Η ίδρυση της ΕΣΣΔ - Σαν σήμερα, στις 30/12/1922, γεννήθηκε το κράτος της Σοβιετικής Ενωσης

Ηταν 30 Δεκεμβρίου του 1922. Στο θέατρο Μπολσόι στη Μόσχα άρχιζε τις εργασίες του το 1ο Συνέδριο των Σοβιέτ της Ενωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών. Στη σύνθεση του Συνεδρίου συμμετείχαν 1.727 αντιπρόσωποι από τη Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία, 364 από τη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας, 33 από τη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Λευκορωσίας και 91 από τη Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Υπερκαυκασίας (Γεωργία, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν)¹. Επρόκειτο για το συνέδριο που ίδρυσε το κράτος της Σοβιετικής Ενωσης.

Τις εργασίες άνοιξε ο γεροντότερος του συνεδρίου Π. Γ. Σμιντόβιτς.

«Η ομόθυμη θέληση των εργαζομένων της Ουκρανίας, του Αζερμπαϊτζάν, της Γεωργίας, της Αρμενίας και της Λευκορωσίας- είπε ο Σμιντόβιτς²- να συγχωνευτούν οι ξεχωριστές Σοβιετικές Δημοκρατίες σε ένα ενιαίο σύνολο, σε ένα ισχυρό κράτος, σε μία Ενωση Σοσιαλιστικών σοβιετικών Δημοκρατιών έχει εκφραστεί στα συνέδρια των Σοβιέτ της Ουκρανίας, της Λευκορωσίας και της Ομοσπονδίας της Υπερκαυκασίας. Η θέληση αυτή υποστηρίχτηκε με απερίγραπτο ενθουσιασμό από τους εργαζομένους της ΡΣΟΣΔ στις εργασίες του X Πανρωσικού συνεδρίου των σοβιέτ...».

Στη συνέχεια ο Σμιντόβιτς έδωσε το λόγο στον κεντρικό ομιλητή του Συνεδρίου Ι. Β. Στάλιν.

«Η σημερινή μέρα - είπε αρχίζοντας την ομιλία του ο Στάλιν³- αποτελεί στροφή στην ιστορία της σοβιετικής εξουσίας. Τοποθετεί ένα ορόσημο ανάμεσα στην παλιά περίοδο που πέρασε πια, τότε που οι Σοβιετικές Δημοκρατίες, αν και δρούσαν από κοινού, τραβούσαν χωριστά, απασχολημένες πρώτ' απ' όλα με το ζήτημα της δικής τους ύπαρξης, και στην περίοδο που άρχισε κιόλας τώρα που μπαίνει τέρμα στη χωριστή ύπαρξη των Σοβιετικών Δημοκρατιών, τώρα που οι Δημοκρατίες ενώνονται σ' ένα ενιαίο ενωσιακό κράτος, για να καταπολεμήσουν με επιτυχία το οικονομικό ξεχαρβάλωμα, τώρα που η σοβιετική εξουσία δε σκέφτεται μόνο για την ύπαρξή της, αλλά και για το πώς θα εξελιχτεί σε μια σοβαρή διεθνή δύναμη που θα μπορεί να επιδρά πάνω στη διεθνή κατάσταση και θα μπορεί να την αλλάζει προς το συμφέρον των εργαζομένων».

Καταλήγοντας ο Στάλιν κάλεσε τους συνέδρους να ψηφίσουν σύσσωμοι υπέρ της ίδρυσης της ΕΣΣΔ και να γράψουν έτσι «ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της ανθρωπότητας»⁴.

Τα ιδρυτικά ντοκουμέντα

Ο Στάλιν παρουσίασε επίσης στο συνέδριο και τα ιδρυτικά ντοκουμέντα της ΕΣΣΔ, τη συμφωνία δηλαδή μεταξύ των Σοβιετικών Δημοκρατικών για την κρατική τους ένωση και την ιδρυτική διακήρυξη του νέου κρατικού οργανισμού.

«Η θέληση των λαών των Σοβιετικών Δημοκρατιών- υπογραμμιζόταν στο κείμενο της ιδρυτικής διακήρυξης⁵-, που συνήλθαν τελευταία στα συνέδρια των Σοβιέτ τους και πήραν ομόφωνα την απόφαση για το σχηματισμό της ''Ένωσης των Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών'', αποτελεί σίγουρη εγγύηση ότι η Ενωση αυτή είναι εθελοντική συνένωση ισότιμων λαών, ότι για κάθε Δημοκρατία είναι εξασφαλισμένο το δικαίωμα της ελεύθερης αποχώρησης από την Ενωση, ότι η είσοδος στην Ενωση είναι ανοιχτή σε όλες τις Σοσιαλιστικές Σοβιετικές Δημοκρατίες, και σ' αυτές που υπάρχουν, και σε κείνες που μπορεί να γεννηθούν στο μέλλον, ότι το νέο ενωσιακό κράτος θα είναι το άξιο επιστέγασμα των αρχών της ειρηνικής και αδελφικής συνεργασίας των λαών που δημιουργήθηκαν ακόμα από τον Οκτώβρη του 1917, ότι θα αποτελέσει σίγουρο προπύργιο ενάντια στον παγκόσμιο καπιταλισμό και καινούριο αποφασιστικό βήμα στο δρόμο της Ενωσης των εργαζομένων όλων των χωρών σε μια Παγκόσμια Σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία".

Στη διακήρυξη αναφέρονταν επίσης ως λόγοι για τη συγκρότηση της ΕΣΣΔ οι παρακάτω:

«Η ανόρθωση της λαϊκής οικονομίας αποδείχτηκε πράγμα αδύνατο όσο οι Δημοκρατίες θα μένουν χωρισμένες η μία από την άλλη. Από την άλλη μεριά η αστάθεια της διεθνούς κατάστασης και ο κίνδυνος νέων επιθέσεων κάνουν αναπόφευκτη τη δημιουργία ενός ενιαίου μετώπου των Σοβιετικών Δημοκρατιών μπροστά στην κεφαλαιοκρατική περικύκλωση. Τέλος, η ίδια η συγκρότηση τη σοβιετικής εξουσίας, που είναι διεθνιστική από την ταξική της φύση, σπρώχνει τις εργαζόμενες μάζες των Σοβιετικών Δημοκρατιών στο δρόμο της συνένωσης σε μια σοσιαλιστική οικογένεια»⁶.

Η συμφωνία για το σχηματισμό της ΕΣΣΔ⁷ καθόριζε τις αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των ανώτατων κρατικών οργάνων της Ενωσης, τον τρόπο εκλογής των αντιπροσώπων στα Πανενωσιακά συνέδρια των Σοβιέτ, όριζε το έμβλημα και την κρατική σφραγίδα του νέου κράτους, προσδιόριζε ότι πρωτεύουσά του θα ήταν η Μόσχα, κατοχύρωνε το δικαίωμα της ελεύθερης αποχώρησης από την Ενωση κ.ο.κ.

Ας γυρίσουμε όμως λίγο πίσω στο χρόνο κι ας δούμε εν συντομία πώς φτάσαμε στην ίδρυση της Σοβιετικής Ενωσης

Η πορεία προς την Ενωση - κομβικά σημεία

Η Σοβιετική Ενωση δημιουργήθηκε πάνω στο στέρεο έδαφος του προλεταριακού διεθνισμού, στο ίδιο έδαφος όπου έγινε δυνατή η νίκη και η εδραίωση της Οχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης. Η πορεία προς την Ενωση δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση. Επρεπε να υπερνικηθούν ισχυρότατοι αντίπαλοι αυτής της προοπτικής και προπαντός μια νοοτροπία αιώνων, που είχε δημιουργήσει ο μεγαλορωσικός εθνικισμός και σοβινισμός, τόσο στο ρωσικό πληθυσμό, όσο και στον πληθυσμό των άλλων Δημοκρατιών.

Οι Σοβιετικές Δημοκρατίες από την πρώτη στιγμή υποχρεώθηκαν να αναζητήσουν δρόμους ενωμένης δράσης, όχι μόνο γιατί επαγγέλλονταν το ίδιο κοινωνικοπολιτικό καθεστώς, αλλά και γιατί η ενότητά τους υπαγορευόταν από αντικειμενικές συνθήκες. Ετσι, στο διάστημα 1918 - 1921, την περίοδο δηλαδή του εμφυλίου πολέμου και της ιμπεριαλιστικής επέμβασης, ενώθηκαν στρατιωτικά για να αντιμετωπίσουν τους κοινούς τους εχθρούς, να υπερασπίσουν την ύπαρξή τους, την επανάσταση και τις κατακτήσεις των λαών τους. Η στρατιωτική αυτή συνεργασία τους επεκτάθηκε στο διπλωματικό τομέα (κοινή διπλωματική αντιπροσώπευση στις Συνδιασκέψεις της Γένοβας, της Λοζάνης κλπ.), στον τομέα του εξωτερικού εμπορίου και της οικονομίας γενικότερα, όταν στο διάστημα 1920 - 1922 υπογράφηκαν μια σειρά συμφωνίες ανάμεσα στη Ρωσία και τις άλλες Δημοκρατίες, την Ουκρανία, τη Λευκορωσία και την Υπερκαυκασία⁸. Ετσι, στα 1922, οι συνθήκες για την ένωση είχαν ωριμάσει αρκετά, γεγονός που οδήγησε το Μπολσεβίκικο Κόμμα να προωθήσει το θέμα της δημιουργίας ενωσιακού κράτους με αποφασιστικό τρόπο. «Το κόμμα εξέφραζε τον πόθο των σοβιετικών λαών για συνένωση», υπογραμμίζουν οι Σοβιετικοί ιστορικοί⁹ και έχουν απόλυτα δίκιο.

Ας δούμε όμως πώς το σοβιετικό κομμουνιστικό κόμμα προσέγγισε το ζήτημα της συνένωσης των Σοβιετικών Δημοκρατιών.

Η ΕΣΣΔ και η λενινιστική ιδέα του ενωσιακού κράτους

Στις 10 Αυγούστου του 1922, το ΠΓ της ΚΕ του Μπολσεβίκικου Κόμματος, με απόφασή του, πρότεινε στο κομματικό οργανωτικό γραφείο να συγκροτήσει μια επιτροπή και να της αναθέσει να προετοιμάσει για συζήτηση στην επόμενη ολομέλεια της ΚΕ του κόμματος το ζήτημα των αμοιβαίων σχέσεων της Σοβιετικής Ρωσίας, με τις άλλες ανεξάρτητες Σοβιετικές Δημοκρατίες. Η επιτροπή συγκροτήθηκε με επικεφαλής της τον Στάλιν, ενώ στη σύνθεσή της συμμετείχαν επιφανή στελέχη του κόμματος και εκπρόσωποι των άλλων Δημοκρατιών. Συγκεκριμένα, εκτός του Στάλιν συμμετείχαν οι Κούιμπιτσεφ, Ορτζονικίτζε, Ρακόφσκι και Σοκόλνικόφ και οι αντιπρόσωποι των σοβιετικών Δημοκρατιών Μιάσνικοφ (Αρμενία), Μντιβάνι (Γεωργία), Πετρόβσκι (Ουκρανία), Τσερβιακόφ (Λευκορωσία) κ.ά¹⁰. Η επιτροπή κατέληξε σε ένα σχέδιο απόφασης που είχε τον τίτλο «Για τις αμοιβαίες σχέσεις της ΣΟΣΔΡ με τις ανεξάρτητες Δημοκρατίες», και το οποίο επεξεργάστηκε ο Στάλιν. Κεντρική ιδέα αυτού του σχεδίου ήταν ότι οι άλλες ανεξάρτητες Σοβιετικές Δημοκρατίες θα έπρεπε να προσχωρήσουν στη Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ρωσίας, διατηρώντας το δικαίωμα των αυτόνομων Δημοκρατιών. Το σχέδιο αυτό συζητήθηκε και εγκρίθηκε ως βάση για συζήτηση στην επιτροπή, με την αποχή του αντιπροσώπου της Γεωργίας. Επίσης, εγκρίθηκαν όλες οι παράγραφοί του με ορισμένες αλλαγές που δεν τροποποιούσαν την ουσία του¹¹.

Στο σχέδιο αυτό του Στάλιν και της επιτροπής, αντιτάχθηκε ο Λένιν, ο οποίος πήρε στα χέρια του τα σχετικά υλικά στις 25 Σεπτέμβρη του 1922 και συζήτησε το θέμα με τον Στάλιν την επομένη. Με γράμμα του προς τα μέλη του ΠΓ του Μπολσεβίκικου Κόμματος, ο Λένιν τάχθηκε ενάντια στη θέση για προσχώρηση των άλλων σοβιετικών Δημοκρατιών στη σοβιετική Ρωσία με το δικαίωμα της αυτονομίας, προτείνοντας μια ριζικά διαφορετική λύση, την ένωση ισότιμων Δημοκρατιών και τη δημιουργία, σ' αυτή τη βάση, της ΕΣΣΔ. «Σημασία έχει, τόνιζε ο Λένιν, το να μη δίνουμε αφορμή στους "ανεξάρτητους", να μην καταργούμε την ανεξαρτησία τους, αλλά να δημιουργούμε ακόμη έναν νέο όροφο, την ομοσπονδία ισότιμων Δημοκρατιών»"¹². Στις 6/10/1922 η ΚΕ των Μπολσεβίκων συνεδρίασε και ενέκρινε τη λενινιστική πολιτική για την Ενωση, αναθέτοντας σε επιτροπή υπό τον Στάλιν να επεξεργαστεί το σχέδιο νόμου για την ίδρυση της ΕΣΣΔ, το οποίο θα υποβαλλόταν για έγκριση στο Συνέδριο των Σοβιέτ. Από κει και μετά, η ίδρυση του νέου κράτους ήταν ζήτημα χρόνου.

Το σχέδιο για την Ενωση εγκρίθηκε στις 10/12/1922 από το VII Συνέδριο των Σοβιέτ της Ουκρανίας και από το πρώτο Συνέδριο των Σοβιέτ της Υπερκαυκασίας. Επίσης, στις 14/12, την Ενωση ενέκρινε το IV Συνέδριο των Σοβιέτ της Λευκορωσίας και στις 23/12 το X Συνέδριο των Σοβιέτ Ρωσίας. Η διαδικασία κατέληξε, όπως ήδη αναφέραμε, στο Πρώτο Συνέδριο των Σοβιέτ της ΕΣΣΔ στις 30/12/1922, όπου δημιουργήθηκε η Σοβιετική Ενωση.

Αντί επιλόγου

Η ίδρυση της ΕΣΣΔ υπήρξε αναμφισβήτητα γεγονός κοσμοϊστορικής σημασίας. Στην αρχή απαρτίστηκε από τέσσερις ανεξάρτητες Δημοκρατίες, τη Ρωσία, τη Λευκορωσία, την Ουκρανία και την Υπερκαυκασία και στη συνέχεια η σύνθεσή της συμπληρώθηκε με Δημοκρατίες όπως το Ουζμπεκιστάν, το Τουρκμενιστάν, το Τατζικιστάν, οι Δημοκρατίες της Βαλτικής αλλά και μια σειρά αυτόνομες περιοχές. Ολες αυτές οι εθνικές οντότητες πήραν στο πλαίσιο της ΕΣΣΔ τέτοια προνόμια και τέτοια δικαιώματα που δεν είχαν ποτέ γνωρίσει στην ιστορία τους¹³.

Η ιστορία της Σοβιετικής Ενωσης δικαίωσε πλήρως τον Στάλιν που υποστήριζε πως η ίδρυσή της θα έγραφε «ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της ανθρωπότητας».

Την αξία της ΕΣΣΔ τη μαρτυράει όλη η ιστορία του 20ού αιώνα, όλες οι κατακτήσεις των εργαζομένων, από τις πιο μικρές έως τις πιο μεγάλες. Η Σοβιετική Ενωση υπήρξε η μεγάλη εκείνη δύναμη ανάσχεσης του ιμπεριαλισμού, ο προστάτης των φτωχών και καταπιεσμένων λαών, η εγγύηση της στήριξης έως τη νίκη όλων των εθνικοαπελευθερωτικών - αντιιμπεριαλιστικών και επαναστατικών κινημάτων. Για τη σημασία της ΕΣΣΔ και τον ιστορικό της ρόλο, θα μπορούσε κανείς να μιλάει και να γράφει χωρίς τέλος. Ομως, αρκεί το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι, ανεξαρτήτως των ιδεολογικοπολιτικών τους αντιλήψεων, νιώθουν την αξία της ύπαρξής της, τώρα που δεν υπάρχει πια. Η αναγνώριση αυτή είναι και η επιβεβαίωση πως το μέλλον ανήκει στο σοσιαλισμό, σε κρατικές οργανώσεις που θα συνεχίσουν και θα φέρουν σε πέρας το έργο της ΕΣΣΔ και του επαναστατικού κινήματος, θα υλοποιήσουν την ιστορική αποστολή της εργατικής τάξης.

1. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Η' σελ. 779

2. Στο ίδιο, σελ. 779- 780

3. Ι. Β. Στάλιν: «Απαντα», τόμος 5ος, εκδοτικό ΚΕ του ΚΚΕ, 1952, σελ. 175

4. Στο ίδιο σελ. 178

5. Ι. Β. Στάλιν: «Απαντα», τόμος 5ος, εκδοτικό ΚΕ του ΚΚΕ, 1952, σελ. 437 - 438

6. Στο ίδιο, σελ. 437 και Ε. Χ. Καρρ: «Ιστορία της Σοβιετικής Ενωσης», εκδόσεις «Υποδομή», τόμος Α', σελ. 520- 521

7. Ολόκληρο το κείμενο της συμφωνίας: «Στάλιν», στο ίδιο, σελ. 439 - 445

8. Η Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Υπερκαυκασίας δημιουργήθηκε το Μάρτη του 1922 από τις Σοβιετικές Δημοκρατίες της Αρμενίας, της Γεωργίας και του Αζερμπαϊτζάν

9. «Ιστορία του ΚΚΣΕ», Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 382

10. Λένιν «Απαντα», εκδόσεις ΣΕ τόμος 45, σελ. 555, σημείωση 136 του Ινστιτούτου Μαρξισμού - Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ

11. Ολόκληρο το εγκριμένο σχέδιο: Λένιν «Απαντα», τόμος 45, σελ. 556 - 557, σημείωση 136 του Ινστιτούτου Μαρξισμού - Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ

12. Λένιν «Απαντα», τόμος 45ος, σελ. 212

13. G. Welter: «Ιστορία της Σοβιετικής Ρωσίας 1917- 1936», εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ, σελ. 118

Γιώργος Πετρόπουλος

Ριζοσπάστης