και Θεσσαλίας την ύπαρξή τους.

1914 Πέθανε σε ηλικία 74 ετών ο Κ.Καραπάνος

Ο Κώστας Καραπάνος στην Άρτα χρησιμοποιούσε την χωροφυλακή και αγροφυλακή του επίσημου κράτους, για να καταδιώξει , να φυλακίσει και να σκοτώσει τους Κομποταίους και Πετανίτες αγρότες.

Ο Κώστας Καραπάνος διέμενε είτε στην Κωνσταντινούπολη, είτε στο Παρίσι , είτε στην Αθήνα, είτε στην Κέρκυρα και ελάχιστα στην Άρτα, στην Άρτα όμως έβγαινε βουλευτής. Στην Άρτα διοικούσαν οι επιστάτες του και ο πληρεξούσιος δικηγόρος του Σ.Βαρζέλης.  Ο Κ.Καραπάνος ήταν χρηματιστής (φούσκα των τραμ στην Κωνσταντινούπολη), τραπεζίτης, τσιφλικούχος, έμπορος γης, αρχαιολόγος (ανακάλυψε το μαντείο και το θέατρο της Δωδώνης, εκεί ανακάλυψε έναν πολιτισμό του χαλκού χωρίς ….κόκκο χρυσού , με τον μηχανικό Μινέικο), διαπλεκόμενος διεθνώς (Συνέδριο Βερολίνου ), επενδυτής γης (Γλυφάδα, κ.α.), χαμαιλέοντας στην πολιτική (υπηρέτησε στο  διπλωματικό σώμα της Υψηλής Πύλης  στην Πρεσβεία των Παρισίων, αργότερα ήταν στην Ελληνική κυβέρνηση Κουμουνδούρου, την κυβέρνηση του Χαρ.Τρικούπη, την κυβέρνηση του Α.Δηλιγιάννη ,έγινε Υπουργός Εξωτερικών , και Ναυτιλίας ,έκανε δικό του κόμμα, έγινε βασιλικός , στη συνέχεια βενιζελικός …) κ.α.

 Ο Κ.Καραπάνος συνετέλεσε στην πτώχευση της Ελλάδας το 1893 και την πτώχευση της οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1895 , επίσης «έριξε» τον πεθερό του, τραπεζίτη και τσιφλικά Χρηστάκη Ζωγράφο και τον σύγαμβρό του Πρωθυπουργό Λ.Δηλιγιάννη το 1891….

Προς τιμή του Χρηστάκη Ζωγράφου στιχουργήθηκε ύμνος από τον Ι.Σταμέλο , μελοποιήθηκε από τον Π.Ζαχαριάδη και απαγγέλλονταν από τους μαθητές των Ζωγραφείων Διδασκαλείων της Κωνσταντινούπολης :

Άφθαρ τον στέφανον νέον/πλαίξασαν  πάλιν , ω μούσα/ στέψατε άνδρα γενναίον/ φίλον αρχαίον κοσμούσα/

 Καίσαρ μακράν εν τη ξένη/τέκνον πιστόν της πατρίδος/πάντοτε είναι και μένει/πάρασχος πλούτου και ελπίδος/……

Ύψιστε φρούρει τα έτη/ φίλου αγνού της παιδείας/ Δως τω κλεινώ ευεργέτη/στον μεστόν ευτυχίας.

1952 Λύθηκε το πρόβλημα της γης. Κυβέρνηση Παπάγου.

Το αρτινό αγροτικό ξεσήκωμα αποτελεί την αρχή του αγροτικού κινήματος στη χώρα μας.

Το αγροτικό ζήτημα έσβησε στην Άρτα γιατί γεννήθηκε μακριά από την πρωτεύουσα με συνέπεια να μείνει άγνωστο.

Ένα αιώνα μετά το Κιλελέρ και 130 χρόνια μετά το ματωμένο θέρος του 1882 στην Άρτα , οι κυβερνήσεις εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν με τον ίδιο τρόπο , και πάντοτε σύμφωνα με τα συμφέροντα των «από πάνω» τα προβλήματα των τοπικών κοινωνιών (Σκουριές Χαλκιδικής, Κερατέα κ.α.) , των κοινωνικών επαγγελματικών ομάδων ,των «από κάτω» , όταν αυτοί διαμαρτύρονται ή ακόμα κι όταν εξεγείρονται .Χρησιμοποιούν τους ίδιους μηχανισμούς , κατασταλτικούς ή ιδεολογικούς , ψελλίζουν τα ίδια ιδεολογήματα , τις ίδιες συκοφαντίες…

                                                Επιλογή : Κώστας Τραχανάς

Βιβλιογραφία :

«Πλωτίνος Ροδοκανάκης , ένας Έλληνας Αναρχικός» Ρόμβος Τέος Εκδόσεις Ηλέκτρα 2005

«Το ματωμένο θέρος του 1882» Γιώργος Χ. Παπασωτηρίου Εκδόσεις ΗΠ.Ε.ΠΟ.Τ.Ε. 2014

Άρθρο : “Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός , η Ελληνική Επανάσταση και το Αγροτικό Ζήτημα” του  Dr Γεωργίου Παπαδημητρίου

Άρθρο  στην Εφημερίδα των Συντακτών : «Αλ.Κουμουνδούρος, ο πατέρας της μονιμότητας»  του Θεόδωρου Μπενάκη

«Νομολογία του Πρωτοδικείου Άρτης επί του Αγροτικού ζητήματος ετών 1882-84» Επιμέλεια Κ.Πατσαλιά-Λ.Τερζοπούλου Έκδοση Μ/Φ Συλλόγου  Άρτας «Ο Σκουφάς» 1981

«Έπαινος Ηπειρωτών» Αλέξ. Φαρμάκης Ιωάννινα 1998