12 Απρίλη 1961: Όταν το όνειρο χώρεσε σ' ένα ταξίδι

Ο Γιούρι Αλεξέγιεβιτς Γκαγκάριν γεννήθηκε στις 9 Μάρτη του 1934 στο Κλούσινο, ένα χωριό 160 χιλιόμετρα δυτικά της Μόσχας. Ο πατέρας του ήταν εργάτης και η μητέρα του αγρότισσα και δούλευαν μαζί σε ένα κολχόζ. Ήταν το τρίτο από τα παιδιά της οικογένειας. Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, οι ναζί κατάσχεσαν το σπίτι τους και πήραν τις δύο αδερφές του. Ο Γιούρι βοήθησε τους γονείς του να  σκάψουν ένα όρυγμα όπου έζησαν μέχρι το τέλος του πολέμου.

 

Ένα περιστατικό σημάδεψε τη ζωή του κατά την περίοδο αυτή. Είδε ένα σοβιετικό μαχητικό αεροπλάνο «Γιακ» να κάνει αναγκαστική προσγείωση σε ένα χωράφι κοντά στο σπίτι του. Γυρνούσε από μάχη και τα φτερά του ήταν διάτρητα από τα βλήματα των αντιαεροπορικών. Όταν οι πιλότοι πρόβαλαν με το στήθος τους σκεπασμένο με μετάλλια, ο Γιούρι εντυπωσιάστηκε: «Καταλάβαμε αμέσως το τίμημα που πρέπει να πληρώσει κανείς γι' αυτές τις πολεμικές διακρίσεις. Όλα τα αγόρια θέλαμε να γίνουμε γενναίοι και όμορφοι πιλότοι. Βιώσαμε παράξενα συναισθήματα με αυτό το περιστατικό, τέτοια που δεν είχαμε ξανανιώσει».

Μετά το εξατάξιο γυμνάσιο, όπου διακρίθηκε στα μαθηματικά και τη φυσική, πήγε σε τεχνική σχολή και δούλεψε σε χυτήριο. Ενάμιση χρόνο μετά μπήκε στο τεχνικό πανεπιστήμιο του Σάρατοφ. Στον τέταρτο χρόνο, του δόθηκε η ευκαιρία να γίνει πιλότος. Πέταξε μόνος του για πρώτη φορά το 1955. Ο εκπαιδευτής του, Ντ. Μαρτιάνοφ, διαπιστώνοντας τις ικανότητές του πρόβλεψε ότι «θα γίνει ένας θαυμάσιος πιλότος». Τόσο τον είχε συναρπάσει η πτήση, που ο Γκαγκάριν πέρασε ένα καλοκαίρι μέσα σε μια σκηνή δίπλα στο αεροδρόμιο.

Με συμβουλή του Μαρτιάνοφ, ο Γκαγκάριν κατατάσσεται στη Σοβιετική Πολεμική Αεροπορία και πηγαίνει στη σχολή του Σώματος στο Όρενμπουργκ. Εκεί μαθαίνει να πετάει αεροπλάνα «Μιγκ», αλλά γνωρίζει και την αγαπημένη σύντροφο της ζωής του, τη Βαλεντίνα (Βάλια) Γκοριάτσεβα, που σπούδαζε νοσοκόμα στην ίδια πόλη.

Από τη στιγμή που έμαθε για τους «Σπούτνικ», ο Γκαγκάριν έβαλε στόχο να συμμετάσχει στο διαστημικό πρόγραμμα της Σοβιετικής Ενωσης και άρχισε να βάζει στο χαρτί τις ιδέες του για διαστημόπλοια, ιδέες που βασίζονταν στη μελέτη του μεγάλου της αστροναυτικής Κονσταντίν Τσιολκόφσκι, έργα του οποίου είχε διαβάσει ακόμα όταν βρισκόταν στην τεχνική σχολή.

Το Νοέμβρη του 1957, σε ηλικία 23 ετών, ο Γκαγκάριν αποφοιτά σαν αριστούχος από το Όρενμπουργκ και αποκτά το βαθμό του υποσμηναγού. Τη μέρα εκείνη παντρεύεται την αγαπημένη του Βάλια. Ο μετέπειτα επικεφαλής της ομάδας κοσμοναυτών Καρπόφ λέει: «Ο Γιούρι ήταν ήρεμος, σίγουρος, χαρούμενος και αισιόδοξος. Η Βάλια ήταν θαυμάσια. Εδειξε εξαιρετικό αυτοέλεγχο και κουράγιο βοηθώντας τον Γιούρι να προετοιμαστεί για την αναχώρησή του, σαν μια πραγματική σύζυγος κοσμοναύτη».

Η πρώτη του τοποθέτηση σαν πιλότος μαχητικού ήταν σε μια βάση στην Αρκτική. Ενόσω βρισκόταν εκεί, το 1959, η ΕΣΣΔ εκτόξευε το μη επανδρωμένο διαστημόπλοιο «Λούνα-3», που φωτογράφισε για πρώτη φορά την αθέατη από τη Γη πλευρά της Σελήνης. Ο Γκαγκάριν κατάλαβε ότι η επανδρωμένη πτήση δεν ήταν μακριά. Υπέβαλε τα χαρτιά του για να ενταχθεί στο πρόγραμμα εκπαίδευσης κοσμοναυτών και μόλις η αίτησή του έγινε δεκτή, μετακόμισε μαζί με τη γυναίκα του Βάλια και τη μικρή κορούλα του Λένοτσκα στην Πόλη των Άστρων, που κατασκευάστηκε κοντά στη Μόσχα ειδικά για τους κοσμοναύτες.

Ο Γκαγκάριν υποβλήθηκε σε εξαιρετικά δύσκολη εκπαίδευση, σωματική αλλά και ψυχολογική. Υπέμεινε μακρές περιόδους απομόνωσης μέσα σε περιορισμένο χώρο, πειράματα έλλειψης βαρύτητας, αντοχής σε υψηλές θερμοκρασίες και δοκιμαστικές πτήσεις υπό ψυχολογική πίεση. Σε μια δοκιμή, έπρεπε να λύνει διαφορετικές εξισώσεις, ενώ από τα μεγάφωνα ακούγονταν διάφορες «λύσεις». Ήταν ήρεμος και αποφασισμένος, είχε πάντα ευχάριστη διάθεση και πάντοτε ήταν στην κορυφή. Οι άλλοι υποψήφιοι κοσμοναύτες έλεγαν γι' αυτόν: «καλός σύντροφος, δεν αποκαρδιώνεται ποτέ, άνθρωπος αρχών, τολμηρός και ακλόνητος, μετριόφρων και απλός, αποφασιστικός, ένας ηγέτης».

Παρά την έντονη εκπαίδευση, ο Γκαγκάριν σκεφτόταν πάντοτε την οικογένειά του. Κατά τη διάρκεια μιας δοκιμαστικής πτήσης ενώ πειραματιζόταν με μια χρυσαφί σφαίρα σχολίασε: «Να 'μαι τώρα, μεγάλος άνθρωπος και υποψήφιος κοσμοναύτης, παίζω με μια χρυσαφί σφαίρα και κρατώ ένα μικρό φλασκί νερό για να πίνω. Αχ να ήταν εδώ το μικρό μου κορίτσι να δει τον μπαμπά της να παίζει μ' αυτά τα παιχνίδια».

Το «μικρό κορίτσι» ήταν η Ελένα, µόλις δύο χρονών όταν ο Γκαγκάριν εκτοξεύθηκε στο ∆ιάστηµα. Λέει για τον πατέρα της: «φανατικός αναγνώστης της Ιστορίας. Ήταν περίεργος, τον ενδιέφεραν τα πάντα, ήξερε κάθε λεπτοµέρεια για µεγάλες µάχες και πάντα µε εντυπωσίαζε µε τις γνώσεις του. Όµως τον µάγευε και η λογοτεχνία. Ηξερε απ’ έξω σχεδόν όλα τα έργα του Πούσκιν, του Τβαρντόφσκι και του Ιβακόσφσκι,  ποίηση συνδεδεµένη µε τον πόλεµο. Του άρεσε ο Λέρµαντοφ και ο Σεν Εξιπερί, µάλιστα όχι µόνο ο “Μικρός πρίγκιπας” αλλά ιδιαίτερα η “Νυχτερινή πτήση”. Μας διάβαζε τα βιβλία µε στεντόρεια φωνή».

Όταν έμαθε ότι επιλέχτηκε να είναι ο πρώτος άνθρωπος που θα αποπειραθεί το επικίνδυνο ταξίδι στο Διάστημα, συζήτησε το γεγονός με τη Βάλια όλη τη νύχτα. «Γιατί εσύ;», τον ρώτησε η γυναίκα του, αλλά το πρωί του είπε: «Αν νιώθεις σίγουρος για τον εαυτό σου πήγαινε. Ολα θα είναι εντάξει εδώ». Η δεύτερη κόρη του Γκαγκάριν γεννήθηκε στις αρχές του 1961, λίγο πριν την πτήση του. Την ονόμασαν Γκαλότσκα, που σημαίνει «πνοή της άνοιξης».

«Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της εκτόξευσης, όταν όλοι είχαν άγχος και ανησυχία, μόνο αυτός έμοιαζε να είναι ήρεμος. Κι όχι μόνο: εμψύχωνε τους άλλους και ακτινοβολούσε σαν ήλιος», λέει για τον Γκαγκάριν ο αρχισχεδιαστής Κορολιόφ, επικεφαλής του σοβιετικού διαστημικού προγράμματος την εποχή εκείνη.

Η κόρη του Ελένα µιλώντας πολλά χρόνια μετά έδωσε µια συναρπαστική εικόνα για την προσωπικότητα του Γκαγκάριν ο οποίος «δεν ήξερε τι σηµαίνει «εσωτερικός πόνος», ήταν τόσο πειθαρχηµένος σωµατικά και πνευµατικά που όταν έλεγε ότι θα κοιµηθεί για 40 λεπτά ξυπνούσε ακριβώς τη στιγµή που έπρεπε µόνος του, ενώ παρ’ ότι πέρασε πολλές δύσκολες στιγµές στη διάρκεια της ιστορικής του πτήσης, δεν τις αφηγήθηκε ποτέ στην οικογένειά του για να µην στεναχωρηθούμε».  Τις έμαθαν πολύ αργότερα από τα ντοκουµέντα που ήρθαν στη δηµοσιότητα.

Πριν την πραγματοποίηση της εκτόξευσης ο Γκαγκάριν, συναισθανόμενος τις πιθανότητες που υπήρχαν να μην επιστρέψει σώος στη γη, έγραψε ένα γράμμα στη γυναίκα του Βαλεντίνα. Το συγκεκριμένο γράμμα, οι αρχές θα το έστελναν στην σύζυγο του, μόνο εάν κάτι πήγαινε στραβά και ο Γκαγκάριν σκοτωνόταν κατά τη διάρκεια της πτήσης. Τελικά όλα πήγαν καλά. Το γράμμα φτάνει στα χέρια της συζύγου του, λίγα χρόνια μετά… (τραγική ειρωνεία: μετά το θάνατό του από πτώση μαχητικού αεροσκάφους). Έγραφε:

«Γεια σας πολυαγαπημένες μου Βαλέσκα*, Λενόσκα**  και Γκαλόσκα.***

Από εδώ που είμαι αποφάσισα να σας γράψω λίγες γραμμές σε ένα γράμμα για να μοιραστώ μαζί σας τη χαρά και την ευτυχία που νιώθω σήμερα.

Σήμερα η κυβέρνηση αποφάσισε να με στείλει στο Διάστημα.

Θα είμαι ο πρώτος!

Αγαπημένη μου γυναίκα Βαλιούσα, είμαι τόσο χαρούμενος και θέλω και εσύ να είσαι χαρούμενη μαζί μου. Μπορείς να το φανταστείς; Η πατρίδα μου εμπιστεύτηκε , εμένα που είμαι ένας απλός άνθρωπος, ένα τόσο σημαντικό καθήκον. Θα είμαι αυτός που θα χαράξει την πορεία των ανθρώπων στο διάστημα. Γράφουμε ιστορία!  Μια νέα εποχή ξεκινά.

Μεθαύριο, είναι η μέρα της απογείωσης. Εσύ εκείνη την ώρα που θα πετάω για το διάστημα θα ζεις και θα κάνεις απλά καθημερινά πράγματα. Το καθήκον που νιώθω στους ώμους είναι βαρύ. Είμαι πολύ αγχωμένος. Μακάρι να είχα την ευκαιρία να βρεθώ για λίγο δίπλα σου, απλά να σου μιλήσω. Αλλά βρίσκεσαι πολύ μακριά. Να ξέρεις όμως ότι εγώ σε νιώθω κοντά μου, στο πλάι μου. Έχω απόλυτη εμπιστοσύνη στο σύστημα και σε εμένα και είμαι σίγουρος ότι δεν θα αποτύχω. Αλλά ποτέ δεν ξέρεις... Κάποιες φορές συμβαίνει εκεί που είσαι ψηλά να πέσεις και να σπάσεις τον λαιμό σου. Έτσι και τώρα, ένα ατύχημα μπορεί να συμβεί...

 Βαλιούσα, προσωπικά πιστεύω ότι τίποτε κακό δεν θα συμβεί. Αλλά εάν συμβεί σου ζητώ να το αποδεχθείς Βαλιούσα μου, και να διώξεις τη θλίψη σου. Κανείς δεν είναι ασφαλής. Ατυχήματα μπορεί να συμβούν και ενώ τρέχουμε με το αυτοκίνητο. Να προσέχεις τα κοριτσάκια μας. Να τα λατρεύεις, σαν να είμαι εγώ. Σε παρακαλώ να τα αναθρέψεις όχι σαν μαμμόθρεφτα, αλλά να τους φτιάξεις προσωπικότητες που θα μπορούν να αντεπεξέλθουν σε οποιαδήποτε δυσκολία της ζωής.

Να τις μεγαλώσεις και να γίνουν γυναίκες που θα αξίζουν να ζουν στην νέα Κομμουνιστική κοινωνία μας. Η πατρίδα θα σε βοηθήσει να τα καταφέρεις. Εάν πάθω κάτι να κοιτάξεις τον εαυτό σου και την προσωπική σου ζωή. Να ζήσεις όπως σου επιτάσσει η καρδιά σου και όπως νιώθεις. Δεν θα έχεις καμία υποχρέωση απέναντι μου. Δεν έχω το δικαίωμα να σου ζητώ κάτι τέτοιο.

Το ξέρω ότι το γράμμα μου είναι υπερβολικά απαισιόδοξο και δεν θέλω. Ελπίζω ότι δεν θα χρειαστεί ποτέ να το διαβάσεις. Δεν θέλω ποτέ να ντραπείς για μένα και να νομίζεις ότι είμαι αδύναμος. Αλλά αν κάτι πάει στραβά θέλω να ξέρεις όλη την αλήθεια. Μέχρι τώρα έχω ζήσει μια έντιμη, σωστή ζωή και έστω και λίγο, νιώθω ότι έχω προσφέρει και έχω υπηρετήσει το λαό της Σοβιετικής Ένωσης.

Όταν ήμουν μικρός στη σχολή αεροπορίας, διάβαζα πάντα τα λόγια του Βαλέρι Γκχάλωφ**** που μου έχουν αποτυπωθεί: “Αν είναι να υπάρχεις, τότε φρόντισε να είσαι πάντα Πρώτος”. Και αυτό προσπαθώ να κάνω και πάντα θα το κάνω μέχρι το τέλος.

Βαλέσκα να ξέρεις ότι αφιερώνω την πτήση μου στον λαό μας, στην πατρίδα μας, στην κοινωνία μας και τον κομμουνισμό, στην ανθρωπότητα και στην επιστήμη. Ελπίζω ότι όλα θα πάνε καλά και σε λίγες μέρες θα είμαστε πάλι μαζί ευτυχισμένοι.

ΥΓ: Σε παρακαλώ να μην ξεχάσεις τους γονείς μου και όποτε μπορείς να τους δίνεις ένα χέρι βοήθειας. Δώσε τους, τους χαιρετισμούς μου και να τους ζητήσεις εκ μέρους μια μεγάλη συγγνώμη. Πες τους να με συγχωρέσουν που δεν τους έχω ενημερώσει για το τι πρόκειται να γίνει, αλλά κάποια πράγματα πρέπει να μένουν μυστικά. Αυτά είχα να σου γράψω πολυαγαπημένη μου.

ΑΝΤΙΟ

Περιμένω πότε θα σας αγκαλιάσω σφιχτά, ξανά και τις τρεις σας.

Σας φιλώ, ο μπαμπάς σας, ο Γιούρα σας.

10 Απριλίου 1961»

«Άνθρωπος στο Διάστημα!». Έτσι μετέδωσε το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων από τη Μόσχα τη Μεγάλη Είδηση στις 12 Απρίλη 1961. Όταν τα πιο τολμηρά όνειρα της ανθρωπότητας ξεπέρασαν τα όρια της φαντασίας και γίνονταν πραγματικότητα. Όταν ο άνθρωπος ξέφευγε για πρώτη φορά από την έλξη του πλανήτη του και έβγαινε ο ίδιος στο Διάστημα. Μέσα στο διαστημόπλοιο «Βοστόκ 1», ο επισμηναγός της πολεμικής αεροπορίας της ΕΣΣΔ, Γιούρι Αλεξέγιεβιτς Γκαγκάριν έκανε μια περιστροφή γύρω από τη Γη σε ύψος 302 χιλιομέτρων, ταξιδεύοντας για 108 λεπτά με ταχύτητα περίπου 30.000 χιλιομέτρων την ώρα.

Τα συναισθήματα που ένιωσε ο κόσμος εκείνη τη μέρα, ακούγοντας από το υπερπέραν τη φωνή του 27χρονου κοσμοναύτη,  ήταν ένα κράμα παραληρήματος χαράς, θαυμασμού, ενθουσιασμού. Αλλά και βαθιάς ικανοποίησης για τις ικανότητες του ανθρώπου. Η ιστορική τροχιά του επανδρωμένου διαστημόπλοιου, έκανε τους κατοίκους του πλανήτη Γη να αισθάνονται, πέρα από όποιες εθνικές, φυλετικές και άλλες διαφορές, Πολίτες του Σύμπαντος!  

Ο Γκαγκάριν ήταν ο πρώτος που είδε με τα μάτια του πόσο όμορφος αλλά και εύθραυστος είναι ο πλανήτης μας, αυτή η υδάτινη σφαίρα που μοιάζει να αιωρείται από το πουθενά μέσα στην άβυσσο. Έγραψε το όνομά του και το όνομα της σοσιαλιστικής του πατρίδας, μια για πάντα στ' αστέρια. Πολλοί ακολούθησαν, εξίσου σπουδαίοι και ηρωικοί, αλλά όπως συμβαίνει συνήθως, όλοι θυμούνται εκείνον που άνοιξε το δρόμο, εκείνον που πήγε εκεί που κανείς δεν είχε πάει μέχρι τότε.

Μετά την πτήση ο αρχισχεδιαστής Κορολιόφ, επικεφαλής του σοβιετικού διαστημικού προγράμματος, θα πει: «Καλός πιλότος είναι εκείνος που σε ένα λεπτό πτήσης μπορεί να κάνει τόσες παρατηρήσεις και να βγάλει τόσα συμπεράσματα, που θα κάνει ένα ολόκληρο ινστιτούτο να τα αναλύει επί ένα χρόνο. Αυτό που μας ικανοποίησε ιδιαίτερα ήταν ότι ο Γκαγκάριν σε αυτά τα 108 λεπτά μπόρεσε να δει τόσα πολλά και να εμπλουτίσει την επιστήμη με πολύτιμες πληροφορίες και συμπεράσματα».

Oπως θυµάται ο βετεράνος δηµοσιογράφος Βλαντίµιρ Γκουµπάρεφ από τις διηγήσεις τού κοσµοναύτη, «ο Γιούρι επί 10 λεπτά στη διάρκεια της πτήσης του νόµιζε ότι ήταν νεκρός. Η πτήση ήταν απίστευτα δύσκολη και απολύτως ηρωική. Τότε οι περισσότεροι πίστευαν ότι εάν ένας άνθρωπος πάει στο ∆ιάστηµα θα τρελαθεί». Το Vostok αντιµετώπισε προβλήµατα κατά την κάθοδό του και το σώµα του Γκαγκάριν δέχθηκε πολλά G,  δύο µε τρεις φορές περισσότερα από αυτά που αισθάνονται οι σηµερινοί αστροναύτες.

«Στο διάστημα υπάρχει χώρος για όλους», είπε ο Γκαγκάριν, επιστρέφοντας στη Γη. Η υποδοχή του ήταν πραγματικά υποδοχή ήρωα, όχι μόνο στην πατρίδα του, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο όπου περιόδευσε σαν πρέσβης καλής θέλησης. Στις 12 Φλεβάρη του 1962 φτάνει και στην Ελλάδα και αποθεώνεται από χιλιάδες κόσμου που συρρέουν στην Ακρόπολη να τον επευφημήσουν.

Καθώς τα χρόνια περνούσαν άρχισε να νιώθει την ανάγκη να ξαναπετάξει. Το 1967 άρχισε να εκπαιδεύεται για την πρώτη πτήση με διαστημόπλοιο «Σογιούζ». Στις 27 Μάρτη του 1968, σε ηλικία 34 ετών, ο Γιούρι Γκαγκάριν σκοτώνεται, όταν συντρίβεται το αεριωθούμενο που δοκίμαζε, ένα MIG 15 UTI. Το αεροπλάνο παρουσίασε μηχανική βλάβη και ο Γκαγκάριν είχε δύο επιλογές. Να εκτιναχθεί, και το σκάφος του ακυβέρνητο, μέχρι να πέσει, να ακολουθήσει μια πορεία με κίνδυνο να προσκρούσει σε ένα κοντινό νηπιαγωγείο γεμάτο παιδιά, ή να προσπαθήσει μέχρι τέλους να ανακτήσει τον έλεγχο. Προτίμησε να θυσιαστεί και μέχρι την τελευταία στιγμή πάλεψε να αποφύγει το νηπιαγωγείο...

Το θάνατό του πένθησαν άνθρωποι σε όλον τον κόσμο. Οι στάχτες του θάφτηκαν μαζί με τις στάχτες των άλλων ηρώων της Σοβιετικής Ένωσης στο τείχος του Κρεμλίνου. Προς τιμήν της μεγάλης συνεισφοράς του στην εξερεύνηση του Διαστήματος δόθηκε το όνομά του σε έναν κρατήρα στο φεγγάρι. Σε ένδειξη τιμής για την πρώτη επανδρωμένη πτήση στο Διάστημα, ο κόσμος γιόρταζε τη 12 Απρίλη κάθε χρόνο σαν Παγκόσμια Μέρα της Αστροναυτικής. Ο άθλος του Γκαγκάριν συνεχίστηκε, επεκτάθηκε. Στα χρόνια που πέρασαν σημειώθηκαν νέα ρεκόρ, νέες ανακαλύψεις και τεράστιες κατακτήσεις στον αγώνα εξερεύνησης του αστρικού χώρου. Η σύγχρονη επιστήμη και τεχνική προχωρούν από θρίαμβο σε θρίαμβο.

* Χαϊδευτικά το Βελεντίνα(σύζυγος).

** Χαϊδευτικά το Έλενα, όπως έλεγαν τη μεγάλη του κόρη.

***  Χαϊδευτικά το Γκαλίνα, όπως έλεγαν την μικρή του κόρη.

**** Ο Βαλέρι Γκχάλωφ, ήταν κορυφαίος πιλότος της Πολεμικής Αεροπορίας της ΕΣΣΔ. Εθεωρείτο εκ των κορυφαίων, σχεδόν θρυλικών, πιλότων – δοκιμαστών νέων πολεμικών αεροσκαφών.

(Βασισμένο σε  κείμενα  των: «Russian Archives Online», Στ. Ξενικουδάκη και  Λ. Γουλάτη που δημοσιεύτηκαν στο Ριζοσπάστη, καθώς και κείμενο της Νατ. Μπαστέα που δημοσιεύτηκε στα Νέα. Την επιστολή βρήκα εδώ. Οι φωτογραφίες προέρχονται από πολλές πηγές του διαδικτύου.)