Παλιά επαγγέλματα στην Ήπειρο ξεχασμένα στο χρόνο

Μαζί με τις εποχές αλλάζουν και οι συνήθειες των ανθρώπων και οι ανάγκες τους προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα. Μπορεί πχ η ανάγκη για στέγη, να παραμένει πάντα η ίδια, όμως η εξέλιξη έφερε νέα υλικά, νέες τεχνικές στην κατασκευή της κατοικίας. Η ανάγκη για ένδυση δεν άλλαξε, άλλαξε όμως ο τρόπος  κατασκευής των ρούχων, βγήκαν νέα υφάσματα και οι μηχανές πήραν τη θέση των ραφτάδων.
Η εξέλιξη της τεχνολογίας έκανε μια σειρά από επαγγέλματα να εκλείψουν. Ο σαμαράς και ο πεταλωτής έμειναν χωρίς δουλειά, αφού τα μέσα μετακίνησης και μεταφοράς... απέκτησαν μηχανές και λαστιχένιους τροχούς. Ο παγοπώλης το ίδιο, με την ανακάλυψη του ηλεκτρισμού. Ο καλαθάς και ο βαρελάς νικήθηκαν κατά κράτος  από την επέλαση του πλαστικού κ.ο.κ. Η Ήπειρος αν και με λίγο βραδύτερο ρυθμό από άλλες περιοχές, αναγκάστηκε να προσαρμοστεί κι αυτή στα νέα δεδομένα.

Έναν κατάλογο των παλιών επαγγελμάτων στην Ήπειρο παρουσιάζει με  τρόπο εξαιρετικό το ιστολόγιο «Ο ΠΥΡΡΟΣ» του Συλλόγου Ηπειρωτών Αγίων Αναργύρων Αττικής και με χαρά αναδημοσιεύουμε:

Αγωγιάτης, φωτο: ιστοσελίδα Συρρακιώτης Πρέβεζας

-Αγωγιάτες ή κυραντζήδες: Οι μεταφορείς ανθρώπων, πραγμάτων και προϊόντων στην παραδοσιακή κοινωνία , ήταν οι άνθρωποι που αναλάμβαναν την συγκρότηση και την αρχηγία των καραβανιών σε κοντινούς τόπους αλλά και σε ξένους τόπους και κυρίως προς Ρωσία και Ρουμανία. Η δουλειά του κερατζή ήταν δύσκολη και απαιτούσε σκληραγώγηση, γιατί υπήρχαν περιπτώσεις όπου έπρεπε να έρθει αντιμέτωπος με τις αντίξοες καιρικές συνθήκες αλλά και με ληστές.

-Ασβεστάς: Η δουλειά του ξεκινούσε από τη συγκέντρωση της άσπρης και καθαρής πέτρας, την κατασκευή του ασβεστοκάμινου και κατέληγε στη διάθεση της ασβέστης

-Μποσταντζήδες: Στις άκριες της λίμνης των Ιωαννίνων ως τη Λιμνοπούλα και από την άλλη πλευρά στην παραλίμνια περιοχής Καλούτσιανης οι Γιαννιώτες καλλιεργούσαν οπωρολαχανικά και τροφοδοτούσαν την πόλη. Οι μποσταντζήδες ήταν από τις πλέον παραγωγικές συντεχνίες της πόλης.

1957 σιδεράς, φωτο: Κώστας Μπαλάφας

-Ο σιδεράς: Ιδιαίτερη σημασία για τις γεωργικές τους εργασίες είχαν  τα γεωργικά εργαλεία. Υπήρχαν εργαστήρια ειδικά τα λεγόμενα σιδεράδικα , μάζευαν όλα τα παλιοσίδερα, όπου κι αν τα έβρισκαν, πολύτιμο πράγμα τότε, και τα μεταμόρφωναν στο καμίνι σε γυνιά, κασμάδες, δικέλια, κασάρες, μασιάδες, ροστιές, κρεμαστάληδες, και ότι άλλο είχαν ανάγκη στην εποχή που ζούσαν. Αναφέρεται ότι οι παλιότεροι είχαν καμωμένη συμφωνία με τους σιδεράδες να φτιάχνουν όλα τα εργαλεία της κάθε οικογένειας και να πληρώνονται με είδος μια ή δύο φορές το χρόνο με τη συγκομιδή των γεννημάτων.

-Ο ράφτης: Για τα καλά και δύσκολα ρούχα υπήρχε ο ειδικός ράφτης..Το επάγγελμα ήταν σχεδόν οικογενειακό και το μάθαινε ο πατέρας στο γιο και έτσι το επάγγελμα γινόταν και οικογενειακό επώνυμο.Τα εργαλεία τους ήταν μια δαχτυλήθρα, ένα ψαλίδι, μια μεζούρα και το θηλυκοτάρι(ειδικό άγκιστρο για να κρατεί το ύφασμα από κάπου σταθερό). Οι ράφτες κάπας λέγονταν καποτάδες ή καπάδες, οι οποίοι άκμασαν σε Συρράκο και Τζουμέρκα.

Σαμαράς

-Σαμαράς: Έφτιαχνε τα σαμάρια για τα ζώα και ήταν φυσικά σε μεγάλη  ακμή τον καιρό που τα χρησιμοποιούσαν.

-Οι σκαλιστάδες: Είναι οι  ξυλογλύπτες από το Μέτσοβο, τα πράμαντα, Τούρναβα Κόνιτσας με τα εκπληκτικά εκκλησιαστικά τους ξυλόγλυπταπου σώζονται ως σήμερα. Ξυλόγλυπτα έργα για οικιακή διακόσμηση ταβάνια, κασέλες κ.α.

Καλαθάς

-Καλαθάς: Οι καλαθάδες έκοβαν από τα ποτάμια ευλύγιστα κλαδιά ιτιάς ή λυγαριάς και τα άφηναν στον ήλιο να ξεραθούν. Μετά τα έβρεχαν για να αποκτήσουν ευλυγισία και άρχιζαν να πλέκουν. Σε περιοχές που αφθονούσαν οι λυγαριές, οι μυρτιές, οι σφάκες (πικροδάφνες) και τα καλάμια, ευδοκίμησε και το επάγγελμα του καλαθοποιού. Από τις μυρτιές και κυρίως από τις λυγαριές οι καλαθοποιοί αποσπούσαν μακριές βίτσες με το τσερτσέτο (ειδικό μαχαίρι) και έκαναν τους σκελετούς για να πλέξουν με τα σχισμένα καλάμια καλάθια, κοφίνιa, ψαροκόφινα και άλλα ενώ μόνο με τις βίτσες έπλεκαν στουπιά για τυρί, κόφτες για τη μεταφορά των σταφυλιών κ.ά.

-Καρβουνιάρης: Ένα δύσκολο, κουραστικό και ανθυγιεινό επάγγελμα. Ο καρβουνιάρης έφτιαχνε τα κάρβουνα για τις ανάγκες της ζωής.

-Καροποιός: Ειδικός τεχνίτης για την κατασκευή του κάρου, του απλού με δύο ρόδες, του σύνθετου με τέσσερις τροχούς, τις χαμάλες και τις σούστες με δύο ρόδες.

Γυναίκες στην Βήσσανη Ιωαννίνων , αρχείο Πέτρου Βετσα

-Καρεκλάς: Με το ξύλο και το ψαθί ο καρεκλάς έφτιαχνε ή επισκεύαζε τις παραδοσιακές ψάθινες καρέκλες.Χρησιμοποιούσε ξύλα από πλάτανο και με σχοινιά από βουρλιά ή αφράτου των ποταμών κατασκεύαζε τριών ειδών καρέκλες. Αυτές με κάθισμα και πλάτη πίσω, τις κοντούλες καρέκλες χωρίς πλάτη και τις ραχατιλίδικες οι οποίες το ένα από τα μπροστινά πόδια ήταν υπερυψωμένο και συνδεόταν με το πίσω πόδι με πλάγιο ξύλινο μπράτσο ώστε να χρησιμεύει για να ακουμπάει αυτός που κάθεται

-Καροτσέρης: Μοναδικό μέσο μεταφοράς ανθρώπων και προϊόντων με το ξύλινο κάρο και το μεγαλόσωμο άλογο που τραβούσε το κάρο. Ο καροτσέρης αμειβόταν με το καριάτικο.

-Καστανάς: Ήταν και είναι ένας εποχικός πωλητής. Έστηνε τη φουφού και την καρέκλα του σε μια γωνία, έβαζε τα κάστανα  και φώναζε «κάστανα ζεστά»

-Κεραμουργός: Έφτιαχνε με πηλό καπάσες (πιθάρια), μπότια (σταμνιά), μπαστάρδες (κουρούπια), φραγκούλες (μικρά κουρούπια), πιάτια φλιτζάνες.

Μέτσοβο,φωτο: Κώστας Μπαλάφας

-Mπακάλης-Καφετζής: Ο μπακάλης, μετά τον πρόεδρο, τον  παπά και το δάσκαλο του χωριού, ήταν ο σημαντικότερος παράγοντας. Ήταν η ψυχή της εμπορικής ζωής, το αποκούμπι των φτωχών. Στον δικό μας τόπο, με τους πολλούς ξενιτεμένους και με τα πενιχρά παλιότερα μέσα επικοινωνίας και συγκοινωνίας, έπαιζε το ρόλο του πιστωτή, του τραπεζίτη της οικογένειας ώσπου να πάρει από τον ταξιδεμένο το έμβασμα του χρέους με τρίτο πρόσωπο, ή από τον ίδιο, όταν επέστρεφε από τα ξένα, ύστερα από χρόνια. Ορισμένα βασικά και απαραίτητα στο σπίτι είδη, όπως το αλάτι, το λάδι, τα σπίρτα, το πετρέλαιο, τα τσαρούχια, τα βελόνια κ.α, τα προμήθευε στις οικογένειες όταν τα είχαν ανάγκη, και το αντίτιμό τους το εισέπραττε με τον καιρό στη σοδειά, ή με το ταξιδιωτικό έμβασμα. Ο μπακάλης μάζευε από τους πελάτες του για το χρέος τους  ό,τι κι αν είχαν σε είδος, από τα αυγά, που ήταν το κυριότερο μέσο συναλλαγής, ως  τα φασόλια, τις φακές, τα ρεβίθια, τα τομάρια από τα σφάγια, τα μαλλιά κι ό,τι  άλλο προϊόν έπαιρνε από τη γεωργική, ή την κτηνοτροφική εκμετάλλευση. Το χρήμα ήταν δυσεύρετο και η έλλειψή του ανάγκαζε τους ανθρώπους να συναλλάσσονται με είδος. Το μπακάλικο ήταν επίσης το εντευκτήριο, το κέντρο συναντήσεων, ο τόπος της επικοινωνίας, ο χώρος ενημέρωσής για όλα τα νέα του χωριού και των γειτονικών χωριών. Το μπακάλικο ήταν το κέντρο διασκέδασής του.

Πρέβεζα

-Παγοπώλης: Έπαιρνε τις παγοκολόνες από το παγοποιείο και με το καρότσι ή κάποιο ζώο τις μετέφερε στις γειτονιές και τις πουλούσε στα σπίτια για τη συντήρηση των τροφίμων.

Μέτσοβο- φωτο: Κώστας Μπαλάφας

-Πεταλωτής-αλμπάνης-καλιγωτής: Για να μην πληγώνονται οι οπλές των ζώων από τις πέτρες αλλά και να βαδίζουν σταθερά, το πετάλωμά τους ήταν απαραίτητο. Ο πεταλωτής φρόντιζε πολύ την περιποίηση των ζώων και έπρεπε να βρει και το κατάλληλο είδος πετάλου που θα χρησιμοποιούσε για τα χιόνια, για τα ορεινά, για προβληματικά πόδια κ.α.

-Οι πετράδες: Οι μάστοροι της Ηπείρου ή «πετράδες» αποτελούσαν μια κοινωνία ανθρώπων με μεγάλη τεχνογνωσία στην κατασκευή πλήθους παραδοσιακών πέτρινων οικημάτων πολλών χρήσεων που μεγαλούργησε στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο από τον 16ο ως τον 19ο αιώνα . Τα Ηπειρώτικα μπουλούκια ή σινάφια έχτισαν αριστουργήματα και η φήμη τους εξαπλώθηκε σ΄όλα τα Βαλκάνια και έφτασε ως την Αμερική.

Πλανόδιος φωτογράφος

-Πλανόδιος φωτογράφος: Ένα τετράγωνο κουτί στηριγμένο σε τρίποδα ήταν ο σκοτεινός θάλαμος και η κάμερα του πλανόδιου φωτογράφου που απαθανάτιζε καθημερινές, οικογενειακές στιγμές από το ιστορικό και κοινωνικό γίγνεσθαι του τόπου.

-Συρμακεσήδες: Είναι οι χρυσοραφτάδες όπου με τους κεντηστάδες και με τους γουναράδες γνώρισαν μεγάλη ακμή στα Γιάννενα. Οι συρμακέσηδες με ασημένια ή χρυσή κλωστή κεντούσαν εικόνες, λάβαρα, κεντήματα για άμφια ιερέων και άλλα εκκλησιαστικά είδη. Οι χρυσοκεντητάδες των Καλαρρυτών, γνωστοί με το όνομα τερζήδες, άκμασαν χάρη στην ύπαρξη του εμπορίου παραδοσιακής φορεσιάς, στην εισαγωγή πρώτων υλών, στην ύπαρξη εξειδικευμένων τεχνιτών και αξιόλογων εργαστηρίων και βιοτεχνίας με παράδοση ολόκληρων αιώνων. Οι τερζήδες κεντούσαν τις ενδυμασίες Ελλήνων και Τουρκαλβανών με δεξιοτεχνία και υπομονή, χρησιμοποιώντας χρυσοκλωστές (τιρτίρια). Οι οικονομικές συνθήκες στην κοινότητα επέτρεψαν να αναπτυχθεί μια ανθούσα βιοτεχνία για δύο περίπου αιώνες.

-Ταμπάκης: Ο βυρσοδέψης, αυτός που κατεργαζόταν τα δέρματα. Πίσω απ’ την ανατολική πλευρά του κάστρου, στη άκρη-άκρη της λίμνης,πάνω στην όχΘη της, βρισκόταν ο μαχαλάς των ταμπάκηδων. Έτσι λέγανε τα βυρσοδεψεία. Και ταμπάκους λέγανε τους βυρσοδέψες. Σ’ όλο το μάκρος του μαχαλά, μέσα στο νερό της λίμνης, αραδιαζότανε τα τομάρια, τεζαρισμένα καλά σε ξύλινα τελάρα και ταργάζανε μέσα στα εργαστήρια, τα ταμπάκικα. Μέσα σ’ αυτά τα χαγιάτια, ξυπόλητοι, δούλευαν οι ταμπάκοι τα δέρματα.

-Τροχιστής: Ένας πλανόδιος άνθρωπος του μόχθου ήταν και ο ακονιστής ή τροχιστής. Η δουλειά του ήταν να τροχίζει και να ακονίζει μαχαίρια, πριόνια, τσεκούρια, ψαλίδια και άλλα κοπτικά εργαλεία.

-Τσαμπάσης: Έτσι λεγόταν ο άνθρωπος που εμπορευόταν άλογα και μουλάρια, αγόραζε και πουλούσε ζώα ή έκανε τις λεγόμενες τράμπες. Ήξερε τα ζώα πολύ καλά και πολλές φορές τον συμβουλεύονταν στις τοπικές ζωοπανηγύρεις για την αγορά τέτοιων ζώων.

Τσαγκάρης, φωτο: www.vradedeto.gr

-Τσαρουχάς-Tσαγκάρης: Αυτός που ασχολούνταν με τα τσαρούχια και αργότερα ή και ταυτόχρονα τον έλεγαν και τσαγκάρη.

Βαρελάς, φωτο: Κώστας Μπαλάφας

-Ο βαγενάς ή βαρελάς: Τα ξύλινα βαρέλια κατείχαν την πρώτη θέση στην αποθήκευση προϊόντων και επειδή η κατασκευή τους αποκτούσε κάποια τεχνική, μερικοί ειδικεύονταν κι ασκούσαν την τέχνη τους αυτή σαν επάγγελμα. Κατασκεύαζαν μπούκλες, βουτσέλες, καρδάρια βλάντες, βαρέλες για το τυρί, βαρέλια για το κρασί κ.α. Oι χουλιαράδες έφτιαχναν ξύλινα αντικείμενα όπως τα κουτάλια, μικρά και μεγάλα, τα γουδιά, τα κλειδοπινάκια, Οι μαραγκοί αναλάμβαναν τα κουφώματα των σπιτιών , άλλοι τις ρόκες, τα αδράχτια και τις ανέμες, κι άλλοι τα αλέτρια, τους ζυγούς, τις ζεύλες, τα στυλιάρια.

-Χαμάλης ή βαστάζος: Ήταν ο άνθρωπος που μετέφερε το φορτίο στην πλάτη του. Δούλευε σε σταθμούς φόρτωση και εκφόρτωσης, στις κρατικές αποθήκες καθώς και στα λιμάνια.

-Χανιαντζής: Ήταν αυτός  που είχε το χάνι, το σταθμό ανεφοδιασμού και ξεκούρασης των ζώων και των ανθρώπων που ταξίδευαν από τα χωριά προς τις πόλεις.

-Χτιστάδες: Στα  παραδοσιακά επαγγέλματα της Ηπείρου είναι οι χτιστάδες της ορεινής Άρτας οι οποίοι ήταν πασίγνωστοι σε όλη τη περιφέρεια της Ηπείρου. Η κοινότητα χτιστάδες είναι συνώνυμη των μαστόρων της περιοχής.

φωτο: Κώστας Μπαλάφας

-Οι υφάντρες: Στην μεγαλύτερη ακμή της φθάνει η υφαντική της Ηπείρου από τον 15ο και κυρίως από το 16ο έως τον 18ο -19ο αιώνα. Οι γυναίκες ύφαιναν στον αργαλειό όλα τα υφάσματα για τα καθημερινά ρούχα και τα κλινοσκεπάσματα με ποικιλία χρωμάτων (κόκκινο, ώχρα, μπλε), που έβαφαν μόνες τους βουτώντας τα νήματα σε φυτικές βαφές, δημιουργημένες από ποικιλίες ντόπιων φυτών. Το αποτέλεσμα ήταν να μετατραπεί από οικιακή κυρίως τέχνη σε βιοτεχνία κέντρο παραγωγής μάλλινων ειδών ρουχισμού, υφασμάτων και ταπήτων (φλοκάτες). Κύρια όμως επαγγελματική απασχόληση έγινε η ύφανση του μάλλινου υφάσματος για κάπες άσπρες και μαύρες: μακριές για τους βοσκούς και αγρότες στην Αλβανία και Ελλάδα, κοντές για τους ναυτικούς και ψαράδες στην Αδριατική θάλασσα. Η παραγωγή και η διακίνηση του χοντρού μάλλινου υφάσματος έγινε ένας από τους σημαντικότερους λόγους επικοινωνίας μεταξύ Ηπείρου και Ιταλίας. Γνωστό μέρος για τις υφάντρες του ήσαν οι Καλαρρύτες Ιωαννίνων.

-Ψαθάς: Ήταν αυτός που έκοβε το ψαθί, το ξέραινε, το έκοβε σε κομμάτια  και έπλεκε τις ψάθες, οι οποίες χρησιμοποιούνταν για το στρώσιμο της καλύβας, του σπιτιού, τοίχων, ενώ αργότερα τις χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή καπέλων κ.α.

Ήπειρος, φωτο: Κώστας Μπαλάφας

-Οι Σκαλιστάδες: Είναι οι ξυλογλύπτες από το Μέτσοβο, το Τούρναβο Κόνιτσας (Γοργοπόταμος),τη Πωγωνιανή, τα Πράμαντα. Υπάρχουν ξυλόγλυπτα έργα στις περιοχές αυτές ήδη από τον 16ο αιώνα.Εκπληκτικά εκκλησιαστικά ξυλόγλυπτα έργα σώζονται ως σήμερα,συνθέσεις ενός πολιτισμού κυρίως για εκκλησιαστική χρήση. Ξυλόγλυπτα έργα έχουμε και για οικιακή διακόσμηση και χρήση, όπως τα ταβάνια με τις σκαλιστές ροτόντες καθώς και τις σκαλιστές ρόκες ή γκλίτσες. Η μακραίωνη αυτή παράδοση είναι ακόμη και στις μέρες μας ζωντανή, ειδικά στο Μέτσοβο και προσφέρει αξιόλογα ξυλόγλυπτα έργα.

-Ζωγράφοι-Αγιογράφοι: Σημειώνουν ιδιαίτερη ανάπτυξη στον Ηπειρωτικό χώρο και ειδικότερα στα χωριά Χιονιάδες της επαρχίας Κόνιτσας και Καπέσοβο του Ζαγορίου.