Φιντέλ Κάστρο: Επικήδειος λόγος στη μνήμη του Τσε (1967)

Ο παρακάτω λόγος εκφωνήθηκε από το Φιντέλ Κάστρο στην Πλατεία της Επανάστασης, στην Αβάνα. Λίγες μέρες νωρίτερα, στις 9 Οκτώβρη, όντας αιχμάλωτος ο Τσε είχε δολοφονηθεί από δυνάμεις του βολιβιανού στρατού κατ’ εντολή των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών.

Αβάνα, 18 Οκτωβρίου 1967.

Συντρόφισσες και σύντροφοι επαναστάτες,

Ήταν μια μέρα του Ιούλη ή του Αυγούστου του 1955 όταν πρωτογνωρίσαμε τον Τσε. Και μέσα σ’ ένα βράδυ- όπως ο ίδιος διηγείται στις εξιστορήσεις του- έγινε ένας από εκείνους που έμελλαν να συμμετάσχουν στην εκστρατεία του Γκράνμα, αν και εκείνη την εποχή δεν υπήρχε ούτε πλοίο, μήτε όπλα και στρατός για αυτή την εκστρατεία. Έτσι πάντως, μαζί με τον Ραούλ, ο Τσε έγινε ένας από τους δύο πρώτους στον κατάλογο των μελών του Γκράνμα.

Δώδεκα χρόνια έχουν περάσει από τότε· δώδεκα χρόνια γεμάτα αγώνες και ιστορία. Στη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων, ο θάνατος σφράγισε πολλές ανεπανάληπτες και πολύτιμες ζωές. Όμως ταυτόχρονα, στη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων της επανάστασής μας, αναδύθηκαν εξαιρετικά άτομα, και σφυρηλατήθηκαν ανάμεσα στους ανθρώπους της Επανάστασης, ανάμεσα σ’ αυτούς και το λαό δεσμοί εκτίμησης και φιλίας, τέτοιοι που δεν είναι δυνατόν να περιγραφούν.

Και απόψε συγκεντρωθήκαμε όλοι μας, προσπαθώντας να εκφράσουμε, κατά κάποιον τρόπο, τα αισθήματά μας απέναντι σε εκείνον που υπήρξε από τους πιο οικείους, από τους πιο θαυμαστούς από τους πιο αγαπητούς, και δίχως αμφιβολία, ο πιο εξαίρετος από τους επαναστάτες συντρόφους μας. Να εκφράσουμε αυτά τα συναισθήματα σ’ αυτόν και τους ήρωες που μαζί του αγωνίστηκαν και μαζί του έπεσαν σ’ αυτό το διεθνιστικό του στρατό, γράφοντας μια δοξασμένη και ανεξίτηλη σελίδα της ιστορίας.

Ο Τσε ήταν από εκείνους τους ανθρώπους που αμέσως συμπαθούν όλοι χάρη στην απλότητα, το χαρακτήρα, τη φυσικότητα, τη συντροφικότητα την προσωπικότητα και την πρωτοτυπία του, ακόμα και όταν δεν είχαν γίνει γνωστές οι άλλες ξεχωριστές αρετές που τον χαρακτήριζαν.

Τον πρώτο καιρό ήταν ο γιατρός του στρατού μας. Και έτσι άρχισαν να αναπτύσσονται οι δεσμοί μεταξύ μας, και τα αισθήματά μας απέναντι του. Ξεχείλιζε από ένα βαθύ πνεύμα μίσους και περιφρόνησης προς τον ιμπεριαλισμό. Όχι μόνο γιατί ήδη η πολιτική του διαπαιδαγώγηση είχε αναπτυχθεί σημαντικά, αλλά και γιατί δεν είχε περάσει πολύς χρόνος από τότε που είχε την ευκαιρία να γίνει μάρτυρας της εγκληματικής ιμπεριαλιστικής επέμβασης στη Γουατεμάλα από τον μισθοφορικό στρατό που συνέτριψε την επανάσταση σ’ αυτή τη χώρα.

Για έναν άνθρωπο σαν τον Τσε, δε χρειάζονταν πολλά επιχειρήματα. Του αρκούσε να ξέρει πως η Κούβα ζούσε μια παρόμοια κατάσταση, πως υπήρχαν άνθρωπο αποφασισμένοι να παλέψουν με το όπλο στο χέρι ενάντια σε αυτήν την κατάσταση. Του αρκούσε να ξέρει πως αυτοί οι άνθρωποι εμπνέονταν από γνήσια επαναστατικά και πατριωτικά αισθήματα. Και αυτά ήταν υπεραρκετά.

Έτσι, κάποια μέρα, στα τέλη του Νοέμβρη του 1956, ξεκίνησε μαζί μας την πορεία προς την Κούβα. Θυμάμαι πως αυτό το ταξίδι υπήρξε πολύ σκληρό για εκείνον. Χρειάστηκε να οργανώσουμε την αναχώρηση κάτω από τέτοιες περιστάσεις που δεν μπόρεσε ούτε καν να εφοδιαστεί με τα φάρμακα που είχε ανάγκη, και στη διάρκεια όλης της διαδρομής υπέφερε από μια οξεία κρίση άσθματος, δίχως καμιά ανακούφιση, μα και δίχως παράπονο.

Φτάσαμε, ξεκινήσαμε τις πρώτες μας πορείες, υπεστήκαμε το πρώτο μας πλήγμα, και μετά από λίγες βδομάδες η ομάδα όσων απέμειναν από την εκστρατεία του Γκράνμα ανασυντάχθηκε. Ο Τσε εξακολουθούσε να είναι ο γιατρός του στρατού μας. Ήρθε η πρώτη νικηφόρα μάχη, και ο Τσε ήταν πια στρατιώτης και ταυτόχρονα ήταν ακόμη ο γιατρός μας. Ήρθε η δεύτερη νικηφόρα μάχη, και ο Τσε δεν ήταν πια απλά στρατιώτης, αλλά εκείνος που περισσότερο ξεχώρισε σ’ αυτή τη μάχη, πραγματοποιώντας για πρώτη φορά, ένα από εκείνα τα μοναδικά ανδραγαθήματα που τον χαρακτήριζαν σε όλη του τη δράση. Συνέχιζε να αυξάνει η δύναμη μας και σύντομα δώσαμε μια μάχη εξαιρετικής σημασίας για εκείνη τη στιγμή.

Η κατάσταση ήταν δύσκολη. Οι πληροφορίες που είχαμε ήταν από πολλές απόψεις λαθεμένες. Θα κάναμε την επίθεση μόλις ξημέρωνε, με το φως της ημέρας, σε μια θέση με καλή άμυνα και αρκετά ενισχυμένη στις όχθες της θάλασσας. Ο εχθρικός στρατός ήταν στα νώτα μας, όχι πολύ μακριά, και μέσα σ’ αυτήν την κατάσταση σύγχυσης όπου χρειάστηκε να ζητήσουμε από τους άντρες μας να καταβάλουν υπέρτατες προσπάθειες, ο σύντροφος Χουάν Αλμέιδα ανέλαβε μία από τις πιο δύσκολες αποστολές. Παρ’ όλα αυτά, μια από τις πλευρές μας έμενε τελείως ακάλυπτη, δίχως δυνάμεις που θα μπορούσαν να κάνουν επίθεση, πράγμα που θα μπορούσε να βάλει σε κίνδυνο την επιχείρηση.

Κι εκείνη τη στιγμή, ο Τσε, που τότε ακόμη ήταν γιατρός, ζήτησε τρεις-τέσσερις άντρες, ανάμεσά τους έναν με μυδραλιοβόλο, και μέσα σε δευτερόλεπτα ξεκίνησε γρήγορα για να αναλάβει την αποστολή της επίθεσης από εκείνη την κατεύθυνση.

Και σ’ εκείνη την περίσταση δεν διακρίθηκε μόνο σαν μαχητής, αλλά και σαν γιατρός, προσφέροντας τη βοήθειά του στους πληγωμένους συντρόφους, αλλά και στους στρατιώτες του εχθρού. Και όταν χρειάστηκε να εγκαταλείψουμε αυτή τη θέση, αφού είχαμε πια καταλάβει όλα τα όπλα, και να ξεκινήσουμε μια μακρά πορεία καταδιωκόμενοι από πολλές εχθρικές δυνάμεις, κάποιος έπρεπε να μείνει πίσω, μαζί με τους τραυματίες. Και ο Τσε έμεινε με τους τραυματίες. Με τη βοήθεια μιας μικρής ομάδας του στρατού μας, τους φρόντισε, τους έσωσε τη ζωή και αργότερα τους έφερε να σμίξουν πάλι με τη φάλαγγά μας.

Από εκείνη τη στιγμή ξεχώριζε σαν αρχηγός ικανός και γενναίος, σαν ένας από αυτούς τους ανθρώπους, που όταν πρέπει να εκτελεστεί κάποια δύσκολη αποστολή, δεν περιμένει να του ζητήσουν να την αναλάβει.

Αυτό έκανε στη μάχη του Ελ Ουβέρο. Το ίδιο, όμως, είχε κάνει και σε κάποια άλλη περίσταση που δεν ανέφερα, όταν στη διάρκεια του πρώτου καιρού, έπειτα από προδοσία, ο μικρός μας στρατός αιφνίδια δέχτηκε την επίθεση πολυάριθμων αεροπλάνων και κάτω από τους βομβαρδισμούς οπισθοχωρήσαμε. Είχαμε κάνει αρκετή διαδρομή, όταν θυμηθήκαμε πως είχαμε αφήσει μερικά τουφέκια που ανήκαν σε αγρότες στρατιώτες που συμμετείχαν μαζί μας στις πρώτες επιχειρήσεις, και οι οποίοι είχαν ζητήσει άδεια να πάνε να επισκεφθούν τις οικογένειές τους, την εποχή που ακόμη δεν υπήρχε και πολλή πειθαρχία στο στρατό μας, που μόλις ξεκινούσε τη δράση του. Και τότε σκεφτήκαμε πως υπήρχε πιθανότητα να χαθούν αυτά τα τουφέκια. Θυμάμαι πως μόλις τέθηκε το πρόβλημα, και ενώ ακόμη μας βομβάρδιζαν, ο Τσε προσφέρθηκε και αμέσως έφυγε να φέρει πίσω τα τουφέκια.

Αυτό ήταν ένα από τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά του: η άμεση και αυθόρμητη διάθεσή του να προσφέρει για την εκπλήρωση της πιο δύσκολης αποστολής. Και όπως είναι φυσικό, κάτι τέτοιο προκαλούσε το θαυμασμό, το διπλό θαυμασμό για αυτόν το σύντροφο που αγωνιζόταν μαζί μας δίχως να έχει γεννηθεί στη χώρα μας. Για αυτόν τον άνθρωπο με τις βαθιές ιδέες, που ο νους του συγκλονιζόταν από το όνειρο να αγωνιστεί και σε άλλες γωνιές τις ήπειρο, και που βέβαια, ήταν τόσο αλτρουιστής, τόσο ανιδιοτελής, τόσο πρόθυμος να αναλάβει πάντα ό,τι πιο δύσκολο, να διακινδυνεύει συνέχεια τη ζωή του.

Με αυτόν τον τρόπο κέρδισε τους βαθμούς του κομαντάντε και του επικεφαλής της δεύτερης φάλαγγας που οργανώθηκε στη Σιέρα Μαέστρα. Και έτσι άρχισε να μεγαλώνει το κύρος του και να αποκτά τη φήμη έξοχου μαχητή, φήμη που, καθώς προχωρούσε ο πόλεμος, έφτασε στο αποκορύφωμά της. Ο Τσε ήταν ανυπέρβλητος στρατιώτης. Ο Τσε ήταν ανυπέρβλητος αρχηγός. Ο Τσε, από στρατιωτική άποψη, ήταν εκπληκτικά ικανός, εκπληκτικά γενναίος, εκπληκτικά επιθετικός. Αν σαν αντάρτης είχε κάποια αχίλλεια φτέρνα, αυτή ήταν η υπερβολική του επιθετικότητα, η απόλυτη περιφρόνηση του προς τον κίνδυνο.

Οι εχθροί επιχειρούν να βγάλουν συμπεράσματα από τον θάνατό του. Ο Τσε ήταν αυθεντία του πολέμου και δεξιοτέχνης του αντάρτικου αγώνα! Και το απέδειξε άπειρες φορές. Όμως το απέδειξε κυρίως σε δύο εκπληκτικά κατορθώματα. Ένα από αυτά ήταν η επίθεση που έκανε επικεφαλής μιας φάλαγγας, που χιλιάδες στρατιώτες του εχθρού καταδίωκαν, σε ένα έδαφος τελείως επίπεδο και άγνωστο, πραγματοποιώντας έτσι, μαζί με τον Καμίλο Σινφουέγος, ένα καταπληκτικό στρατιωτικό κατόρθωμα. Όμως το απέδειξε και στην αστραπιαία εκστρατεία του στο Λας Βιγιας, και κύρια στην τολμηρή επίθεση στην πόλη Σάντα Κλάρα, εισβάλλοντας με μια φάλαγγα μόλις 300 ανδρών σε μια πόλη, που την υπεράσπιζαν τεθωρακισμένα, πυροβολικό και αρκετές χιλιάδες στρατιώτες του πεζικού.

Αυτά τα δύο κατορθώματα τον καθιέρωσαν σαν εκπληκτικά ικανό αρχηγό, αυθεντία, δεξιοτέχνη του επαναστατικού πολέμου. Κι όμως, με τον ηρωικό και δοξασμένο θάνατό του, κάποιοι επιχειρούν να αρνηθούν την ισχύ ή την αξία των αντιλήψεων και των αντάρτικων ιδεών του. Μπορεί να πεθάνει ο δεξιοτέχνης, κύρια όταν η τέχνη του είναι τόσο επικίνδυνη όσο η επαναστατική πάλη, αλλά εκείνο που με κανένα τρόπο δε θα πεθάνει είναι η τέχνη στην οποία αφιέρωσε τη ζωή του και την ευφυΐα του.

Τι το παράδοξο να πεθάνει αυτός ο δεξιοτέχνης στη μάχη; Μεγαλύτερη έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι σε αναρίθμητες περιστάσεις που διακινδύνευσε τη ζωή του στη διάρκεια του επαναστατικού αγώνα, δε σκοτώθηκε σε κάποια μάχη. Και πολλές φορές χρειάστηκε να ενεργήσουμε για να αποτρέψουμε να χάσει τη ζωή του σε επιχειρήσεις μικρότερης εμβέλειας.

Και έτσι σε κάποια μάχη, σε μια από τις πολλές μάχες που διεξήγαγε, έχασε τη ζωή του. Δε διαθέτουμε αρκετά αποδεικτικά στοιχεία που να μας επιτρέπουν να βγάλουμε συμπεράσματα σχετικά με τις συνθήκες που επικράτησαν σ’ αυτή τη μάχη, σχετικά με το σε ποιο βαθμό θα μπορούσε να έχει ενεργήσει υπερβολικά επιθετικά. Όμως, επαναλαμβάνουμε, αν σαν αντάρτης είχε μια αχίλλεια φτέρνα, αυτή ήταν η υπερβολική επιθετικότητά του, η απόλυτη περιφρόνησή του προς τον κίνδυνο.

Και είναι σε αυτό ακριβώς το σημείο που μας είναι δύσκολο να συμφωνήσουμε μαζί του αφού εκτιμάμε ότι η ζωή του, η πείρα του, η ικανότητά του σαν έμπειρου ηγέτη, το κύρος του και όλα όσα σήμαινε όσα ζούσε, είχαν πολύ περισσότερη σημασία, ασύγκριτα περισσότερη από όσο πιθανά αξιολογούσε ο ίδιος τον εαυτό του. Ίσως να επέδρασε σημαντικά στη στάση του η αντίληψη ότι οι άνθρωποι έχουν μια σχετική αξία στην ιστορία, η ιδέα ότι δεν ηττάται η υπόθεση όταν πεθαίνουν οι άνθρωποι, και ότι η ακατάσχετη πορεία της ιστορίας δεν σταματά ούτε θα σταματήσει με το χαμό των αρχηγών.

Και αυτό είναι αλήθεια, δεν μπορούμε να το αμφισβητήσουμε. Αυτό αποδεικνύει την πίστη του στους ανθρώπους, στις ιδέες, στο παράδειγμα. Όμως – όπως είπα πριν λίγες μέρες – θα θέλαμε με όλη μας την καρδιά να τον βλέπαμε να χαλκεύει νίκες, να σφυρηλατεί κάτω από την καθοδήγησή και την ηγεσία του τις νίκες, γιατί άνθρωποι με τη δική του πείρα, με την πραγματικά ξεχωριστή ικανότητά του, άνθρωποι του διαμετρήματος του, δεν είναι συνηθισμένοι.

Μπορούμε να εκτιμήσουμε όλη την αξία του παραδείγματός του και έχουμε την απόλυτη πεποίθηση πως το παράδειγμα του θα βρει μιμητές και θα οδηγήσει να αναδυθούν μέσα από τους κόλπους των λαών άνθρωποι που να του μοιάζουν.

Δεν είναι εύκολο να συνδυάζει ένας άνθρωπος όλες τις αρετές που συνδύαζε εκείνος. Δεν είναι εύκολο να μπορεί ένας άνθρωπος αυθόρμητα να αναπτύσσει μια προσωπικότητα όπως τη δική του. Θα έλεγα πως είναι αυτό το είδος των ανθρώπων που δύσκολα μπορείς να εξομοιωθείς μαζί τους και που είναι πρακτικά αδύνατο να ξεπεράσεις. Αλλά πρέπει να πούμε πως άνθρωποι σαν και αυτόν είναι ικανοί, με το παράδειγμά τους, να συμβάλλουν στην εμφάνιση άλλων που να τους μοιάζουν.

Γιατί στον Τσε δεν θαυμάζουμε μόνο τον αντάρτη, τον άνθρωπο που είναι ικανός για μεγάλα ανδραγαθήματα. Ό,τι έπραξε, ό,τι έκανε όλο αυτόν τον καιρό, τι ίδιο το γεγονός ότι αντιμετώπισε μόνος του με μια χούφτα άντρες το στρατό της ολιγαρχίας, έναν στρατό που καθοδηγείται από βοριοαμερικάνους συμβούλους, που εφοδιάζεται από τον βορειοαμερικανικό ιμπεριαλισμό και που υποστηρίζεται από τις ολιγαρχίες όλων των γειτονικών χωρών, αυτό το γεγονός από μόνο του αποτελεί ένα εξαιρετικό κατόρθωμα. Και αν αναζητήσουμε στις σελίδες της ιστορίας, πιθανά να μη συναντήσουμε καμιά περίπτωση, όπου κάποιος με τόσο μικρό αριθμό ανδρών να ανέλαβε τόσο σημαντικό καθήκον, όπου κάποιος με τόσο μικρό αριθμό ανδρών να ξεκίνησε τον αγώνα ενάντια σε τόσο πολυάριθμες και σημαντικές δυνάμεις. Αυτό το δείγμα εμπιστοσύνης στον εαυτό του και στους λαούς, αυτό το δείγμα πίστης στην ικανότητα των ανθρώπων να μάχονται, και αν ακόμη το αναζητήσουμε στις σελίδες της ιστορίας, δε θα μπορέσουμε να βρούμε όμοιό το

Και έπεσε.

Οι εχθροί πιστεύουν πως νίκησαν τις ιδέες του, τις αντιλήψεις του για το αντάρτικο, τις απόψεις του για την ένοπλη επαναστατική πάλη. Και το μόνο που κατάφεραν, με τη βοήθεια της τύχης, ήταν να εξαλείψουν τη φυσική του παρουσία. Το μόνο που κατάφεραν ήταν να κερδίσουν ένα τυχαίο πλεονέκτημα από αυτά που μπορεί να πετύχει ο εχθρός σε έναν πόλεμο. Κι αυτό το χτύπημα της τύχης, αυτή η σύμπτωση, δε ξέρουμε σε ποιο βαθμό βοηθήθηκε και από το χαρακτηριστικό που είπαμε πριν, από την υπερβολική επιθετικότητα, την απόλυτη περιφρόνηση προς τον κίνδυνο, σε μια μάχη όπως τόσες άλλες.

Το ίδιο συνέβηκε και στον πόλεμο για την ανεξαρτησία μας. Σε μια μάχη στο Ντος Ρίος σκότωσαν τον απόστολο της ανεξαρτησίας μας. Σε μια μάχη στην Πούντα Μπράβα σκότωσαν τον Αντόνιο Μασέο, βετεράνο που είχε συμμετάσχει σε εκατοντάδες μάχες. Σε ανάλογες μάχες πέθαναν πολυάριθμοι ηγέτες, πλήθος πατριωτών του πολέμου για την ανεξαρτησία της χώρας. Κι όμως αυτό δε σήμαινε την ήττα της υπόθεσης της Κούβας.

Ο θάνατος του Τσε – όπως είπαμε πριν λίγες μέρες – είναι ένα σκληρό πλήγμα, ένα τρομακτικό πλήγμα για το επαναστατικό κίνημα, γιατί το στερεί, δίχως καμία αμφιβολία, από τον πιο έμπειρο και ικανό ηγέτη του.

Όμως κάνουν λάθος όσοι μιλούν για νίκη. Κάνουν λάθος όσοι πιστεύουν πως ο θάνατός του αποτελεί την ήττα των ιδεών του, ήττα της τακτικής του, ήττα των αντιλήψεων του για το αντάρτικο, ήττα των θέσεών του. Γιατί αυτός ο άνθρωπος που έπεσε σα θνητός, σαν άνθρωπος που είχε συχνά εκτεθεί στις σφαίρες, σαν στρατιωτικός, σαν ηγέτης, είναι χίλιες φορές ικανότερος από εκείνους που με ένα τυχαίο χτύπημα τον σκότωσαν.

Ωστόσο, πώς πρέπει να αντιμετωπίσουν οι επαναστάτες αυτό το αντίξοο πλήγμα; Πώς πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτήν την απώλεια; Ποια θα ήταν η γνώμη του Τσε, αν έπρεπε να εκφράσει την άποψή του πάνω σε αυτό το θέμα; Ο Τσε είπε την άποψή του. Την έκφρασε με κάθε σαφήνεια όταν έγραψε στο Μήνυμά του στη Συνδιάσκεψη Λατινοαμερικανικής Αλληλεγγύης πως οπουδήποτε και αν τον αιφνιδίαζε ο θάνατος, τον καλωσόριζε, αρκεί η πολεμική του κραυγή να βρει έναν αποδέκτη και άλλο χέρι να απλωθεί να αδράξει το τουφέκι του.

Και αυτή η πολεμική του κραυγή θα βρει όχι έναν αποδέκτη, αλλά εκατομμύρια αποδέκτες! Και όχι ένα, αλλά εκατομμύρια χέρια, εμπνευσμένα από το παράδειγμά του, θα απλωθούν να αδράξουν τα όπλα. Νέοι ηγέτες θα προβάλουν. Και οι άνθρωποι, οι αποδέκτες και τα χέρια που θα απλωθούν, θα χρειαστούν ηγέτες που θα αναδειχτούν από τις γραμμές του λαού, όπως έχουν αναδειχθεί οι ηγέτες σε όλες τις επαναστάσεις.

Αυτά τα χέρια δε θα έχουν έναν ηγέτη με την εξαιρετική πείρα του και την τεράστια ικανότητα του Τσε. Αυτοί οι ηγέτες θα διπλασιασθούν στην πορεία του αγώνα, αυτοί οι ηγέτες θα αναδυθούν από τους κόλπους των εκατομμυρίων αποδεκτών, των εκατομμυρίων χεριών που αργά ή γρήγορα θα απλωθούν να αδράξουν τα όπλα. Δεν πιστεύουμε ότι στην πρακτική του επαναστατικού αγών, της ανάπτυξης της πάλης ο θάνατός του θα μπορούσε να έχει άμεσο αντίκτυπο. Αλλά όταν ο Τσε ξαναπήρε τα όπλα, δεν είχε κατ νου μια άμεση νίκη, έναν γρήγορο θρίαμβο απέναντι στις δυνάμεις της ολιγαρχίας και του ιμπεριαλισμού. Η σκέψη του σαν έμπειρου μαχητή, είχε προετοιμαστεί για έναν παρατεταμένο αγώνα πέντε, δέκα, δεκαπέντε, είκοσι χρόνων αν χρειαζόταν. Ήταν πρόθυμος να αγωνιστεί για πέντε, δέκα, δεκαπέντε, είκοσι χρόνια, ολόκληρη τη ζωή του αν χρειαζόταν. Και είναι με αυτήν την προοπτική μέσα στο χρόνο, που ο θάνατος του, το παράδειγμά του, όπως πρέπει να το λέμε, θα έχει έναν τεράστιο αντίκτυπο, θα έχει μια ακατανίκητη δύναμη.

Όσοι προσκολλούνται στο χτύπημα της τύχης, μάταια επιχειρούν να αρνηθούν την ικανότητά του σαν ηγέτη και την πείρα του. Ο Τσε ήταν ένας στρατιωτικός ηγέτης εξαιρετικά ικανός. Όμως, όταν εμείς θυμόμαστε τον Τσε, όταν σκεφτόμαστε τον Τσε, δεν σκεφτόμαστε βασικά τις στρατιωτικές του αρετές. Όχι! Ο πόλεμος είναι μέσο και όχι σκοπός, ο πόλεμος είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιούν οι επαναστάτες.

Το σημαντικό είναι η επανάσταση, η επαναστατική υπόθεση, οι επαναστατικές ιδέες, οι επαναστατικοί στόχοι, τα επαναστατικά αισθήματα, οι επαναστατικές αρετές!

Και σε αυτό το πεδίο, στο πεδίο των ιδεών, των αισθημάτων, των επαναστατικών αρετών, της ευφυΐας, πέρα από τις στρατιωτικές του αρετές, είναι που εμείς νιώθουμε την τεράστια απώλεια που σήμανε ο θάνατός του για το επαναστατικό κίνημα.

Γιατί ο Τσε συγκέντρωνε, στην εκπληκτική του προσωπικότητα, αρετές που σπάνια συνυπάρχουν. Ξεχώρισε σαν άνθρωπος ανυπέρβλητης δράσης, όμως ο Τσε δεν ήταν μόνο άνθρωπος ανυπέρβλητης δράσης. Ο Τσε ήταν άνθρωπος βαθυστόχαστος, με διορατική ευφυΐα και βαθιά μόρφωση. Δηλαδή, στην προσωπικότητά του συνυπήρχαν ο άνθρωπος των ιδεών και ο άνθρωπος της δράσης.

Δεν είναι, όμως μόνο ότι ο Τσε συγκέντρωνε αυτό το διπλό χαρακτηριστικό να είναι άνθρωπος των ιδεών, και μάλιστα βαθυστόχαστων, και άνθρωπος της δράσης. Ο Τσε σαν επαναστάτης συγκέντρωνε εκείνες τις αρετές που μπορούν να οριστούν σαν η πιο τέλεια έκφραση των αρετών του επαναστάτη: άνθρωπος τέλειας ακεραιότητας, υπέρτατης τιμιότητας, απόλυτης ειλικρίνειας, άνθρωπος στωικού και σπαρτιατικού τρόπου ζωής, ένας άνθρωπος με μια συμπεριφορά στην οποία δεν μπορούσες να βρεις ούτε ένα ψεγάδι. Για τις αρετές του αποτέλεσε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ένα πραγματικό επαναστάτη.

Συνηθίζεται, σαν πεθαίνει κάποιος, να διαβάζονται λόγοι, συνηθίζεται ακόμη να τονίζονται οι αρετές του. Όμως, λίγες φορές, όπως σε αυτήν την περίπτωση, μπορεί κανείς να πει για κάποιον με απόλυτο δίκαιο και ακρίβεια, όσα λέμε για τον Τσε: υπήρξε ένα πραγματικό παράδειγμα επαναστατικών αρετών!

Είχε, όμως και ένα ακόμη προσόν, όχι το προσόν της ευφυΐας, ούτε της θέλησης, μήτε αυτό που απορρέει από την πείρα, από την πάλη, μα το προσόν της καρδιάς. Γιατί ήταν εξαιρετικά ανθρώπινος, εξαιρετικά ευαίσθητος! Γι’ αυτό και όταν σκεφτόμαστε τη ζωή του, τη συμπεριφορά του, λέμε πως υπήρξε μια ξεχωριστή περίπτωση ενός ανθρώπου ιδιαίτερα σπάνιου, γιατί είχε την ικανότητα να συνδυάζει η προσωπικότητα του όχι μόνο τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου της δράσης, αλλά και της σκέψης, του ανθρώπου των αγνών επαναστατικών αρετών και της εξαιρετικής ανθρώπινης ευαισθησίας, μαζί με ένα σιδερένιο χαρακτήρα, μια ατσάλινη θέληση, μια αδάμαστη εμμονή.

Και γι’ αυτό κληροδότησε στις επόμενες γενιές όχι μόνο την πείρα του, τις γνώσεις του σαν διακεκριμένος στρατιώτης, αλλά ταυτόχρονα τους καρπούς της ευφυΐας του. Έγραφε με τη δεξιοτεχνία ενός κλασικού της γλώσσας μας. Οι αφηγήσεις του για τον πόλεμο είναι ανυπέρβλητες. Η βαθύτητα της σκέψης του είναι εντυπωσιακή. Ποτέ δεν έγραφε απολύτως τίποτα χωρίς εξαιρετική σοβαρότητα, εξαιρετική βαθύτητα. Και δεν αμφιβάλλουμε ότι μερικά από τα γραπτά του θα αποτελέσουν στο μέλλον κλασικά κείμενα της επαναστατικής σκέψης.

Και έτσι σαν καρπό της δυναμικής και βαθιάς του ευφυΐας μας άφησε άπειρες αναμνήσεις, άπειρες διηγήσεις που, δίχως τη δουλειά του, δίχως τις προσπάθειές του, θα μπορούσαν ίσως να έχουν χαθεί για πάντα.

Ακούραστος δουλευτής όλα τα χρόνια που υπηρέτησε την πατρίδα μας δεν γνώρισε ούτε μια μέρα ξεκούρασης. Ήταν πολλές οι υπευθυνότητες που ταυ ανατέθηκαν: πρόεδρος της Εθνικής Τράπεζας, διευθυντής της Επιτροπής Προγραμματισμού, υπουργός Βιομηχανίας, διοικητής στρατιωτικών περιοχών, επικεφαλής αντιπροσωπιών πολιτικού, οικονομικού ή φιλικού χαρακτήρα.

Η πολύπλευρη ευφυΐα του τον έκανε ικανό να αναλάβει, εξασφαλίζοντας πλήρη επιτυχία, οποιοδήποτε καθήκον κάθε είδους. Και έτσι εκπροσώπησε λαμπρά την πατρίδα μας σε πολυάριθμες διεθνείς διασκέψεις, με τον ίδιο τρόπο που καθοδήγησε λαμπρά τους στρατιώτες στη μάχη, με τον ίδιο τρόπο που υπήρξε πρότυπο εργαζόμενου, επικεφαλής οποιουδήποτε ιδρύματος του ανατέθηκε. Και δεν υπήρξαν μέρες ξεκούρασης, ούτε καν ώρες ξεκούρασης για εκείνον! Και αν στρέφαμε το βλέμμα μας στα παράθυρα του γραφείου του , τα φώτα παρέμεναν αναμμένα μέχρι τις μικρές ώρες της νύχτας, κι εκείνος μελετούσε, ή πιο σωστά, εργαζόταν και μελετούσε. Γιατί μελετούσε για όλα τα προβλήματα , ήταν ένας ακούραστος αναγνώστης. Η δίψα του να αγκαλιάσει την ανθρώπινη γνώση ήταν κυριολεκτικά ακόρεστη και όσες ώρες έκλεβε από τον ύπνο του τις αφιέρωνε στη μελέτη.

Αφιέρωνε τις επίσημες μέρες ανάπαυσης, τις αργίες, στην εθελοντική δουλειά. Υπήρξε ο εμπνευστής και εκείνος που έδωσε τη μεγαλύτερη ώθηση σε αυτή τη δουλειά, που σήμερα αποτελεί δραστηριότητα εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων σε ολόκληρη τη χώρα, δραστηριότητα που κερδίζει ολοένα και μεγαλύτερη δύναμη μέσα στις μάζες του λαού μας.

Και σαν επαναστάτης, σαν κομμουνιστής επαναστάτης, πραγματικός κομμουνιστής, είχε απεριόριστη πίστη στις ηθικές αξίες, είχε απεριόριστη πίστη στη συνείδηση των ανθρώπων. Και πρέπει να πούμε πως, σ’ ότι αφορά τις θεωρητικές του αντιλήψεις, με απόλυτη σαφήνεια διέκρινε στα ηθικά κίνητρα το θεμελιώδη μοχλό για την οικοδόμηση του κομμουνισμού στην ανθρώπινη κοινωνία.

Πολλά θέματα στοχάστηκε, ανάπτυξε και έγραψε. Και μια μέρα όπως η σημερινή, υπάρχει κάτι που πρέπει να ειπωθεί: τα γραπτά του Τσε, η πολιτική και επαναστατική σκέψη του Τσε, θα έχουν αέναη αξία στις επαναστατικές διαδικασίες της Λατινικής Αμερικής. Και δεν αμφιβάλλουμε πως η αξία των ιδεών του τόσο σαν ανθρώπου της δράσης, όσο και σαν ανθρώπου της σκέψης, των άμεμπτων ηθικών αξιών, της ανυπέρβλητης ανθρώπινης ευαισθησίας, της άψογης συμπεριφοράς, έχουν και θα έχουν παγκόσμια αξία.

Οι ιμπεριαλιστές θριαμβολογούν μπροστά στο γεγονός ότι ο αντάρτης πέθανε στη μάχη. Οι ιμπεριαλιστές θριαμβολογούν, γιατί ένα τυχαίο χτύπημα τους οδήγησε στην εξολόθρευση ενός τόσο έξοχου ανθρώπου της δράσης. Ίσως, όμως, οι ιμπεριαλιστές αγνοούν ή κάνουν ότι αγνοούν ότι ο χαρακτήρας του ανθρώπου της δράσης ήταν μόνο ένα από τα χαρακτηριστικά της πολύπλευρης προσωπικότητας αυτού του αγωνιστή. Και αν μιλήσουμε για πόνο, εμείς δεν πονάμε μόνο που χάθηκε ένας άνθρωπος της δράσης, πονάμε που χάθηκε ο γεμάτος αρετές άνθρωπος, πονάμε που χάθηκε ο άνθρωπος της μοναδικής ανθρώπινης ευαισθησίας, και πονάμε στη σκέψη πως ήταν μόλις 39 χρόνων τη στιγμή του θανάτου του. Πονάμε αναλογιζόμενοι, πόσους καρπούς αυτής της ευφυΐας και αυτής της ολοένα αναπτυσσόμενης πείρας, χάσαμε την ευκαιρία να απολαύσουμε.

Γνωρίζουμε το μέγεθος της απώλειας για το επαναστατικό κίνημα. Και όμως, εκεί βρίσκεται το αδύναμο σημείο του εχθρού ιμπεριαλιστή: πιστεύουν ότι εξαλείφοντας τη φυσική του παρουσία εξάλειψαν και τη σκέψη του, τις ιδέες του, τις αρετές του, το παράδειγμά του. Και τόσο ξεδιάντροπα το πιστεύουν που δεν διστάζουν να δημοσιεύσουν, σαν να ήταν ό,τι πιο φυσικό στον κόσμο, τις συνθήκες – που έχουν γίνει πια σχεδόν παγκόσμια αποδεκτές - κάτω από τις οποίες του έριξαν τη χαριστική βολή, σκοτώνοντάς τον ενώ είχε τραυματισθεί βαριά στη μάχη. Σαν να μην έχουν επίγνωση του πόσο απεχθής ήταν η διαδικασία, του πόσο αδιάντροπη είναι η παραδοχή ότι τον σκότωσαν. Και το δημοσίευσαν λες και είναι δικαίωμα των χαφιέδων, των ολιγαρχών και των μισθοφόρων να πυροβολούν ένα βαριά τραυματισμένο επαναστάτη αγωνιστή. Και το χειρότερο είναι ότι εξήγησαν ακόμη και γιατί το έκαναν. Επικαλέστηκαν τις τρομακτικές συνέπειες της διαδικασίας να δικάσουν τον Τσε. Επικαλέστηκαν ότι ήταν αδύνατο να καθίσουν στο εδώλιο του κατηγορούμενου έναν τέτοιο επαναστάτη.

Δεν αρκέστηκαν σε αυτό, αλλά δε δίστασαν ακόμα και τη σορό του να εξαφανίσουν. Είτε είναι αλήθεια, είτε ψέμα, το γεγονός ότι ανακοίνωσαν πως έκαψαν το πτώμα του, σημαίνει ότι αρχίζουν να δείχνουν το φόβο τους, να δείχνουν ότι δεν έχουν πειστεί πως, εξαλείφοντας τη φυσική παρουσία του αγωνιστή, εξαλείφουν τις ιδέες και το παράδειγμά του.

Ο Τσε έπεσε υπερασπιζόμενος τα συμφέροντα, υπερασπιζόμενος της υπόθεση όλων όσων ζουν κάτω από την εκμετάλλευση και την καταπίεση σε αυτήν την ήπειρο. Ο Τσε έπεσε υπερασπιζόμενος την υπόθεση των φτωχών και των ταπεινών αυτής της γης. Και ακόμη και οι πιο άσπονδοι εχθροί του δεν τολμούν να αμφισβητήσουν τον παραδειγματικό τρόπο και την ανιδιοτέλεια με την οποία υπερασπίστηκε αυτή την υπόθεση.

Και μπροστά στην ιστορία, οι άνθρωποι που δρουν όπως εκείνος, που κάνουν τα πάντα και τα δίνουν όλα για την υπόθεση των ταπεινών, κάθε μέρα που περνά υψώνουν όλο και περισσότερο το ανάστημά τους και μπαίνουν όλο και βαθύτερα στην καρδιά των λαών. Και οι ιμπεριαλιστές εχθροί άρχισαν ήδη να το αντιλαμβάνονται και δε θα αργήσουν να διαπιστώσουν ότι ο θάνατος του θα είναι μακροπρόθεσμα σαν το σπόρο από όπου θα ξεπηδήσουν πολλοί άνθρωποι αποφασισμένοι να τον μιμηθούν, πολλοί άνθρωποι αποφασισμένοι να ακολουθήσουν το παράδειγμά του.

Είμαστε απόλυτα πεισμένοι ότι η επαναστατική υπόθεση αυτής της ηπείρου, θα ξεπεράσει τούτο το πλήγμα, ότι η επαναστατική υπόθεσης αυτής της ηπείρου δε θα ηττηθεί από τούτο το πλήγμα. Από το πρίσμα του επαναστάτη, από το πρίσμα του λαού μας, πώς πρέπει να δούμε εμείς του παράδειγμα του Τσε; Μήπως νιώθουμε πως τον χάσαμε; Είναι αλήθεια πως δε θα ξαναδούμε νέα γραπτά του, και, είναι αλήθεια, δε θα ακούσουμε και πάλι τη φωνή του. Ο Τσε, όμως, άφησε στον κόσμο μια κληρονομιά, μια μεγάλη κληρονομιά, και εμείς – που τον γνωρίσαμε από τόσο κοντά- μπορούμε σε μεγάλο βαθμό να είμαστε οι κληρονόμοι του.

Μας άφησε την επαναστατική του σκέψη, τις επαναστατικές του αρετές. Μας άφησε το χαρακτήρα του, τη θέλησή του, την επιμονή του, το εργατικό του πνεύμα. Με μια μόνο λέξη: ο Τσε μας άφησε το παράδειγμά του! Και το παράδειγμα του Τσε πρέπει να είναι πρότυπο για το λαό μας, ιδανικό πρότυπο για το λαό μας!

Αν θέλουμε να πούμε πώς θα θέλαμε να είναι οι επαναστάτες μαχητές μας, τα μέλη μας, οι άνθρωποί μας, πρέπει να πούμε δίχως κανενός είδους δισταγμό: να είναι σαν τον Τσε! Αν θέλουμε να περιγράψουμε πώς θα θέλαμε να είναι οι άνθρωποι των μελλοντικών γενιών, πρέπει να πούμε: να είναι σαν τον Τσε! Αν θέλαμε να πούμε πώς θα επιθυμούσαμε να διαπαιδαγωγηθούν τα παιδιά μας, πρέπει να πούμε δίχως δισταγμό: να διαπαιδαγωγηθούν στο πνεύμα του Τσε! Αν θέλουμε ένα πρότυπο ανθρώπου, ένα πρότυπο ανθρώπου που δεν ανήκει σε αυτούς τους καιρούς, αλλά στο μέλλον, τότε, από τα βάθη της καρδιάς μου λέω ότι αυτό το πρότυπο δίχως κηλίδα στη συμπεριφορά του, στη στάση του, στη δράση του, αυτό το πρότυπο είναι ο Τσε! Αν θέλουμε να πούμε πώς επιθυμούμε να είναι τα παιδιά μας, πρέπει να πούμε με όλη μας την καρδιά σαν φλογεροί επαναστάτες: θέλουμε να είναι σαν τον Τσε!

Ο Τσε έχει γίνει πρότυπο ανθρώπου, όχι μόνο για το λαό μας, μα και για όλους τους λαούς της Λατινικής Αμερικής. Ο Τσε έκφρασε με τον καλύτερο τρόπο την επαναστατική στωικότητα, το πνεύμα της επαναστατικής θυσίας, την αγωνιστικότητα και το εργατικό πνεύμα του επαναστάτη. Και ήταν ο Τσε που έκφρασε με μεγαλύτερη φρεσκάδα, πιο αγνά και πιο επαναστατικά, τις ιδέες του μαρξισμού- λενινισμού. Σε αυτούς τους καιρούς που ζούμε, κανένας δεν οδήγησε το πνεύμα του προλεταριακού διεθνισμού τόσο ψηλά όσο εκείνος!

Και όταν θα μιλάμε για προλετάριο διεθνιστή, και όταν θα αναζητάμε ένα παράδειγμα προλετάριου διεθνιστή, αυτό το παράδειγμα, πάνω από οποιοδήποτε άλλο, είναι το παράδειγμα του Τσε! Στο νου και στην καρδιά του δεν είχαν θέση οι σημαίες, οι προκαταλήψεις, οι σοβινισμοί, οι εγωισμοί. Ήταν πρόθυμος να χύσει το γενναιόδωρο αίμα του για τις τύχες, για την υπόθεση οποιουδήποτε λαού. Και ήταν πρόθυμος να το προσφέρει αυθόρμητα και αστραπιαία! Και έτσι, έχυσε το αίμα του σε αυτήν εδώ τη χώρα, όταν τραυματίστηκε σε διάφορες μάχες. Αίμα δικό του χύθηκε για την απελευθέρωση όσων ζούσαν μέσα στην εκμετάλλευση και την καταπίεση, των ταπεινών και των φτωχών στη Βολιβία. Αυτό το αίμα χύθηκε για όλους όσους ζουν στην εκμετάλλευση και την καταπίεση. Αυτό το αίμα χύθηκε για όλους τους λαούς της Αμερικής. Και χύθηκε και για το Βιετνάμ, γιατί όσο αγωνιζόταν στη Βολιβία ενάντια στην ολιγαρχία και τον ιμπεριαλισμό, γνώριζε ότι πρόσφερε στο Βιετνάμ την ύψιστη έκφραση της αλληλεγγύης του!

Γι’ αυτό, συντρόφισσες και σύντροφοι της Επανάστασης, εμείς πρέπει να προσβλέπουμε με αποφασιστικότητα και σταθερότητα στο μέλλον. Γι’ αυτό πρέπει να προσβλέπουμε με αισιοδοξία στο μέλλον. Και πάντα θα αναζητούμε στο παράδειγμα του Τσε την έμπνευση στον αγώνα, στην επιμονή, στην αδιαλλαξία απέναντι στον εχθρό, στα διεθνιστικά αισθήματα!

Γι’ αυτό κι εμείς, μετά την αποψινή εντυπωσιακή εκδήλωση, μετά απ’ αυτή την απίστευτη – λόγω του όγκου, της πειθαρχίας και της αφοσίωσης της- μαζική έκφραση αναγνώρισης, που αποδείχνει πόσο ο λαός μας είναι ευαίσθητος, ευγνώμονας, και πόσο ξέρει να τιμά τη μνήμη των γενναίων που πέφτουν στη μάχη και να αναγνωρίζει όσους τον υπηρετούν που αποδείχνει πόσο ο λαός μας είναι αλληλέγγυος με την επαναστατική πάλη, πόσο υψώνει και θα κρατήσει πάντα ψηλά, ολοένα και πιο ψηλά τη σημαία της Επανάστασης. τις επαναστατικές αρχές. Σήμερα, λοιπόν, τούτες τις στιγμές της ανάμνησης, ας υψώσουμε τη σκέψη μας, και με αισιοδοξία στο μέλλον, με απόλυτη αισιοδοξία την τελική νίκη των λαών, ας πούμε στον Τσε, και στους ήρωες που αγωνίστηκαν και έπεσαν μαζί του:

Πάντοτε ως τη νίκη! Πατρίδα ή θάνατος! Θα νικήσουμε!

Πηγή & ελλην. μετάφραση: «Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, Κείμενα», Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».

Πηγή: guevaristas