Εντυπώσεις από την εκδήλωση της ΕΕΛ για τον Τάκη Αδάμο

Τον Τάκη Αδάμο τον «πρωτοσυνάντησα» στα μαθητικά μου χρόνια, μέσα από τις σελίδες των κριτικών δοκιμίων που έγραψε  για σπουδαίους Έλληνες λογοτέχνες. Στη συνέχεια μπόρεσα να τον «γνωρίσω» καλύτερα,  από τα δικά του γραφτά, εκδομένα σε βιβλία ή  από τις σελίδες του Ριζοσπάστη και άλλων εντύπων, από την αντιστασιακή του διαδρομή και την δράση του σαν πολιτικός. Η Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών της οποίας ο Αδάμος υπήρξε για κάποιο διάστημα πρόεδρος, τον τίμησε την Τετάρτη (28/11) το βράδυ στην αίθουσά της στο κέντρο της Αθήνας, με μια εκδήλωση που συμμετείχε πολύς κόσμος και ανάμεσά τους παλιοί αγωνιστές και κάποιοι συναγωνιστές του.

Η εκδήλωση ξεκίνησε με την «ατυχή» αναγγελία από το βήμα, από μέλος του ΔΣ της ΕΕΛ, των σημαντικών προσκαλεσμένων. Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, ή τα ονόματα ήταν λάθος γραμμένα, ή οι ιδιότητες των προσώπων, με αποτέλεσμα κάποιοι από κάτω να διορθώνουν, ο ομιλητής να μην ακούει και να δημιουργηθεί μια ένταση στην οποία ακούστηκαν αρκετά αρνητικά σχόλια.

Η ένταση καταλάγιασε όταν ο Γιάννης Παπαοικονόμου άρχισε να διαβάζει  ένα συνοπτικό βιογραφικό του Τάκη Αδάμου:  Γεννήθηκε το 1914. Σε ηλικία 17 ετών οργανώνεται στην ΟΚΝΕ (η νεολαία του κόμματος) και στα 21 του στο ΚΚΕ. Στην στρατιωτική του θητεία συμμετέχει στη δημιουργία παράνομης κομματικής οργάνωσης στο στρατό. Το 1940 πολεμά στα Αλβανικά βουνά. Εντάσσεται στο ΕΑΜ και στη συνέχεια στον ΕΛΑΣ και ταυτόχρονα δημοσιογραφεί σε αντιστασιακά έντυπα. Το 1946 συλλαμβάνεται και εξορίζεται, δραπετεύει και προσχωρεί στον ΔΣΕ. Τραυματίζεται συνολικά επτά φορές. Με την λήξη του εμφυλίου  βρίσκεται πολιτικός πρόσφυγας στην ΕΣΣΔ και μετά στη Ρουμανία. Γίνεται υπεύθυνος του περιοδικού «Νέος Κόσμος» και συμμετέχει στο ραδιοσταθμό «Η φωνή της Αλήθειας». Την περίοδο της δικτατορίας στέλνεται από το κόμμα στο Λονδίνο και γίνεται διευθυντής της αντιχουντικής εφημερίδας «Ελεύθερη Πατρίδα». Επιστρέφει στην Ελλάδα μετά την πτώση της χούντας. Γίνεται αρχισυντάκτης του Ριζοσπάστη και το 1981 εκλέγεται ευρωβουλευτής του ΚΚΕ.

Στη συνέχεια πήρε το λόγο η Άννεκε Ιωαννάτου που ξεκίνησε την ομιλία της με λόγια του Τ. Αδάμου:

«Κάθε άνθρωπος καθορίζει έναν τρόπο ζωής (...). Ετσι κι εγώ αγωνίζομαι σ' όλη μου τη ζωή, να προσθέσω ένα λιθαράκι για κάτι καλύτερο στην κοινωνία, χωρίς έπαρση και θόρυβο. Σαν συγγραφέας γράφω για "Μια άσπρη μέρα", όπως είναι ο τίτλος μιας συλλογής διηγημάτων μου. Και σαν δημοσιογράφος υπηρέτησα την ιδεολογία μου. Μια ζωή, δηλαδή, γεμάτη εθελοντική στράτευση, και το τονίζω αυτό». Με αυτά τα λόγια του Τάκη Αδάμου ξεκίνησε την εκτενή ομιλία της η Αννεκε Ιωαννάτου, αναδείχνοντας «την πεμπτουσία της στάσης του απέναντι στη ζωή», η οποία «διαπότιζε και όλο το έργο του». «Ενα βαθύ αίσθημα ενάντια σε κάθε βαρβαρότητα ήταν κυρίαρχο σ' όλη την πορεία του, είτε με το όπλο είτε με το μολύβι, "για να δέσει ο καρπός του πολιτισμού", όπως έλεγε, εννοώντας το πέρασμα της ανθρωπότητας στη φάση του πραγματικού εξανθρωπισμού του, το σοσιαλισμό», σημείωσε η ομιλήτρια, αναφερόμενη σε πολλά έργα του (πεζογραφικά, ποιητικά, δοκιμιακά), στο περιεχόμενο, στη μορφή, στη «λαϊκά πλούσια, σταράτη, ντόμπρα, παραστατική δημοτική γλώσσα του», σε συνταρακτικά πρόσωπα αγωνιστών και αγωνιστριών που έπλασε, αλλά και στην αταλάντευτη ιδεολογία του.» (Από το ρεπορτάζ του Ριζοσπάστη, εδώ.)

Η Άννεκε Ιωαννάτου έκλεισε την ομιλία της διαβάζοντας όμορφα ένα απόσπασμα από διήγημα του Τ. Αδάμου, που περιγράφει τον τρομερό ψυχολογικό εκβιασμό που υποβάλλουν την έγκλειστη από τα όργανα του μοναρχοφασισμού Μαρίνα οι δεσμοφύλακές της. Η Μαρίνα, που βρίσκεται απέναντι από το μικρό παιδί της που κλαίγοντας την ικετεύει να μην το αφήσει μόνο, το αποχαιρετά με ανείπωτο πόνο, φεύγοντας για το εκτελεστικό απόσπασμα με το κεφάλι ψηλά και κάνοντας τους δεσμοφύλακες να σκυλιάσουν.

Στη συνέχεια μίλησε η δικηγόρος Μάνια Στεφανάκη που την συνέδεε όπως είπε προσωπική φιλία με τον Τάκη Αδάμο. Αναφέρθηκε σε προσωπικές και οικογενειακές στιγμές και με λεπτομέρειες στις πετυχημένες προσπάθειες  που κατέβαλαν με τον τιμώμενο για την απόδοση από την πολιτεία της ελληνικής ιθαγένειας σε πολλούς πολιτικούς πρόσφυγες. Η αφήγησή της περιείχε το προσωπικό στοιχείο (όπως μας «προειδοποίησε» από την αρχή) και στιγμές με χιουμοριστική διάθεση που πέρασε ευχάριστα στο κοινό.

Η παρέμβαση του Σοφοκλή Οικονομίδη, συζύγου της κόρης του Τάκη Αδάμου, ήταν φορτισμένη και διακόπηκε μερικές φορές από την έντονη συγκίνηση του ομιλητή που μεταφέρθηκε και στην αίθουσα. Αναφέρθηκε στην γνωριμία του με τον τιμώμενο, όταν ήταν φοιτητής στο Λονδίνο και  κυρίως στην ανθρώπινη πλευρά του. Στο τέλος καταχειροκροτήθηκε.

Προκάλεσε άσχημη εντύπωση το γεγονός πως κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης πολλές φορές (παρά τις εκκλήσεις από το βήμα για να απενεργοποιηθούν) χτυπούσαν κινητά τηλέφωνα προκαλώντας έναν σχετικό εκνευρισμό. Ένας εκνευρισμός που επαναλήφτηκε  (αδικαιολόγητα όμως αυτή τη φορά) όταν κάποιοι (δυο ή τρεις) από το κοινό αντιδρούσαν με αγένεια όταν οι ομιλητές (κατά την γνώμη τους…) «πλάτιαζαν» τον λόγο τους ή «ξέφευγαν» από τα «πλαίσια» του χρόνου. Γενικά υπήρχε ένα άγχος από τους ομιλητές για τον χρόνο, και  σχεδόν όλοι  ξεκινούσαν την ομιλία τους με το «θα είμαι σύντομος», ή το «δεν θα σας κουράσω», ή το «θα κόψω μερικά από όσα είχα να πω». Αυτό ήταν  ακατανόητο σε μια τέτοια εκδήλωση, που ακούστηκαν τόσα σημαντικά πράγματα, και θα έπρεπε κάποιος από το τραπέζι της εκδήλωσης να παρέμβει και να επαναφέρει την λογική... 

Μια παρέμβαση με τον γνωστό δυναμικό της τρόπο έκανε από το βήμα η αειθαλής ηθοποιός Τιτίκα Σαριγκούλη. Μίλησε με πάθος για το ανοιχτό μυαλό του Τάκη Αδάμου, «σε αντίθεση με τις κομματικές ταμπέλες», ενώ δεν παρέλειψε  να «τα πει ένα χεράκι στο ΚΚΕ» για την «εσωστρέφειά του που θα μας φάει» (στα εισαγωγικά οι εκφράσεις της).

Η Αννα Μπουρατζή-Θώδα, ταμίας της ΕΕΛ διηγήθηκε περιστατικά από παλιότερη εκδήλωση στο χωριό του Αδάμου στην Ήπειρο και διάβασε και ένα όμορφο ποίημά της.

Μια σημαντική στιγμή της εκδήλωσης, που σκιάστηκε κάπως από τις διακοπές των «βιαστικών» που προανέφερα, ήταν η παρέμβαση ενός συγχωριανού του Αδάμου (δεν συγκράτησα το όνομά του), «προέδρου της ομοσπονδίας Κόνιτσας» (έτσι αναγγέλθηκε). Διηγήθηκε ένα περιστατικό από κάποιο πανηγύρι στο χωριό του Αδάμου, πολλά χρόνια μετά τον εμφύλιο, όπου ο ίδιος στο χορό κρατούσε από το ένα του χέρι τον τιμώμενο και από το άλλο τον πρόεδρο του στρατοδικείου που είχε καταδικάσει ερήμην τον Αδάμο σε θάνατο! Κάποια στιγμή έπρεπε να αφήσει τον χορό και, όπως συνηθίζεται στα χωριά μας, ένωσε τα χέρια των διπλανών του που συνέχισαν τον χορό, με τον Αδάμο να δέχεται να κρατήσει το χέρι αυτού που τον έστελνε στο απόσπασμα. Ήταν μια σκηνή που αναδείκνυε το μεγαλείο της ψυχής του κομμουνιστή αγωνιστή, απέναντι στην ντροπή που πιθανώς να ένιωθε εκείνη τη στιγμή ο πρώην στρατοδίκης.

Σύντομες παρεμβάσεις έκαναν ακόμα ο Χρήστος Τσιτσιλώνης, σύντροφος και συναγωνιστής του Αδάμου και ο πρώην πρόεδρος της ΕΕΛ Γιάννης Καραβίδας που διάβασε ένα συγκλονιστικό ποίημά του γραμμένο για τον Αδάμο πάνω τις κορφές του Γράμμου.

Η οικογένεια του τιμώμενου μερίμνησε για τον πλούσιο μπουφέ που ακολούθησε στο τέλος των ομιλιών. Στα πηγαδάκια που σχηματίστηκαν μπροστά του δεν έμεινε ασχολίαστη η αρνητική συμπεριφορά των ελάχιστων ενοχλητικών, που μάλλον δεν είχαν καταλάβει  σε  τι εκδήλωση είχαν έρθει... 

Ήταν μια όμορφη βραδιά, μια ζεστή εκδήλωση τιμής σε έναν σημαντικό άνθρωπο των γραμμάτων, έναν αγωνιστή για τα δίκια του λαού,  τον κομμουνιστή Τάκη Αδάμο, που στο πέρασμά του άφησε ανεξίτηλα τα σημάδια του να δίνουν το παράδειγμα στις επόμενες γενιές.